मंसिर १०, २०८०
सरकारमा सहभागी मन्त्रीको कार्यक्षमतालाई लिएर प्रश्न उठेपछि अहिले सरकारमा रहेका मन्त्रीलाई फिर्ता बोलाएर मन्त्रिमण्डल पुनर्गठन गर्न सत्तारुढ दलहरूभित्र दबाब बढ्न थालेको छ । अपवादबाहेक सरकारमा सहभागी मन्त्रीले जनअपे...
काठमाडौं, १० मंसिर — भारतीय राजनीतिमा तीव्र गतिमा उत्थान भएर उत्तिकै तीव्र गतिमा पतन भएको दल आम आदमी पार्टी (आप) नै हुनुपर्छ । आज (नोभेम्बर २६) भन्दा पाँच वर्षअघि औपचारिक रूपमा शुरुवात भएको यो दल अहिले भारतको नेसनल क्यापिटल टेरिटोरी दिल्लीमा सत्तारूढ छ । तर अन्य स्थानमा यस दलको उपस्थिति खासै उल्लेख्य छैन ।
सन् २०११ मा गान्धीवादी अभियन्ता अन्ना हजारेले भ्रष्टाचारविरुद्ध कारवाही चलाउने जनलोकपाल विधेयकको माग गर्दै आमरण अनशन बसेपछि उनको अभियानले राष्ट्रव्यापी स्वरूप ग्रहण ग–यो । कंग्रेस आईको नेतृत्वमा रहेको तत्कालीन सरकार एकपछि अर्को गर्दै भ्रष्टाचारका घटनामा मुछिँदै गएपछि आक्रोशित सामान्य जनताले अन्नाको आन्दोलनप्रति स्वाभाविक रूपमा समर्थन जनाए ।
यसै क्रममा आन्दोलनसँग जोडिन अनेकथरी गैरसरकारी संस्थाहरू पनि आए । इन्डिया अगेन्स्ट करप्सन नामक संस्था पनि यसबेलामा सक्रिय भयो । यसमा जोडिएर पूर्व कर अधिकृत अरविन्द केजरीवाल राष्ट्रिय मञ्चमा देखिए ।
अन्नासँग मिलेर भ्रष्टाचारविरोधी आन्दोलन चलाइरहेका केजरीवालको महत्त्वाकांक्षा बढ्दै गएपछि उनले आफ्ना समर्थकहरूलाई लिएर आम आदमी पार्टी बनाए । अन्नाले भ्रष्टाचारविरोधी अभियानलाई राजनीतीकरण गर्न नहुने मान्यता राखेपनि केजरीवालले अभियान बिस्तारै कमजोर हुँदै गएको निष्कर्ष निकाल्दै त्यसलाई सशक्त बनाउन राजनीतिक दल खोल्नु उचित हुने बताए ।
सन् २०१२ मा विधिवत् रूपमा आम आदमी पार्टी दर्ता भयो । उसले भ्रष्टाचारलाई बढारेर लैजाने संकेतस्वरूप कुचोलाई निर्वाचन चिह्न बनायो । पार्टीले सन् २०१३ मा दिल्लीको विधानसभा निर्वाचनमा भाग लिएर चुनावी राजनीति शुरु ग–यो ।
उक्त निर्वाचनमा आप भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) पछि दोस्रो ठूलो पार्टी बन्यो । उसले ७० मध्ये २८ सिट हासिल ग–यो । कुनै पनि दलको स्पष्ट बहुमत नआएकाले आपले कंग्रेस आईको समर्थनमा अल्पसंख्यक सरकार बनायो ।
भ्रष्टाचारविरोधी जनलोकपाल विधेयकको माग गरिँदै भएको आन्दोलनबाट जन्मेको दलले उक्त विधेयक दिल्लीमा ल्याउनुलाई नै प्राथमिकता दियो । तर कंग्रेस आईले यो विधेयकप्रति समर्थन नदेखाउने लक्षण देखाएपछि आप सरकारले ४९ दिन सत्ता चलाएर राजीनामा दियो ।
