काठमाडौं १८ पुस -संयुक्त राज्य अमेरिकाको क्यालिफोर्निया राज्यमा नयाँ वर्ष सन् २०१८ को आगमनले एउटा  आकर्षण थपिदिएको छ । गाँजा र यस्तै अन्य वनस्पतिबाट उत्पादित वस्तुको सेवन र बिक्री-वितरण त्यहाँ वैध गरिएको छ । देशकै ठूलो जनसंख्या भएको राज्यमा यसको खेती, प्रशोधन, सेवन र बेच-बिखन अब कानूनी भएको हुनाले सन् २०१८ मै व्यापार-कारोबार ३.७ अर्ब डलर बराबरको हुने र त्यो वर्षेनी बढ्ने अनुमान गरिएको छ । ५०मध्ये २९ राज्यमा ‘औषधि’ भनेर किन्न पाइने सुविधा उपलब्ध भैसकेको हुनाले त्यहाँ ‘निर्यात’ गर्न गाह्रो भएन; जहाँ वैध छैन ती राज्यहरूमा पनि ओसारपसार रोकिने कुरो भएन । र व्यापार बढेपछि कर-दस्तूर आय पनि बढ्ने नै भयो यद्यपि संघीय कानूनले चर्चित पदार्थलाई  हेरोइन र एल्एस्‌डीकै श्रेणीमा राखी अवैध मान्दैआएको छ । 

औषधिको रूपमा गाँजाजन्य वस्तुको सेवनको सुविधा क्यालिफोर्नियावासीले अन्य राज्याका बासिन्दाले भन्दा अगावै (सन् १९९६ मै) प्राप्त गरेका थिए र सीमित रूपमा आफ्ना घर-करेसामा गाँजाको उत्पादन गर्दैआएका थिए । सोमवारयता  त परिस्थिति निकै खुकुलो भएको छ । र, मन बहलाउनका लागि पनि साविकमा वर्जित मानिएको चीज सेवन गर्न पाइने भयो भनेर युवा समुदाय रमाएको खबर अमेरिकी प्रेसले प्राथमिकताका साथ दिइरहेको छ । 

सन् १९७० दशकमा, खासगरी अमेरिका भियतनाम युध्दमा अल्झेको कालखण्डमा, विरक्तिएका युवक-युवतीले ‘हिप्पी’ भनिने सँस्कृतिलाई अवलम्बन गर्दा गाँजा भाङ धतुरो जस्ता वस्तुको अत्यधिक सेवन गरेकोले र त्यसबाट शान्ति सुरक्षाका चुनौतीहरू समेत थपिएको थियो’ त्यसकारण ती पदार्थलाई ‘लागू औषध’को समूहमा सामेल गराई गैरकानूनी घोषित गरियो । त्यसै क्रममा अमेरिकाले आफ्नो प्रभावमा रहेका र अमेरिकी आर्थिक सहायता पाउने कतिपय देशहरूमा गाँजा, भाङ् जस्ता वनस्पतिको खेती गर्न नपाइने, भण्डारण गर्न नहुने, बिक्री-वितरण र अरु देशमा निकासी पनि गर्न नपाइने र कदाचित् गरेमा कडा सजाय हुने ऐन बनाउन लगाइयो । नेपालमा पनि त्यसैताका राजाको हुकुम अनुसार कडा कानून तर्जुमा गरियो । काठमाडौंको शहरीक्षेत्रमा रहेका पर्यटकका आकर्षण ‘ह्याशिश शप’हरू एकाएक बन्द गरिए । गाँजाखेती अवैध भयो ; पहाडी जिल्लामा झारपातको रूपमा उम्रिने वनस्पति टिपेर प्रशोधन गर्ने व्यवसाय पनि रोकिन गयो । अनि जे काम पहिले वैध थियो त्यो अवैध भएपछि कतिपय मानिस बेरोजगार भए । कालान्तरमा माओवादी विद्रोह शुरू भएका रुकुम, रोल्पा समेतका जिल्लामा गै स्थलगत अध्ययन गर्ने एक अमेरिकी विज्ञ रबर्ट गेर्सोनीले आफ्नो प्रतिवेदनमा चर्चित वनस्पतिको खेती र सङ्कलन गैरकानूनी गरिदिनाले पनि त्यस भेगमा जनअसंतुष्टि बढेको कुरा पारेका थिए । त्यो प्रतिवेदन अध्ययन गर्ने सञ्चारकर्मीहरूमध्ये कतिपयलाई विषयको हेक्का जानकारी रहेकै हुनुपर्छ ।    

जे होस्, अचेल पश्चिमी संसारमा हिप्पी सँस्कृति हराइसक्यो । मन बहलाउने मनोरञ्जनका माध्यम धेरै भैसके । र, अमेरिकामै गाँजाखेती वैध भैसक्यो भने नेपालमा कडा कानून बहाल गराइरहनु जरुरी छैन । अन्यत्र झैं नेपालमा पनि औषधि बनाउने प्रयोजनका लागि आवश्यक वनस्पतिको खेती र व्यापार किन अवरुध्द गरिरहने ? शिवरात्रीका बखत साधु जोगीहरूले पशुपतिक्षेत्रमा गाँजा पिउँछन् र त्यसको जोहो गरिदँदा गुठी संस्थानले कार्य गैरकानूनी कार्य गरेको देखिन जान्छ । यस्तो अन्तर्विरोध किन जारी राख्ने ?

गाँजा खाएको सूरमा मानिसले जथाभावी गर्छ भन्ने हो भने यस कुरालाई मादक पदार्थ सेवन (मापसे) गरिहिंड्नेसित दाँजेर हेरे भैगयो । मात्रा नघाएर मनपरी गर्नेलाई दिने सजाय त मापसे सरहको अपराध मानेर दिए पुगिहाल्छ ।  लोकोक्ति नै छ : काँक्राको चोरलाई मुड्कीको सास्ती !