आपको तर्फबाट मुख्यमन्त्री बनेका केजरीवालले सत्तामा रहँदा पनि अभियानकै जस्तो आक्रामक तेवर अपनाए । भ्रष्टाचारविरुद्ध स्टिङ अपरेसन चलाउन उनले जनतालाई प्रेरित गरे । उनले एन्टीकरप्सन हेल्पलाइन पनि बनाए । उनले सित्तैमा बिजुली बाँड्ने र १० महिनासम्म बिजुलीको बिल नतिर्नेलाई माफी दिने योजना पनि ल्याए । उनी आफैंले राति छापा मारेर प्रहरीलाई अफ्रिकी नागरिकहरूलाई पक्रिनका लागि दबाब दिने लगायतका विवादास्पद कदम पनि चाले ।
यही बीचमा भएको लोकसभा निर्वाचनमा भाजपाका नेता नरेन्द्र मोदीले सुविधाजनक बहुमत ल्याएर केन्द्रमा सरकार बनाए । आपले भने पञ्जाबमा जम्मा चार सीट मात्र ल्याउन सक्यो ।
यता दिल्लीमा सरकारविहीनताको स्थिति रहिरँदा सन् २०१५ मा विधानसभाको अर्को निर्वाचन गरियो । त्यसमा चाहिँ आपले ७० मा ६७ सीटसहित अप्रत्याशित परिणाम ल्यायो । भाजपाले बाँकीको तीन सीट जित्यो भने कंग्रेस आईले एक सीट पनि जितेन ।
प्रचण्ड बहुमतका साथ दिल्लीमा सरकार बनाएका केजरीवालले पहिलो कार्यकालको गल्ती त दोहो–याएनन् तर उनी एकपछि अर्को विवादमा भने पर्दै गए । आफूले काम गर्नेभन्दा पनि मोदी सरकारले आफूलाई काम गर्न दिएन भन्दै उनी नकारात्मक प्रचारबाजीमा लागिरहे ।
केजरीवाललाई ‘तानाशाही’ शैली अपनाएर पार्टी तथा सरकार चलाएको आरोप लगाउँदै उनका विश्वासपात्रहरूले साथ छोड्दै गए । सन् २०१५ को फेब्रुअरीमा योगेन्द्र यादव र प्रशान्त भूषणले केजरीवालविरुद्ध आवाज उठाउँदै उनले पार्टीको स्वराजको आदर्श त्याग्दै गएको बताए । आरोपप्रत्यारोपको शृंखलापछि केजरीवालले यादव र भूषण अनि अन्य केहीलाई पार्टीबाट निकाले । उनीहरूले छुट्टै स्वराज पार्टी बनाए ।
आपका अन्य नेताहरू पनि बारम्बार विवादमा पर्ने गरेका छन् । आप नेता सोमनाथ भारतीविरुद्ध सन् २०१५ को अक्टोबरमा ज्यान मार्ने उद्योग, घरेलु हिंसा र धोकाधडीको मुद्दा दर्ता भयो । उक्त दलका ११ सांसदहरूविरुद्ध कुनै न कुनै मुद्दा छन् र ती पक्राउ पनि परेका छन् । उनीहरूलाई मोदी सरकारका लागि काम गर्ने मानिसले फसाएको भनी केजरीवालले उनीहरूको बचाउ गर्ने गरेका छन् । सन् २०१६ मा आप नेता कुमार विश्वासमाथि यौन दुर्व्यवहारको मुद्दा पनि दर्ता भएको थियो । अनि अर्का नेता तथा सांसद सन्दीप कुमार पनि आपत्तिजनक अवस्थामा भेटिएको सीडी सार्वजनिक भएपछि पार्टीबाट निकालिएका थिए ।
सन् २०१७ को मेमा आप नेता तथा पूर्व जलमन्त्री कपिल मिश्राले केजरीवालविरुद्ध भ्रष्टाचारको आरोप लगाए । भ्रष्टाचारविरुद्ध लड्ने प्रतिबद्धताका साथ सत्तामा आएको दलका नेता नै भ्रष्टाचारमा लिप्त भएको आरोपले सबैलाई छक्क पा–यो ।
सञ्चारमाध्यममा नाटकीय रूपमा मिश्राले दाबी गरेअनुसार, केजरीवालले दिल्लीका स्वास्थ्यमन्त्री सत्येन्दर जैनबाट दुई करोड भारु लिएको उनले देखेका थिए । यो दाबीमा कुनै सत्यता नभएको भन्दै आपले मिश्रालाई पार्टीबाट निकाल्यो तर यसक्रममा पार्टीको ठूलै बेइज्जती भयो ।
केजरीवालले दिल्लीका गभर्नर नजीब जंगसँग पनि जोरी खोजिरहे । सरकारी नियुक्तिका विषयमा, प्रहरी परिचालन, सार्वजनिक आदेश, जमीन लगायतका विषयमा केजरीवाल र जंगबीच भिडन्त भइरह्यो । दुईजनाको भिडन्त जारी रहेपछि न्यायपालिकाले नै हस्तक्षेप गर्नुप–यो तर त्यसको कुनै परिणाम आएन । जंगले सन् २०१६ मा राजीनामा दिएपछि भने झगडा टुंगियो ।
सन् २०१७ मा गोआ र पञ्जाबमा भएका विधानसभा निर्वाचनमा प्रतिस्पर्धा गरेको आपले खासै राम्रो प्रदर्शन गर्न सकेन । गोवामा आपले कुनै पनि सीट जितेन अनि ३९ मध्ये ३८ सीटमा त उसले जमानत समेत जोगाउन सकेन । पञ्जाबको ११७ सीटमा आपले २० सीट मात्र जित्यो ।
त्यसो त केजरीवालको नेतृत्वमा आप सरकारले शिक्षा र स्वास्थ्यमा प्रशंसनीय काम पनि गरेको छ । सन् २०१६ मा आप सरकारले ६ देखि ८ कक्षाका साढे तीन लाख विद्यार्थीले लेख्न पढ्न नजान्ने थाहा पाएपछि उनीहरूका लागि ‘क्य्राश कोर्स’ चलाएको थियो । यसले गर्दा अहिले एक लाख विद्यार्थीले पाठ्यपुस्तक पढ्न सक्ने भएको बताइएको छ ।
त्यस्तै आप सरकारले बिरामीहरूका लागि मोहल्ला क्लिनिक सञ्चालन गरेर सित्तैमा स्वास्थ्य परामर्श, औषधि र परीक्षण सेवा सञ्चालन गरिरहेको छ । एक सय दश क्लिनिकबाट आठ लाखभन्दा बढी बिरामीले यो सेवाको उपयोग गरिसकेको बताइएको छ । विदेशी संस्थाहरूले यो सेवाको प्रभावकारिताको प्रशंसा गरेका छन् ।
दुर्भाग्यवश यी सकारात्मक कदमलाई आप र केजरीवालका अनगन्ती विवादले ढाकिदिएका छन् । केजरीवालको पतनका सम्बन्धमा 'यान इन्सिग्निफिकेन्ट म्यान' नामक वृत्तचित्र हालै सार्वजनिक भएको छ । आप दिल्लीबाट बाहिर गएर राष्ट्रिय पार्टीको रूपमा स्थापित हुने तत्काल कुनै सम्भावना देखिँदैन । दिल्लीको विकासका लागि उसले अझै थुप्रै काम गर्न बाँकी छ । विवादको सिलसिला कायम रह्यो भने दिल्लीमा सन् २०२० मा हुने विधानसभा चुनावमा आपको सम्भावना क्षीण हुने विश्लेषकहरू बताउँछन् ।
नेपालमा पनि मूलधारका पार्टीहरूबाट विरक्तिएका युवाहरूले वैकल्पिक धारको नेतृत्व गर्नका लागि छुट्टै पार्टी खोलेका छन् । पूर्वप्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराईको नयाँ शक्ति पार्टी र रवीन्द्र मिश्र, उज्वल थापाहरूको विवेकशील साझा पार्टी पनि आपजस्तै गरी राष्ट्रिय राजनीतिमा उदाउने प्रयत्न गर्दैछन् । भट्टराईले केजरीवाल र आपको उदयलाई प्रेरणा मानेको कुरा बताउने गरेका छन् ।
शहरका सचेत युवामा विवेकशील साझाप्रतिको आकर्षण देखिएको छ र स्थानीय निर्वाचनको पहिलो चरणमा विशेषगरी काठमाडौंमा कुनै जीत हासिल नगरेपनि उक्त दल (त्यतिखेर छुट्टै विवेकशील र साझा) को प्रदर्शन राम्रो थियो । नयाँ शक्ति पार्टीको प्रदर्शन भने अपेक्षाअनुरूप राम्रो रहेन । यसका बाबजुद वैकल्पिक शक्तिहरूको उदयले युवाहरूलाई उत्साहित तुल्याएको छ । अहिले नै उनीहरूले सरकार बनाउने स्थिति त नआउला तर कुनै बेलामा उनीहरूको पनि उल्लेख्य उपस्थितिलाई नकार्न सकिने छैन । त्यसबेलामा आपले गलत व्यवस्थापनका कारण बेहोर्नुपरेको पतनले उनीहरूलाई पक्कै पाठ सिकाउला ।
एजेन्सीको सहयोगमा
सरकारमा सहभागी मन्त्रीको कार्यक्षमतालाई लिएर प्रश्न उठेपछि अहिले सरकारमा रहेका मन्त्रीलाई फिर्ता बोलाएर मन्त्रिमण्डल पुनर्गठन गर्न सत्तारुढ दलहरूभित्र दबाब बढ्न थालेको छ । अपवादबाहेक सरकारमा सहभागी मन्त्रीले जनअपे...
एकाधबाहेक अधिकांश मन्त्रीले प्रभावकारी कार्यसम्पादन गर्न नसकेपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ स्वयंले मन्त्रीहरूलाई प्रस्ट चेतावनी दिएका छन् । नेपालीलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका ला...
देशका विभिन्न शहरमा गरिब–मजदूरहरूले छाक काटेर सहकारीमा जम्मा गरेको पैसा बदनियतपूर्ण ढंगले हिनामिना गरेर टेलिभिजनमा लगानी गरेको विषयले बजार तातिरहेको छ, जसमा जोडिएका छन् रास्वपा सभापति रवि लामिछाने...
आफ्नो तेस्रो कार्यकालको दोस्रो वर्षलाई प्रभावकारी बनाउने भनी दाबी गरेका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले कांग्रेस महामन्त्री गगन थापालगायत केही नेतासँग नियमित सल्लाह सुझाव लिन थालेका छन् । रा...
सर्वोच्च अदालतको परमादेशले प्रधानमन्त्रीबाट पदमुक्त भएपछि नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओली बालुवाटारबाट रित्तो हात फर्केका थिए, २०७८ असार ३० गते । संसद् विघटनको अवगाल छँदै थियो, लामो समय सँगै राजनीति गर...
दुई–दुईपटक मिर्गौला फेरेको शरीर । मध्यजाडो नजिकिँदै गरेका मंसिरका चिसा दिन । त्यसमाथि वृद्धावस्था । यस्तो बेला ७० नाघेकाहरूको अधिकांश समय ओछ्यानमै बित्छ । नभए पनि घरको चार दिबारभित्र आराम गरेर अनि तात...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...