कात्तिक २४, २०८०
राजधानी काठमाडौंबाट कयौं सय माइल टाढा रहेका जाजरकोट र रुकुम पश्चिम यतिबेला भूकम्पले इतिहासकै सर्वाधिक पीडामा छन् । गोधूलि साँझसँगै ओठ काँप्ने जाडो शुरू हुन थाल्छ । आमाको मजेत्रोमा लपेटिएका बच्चाहरू चि...
थारु माघी सो समुदायको नयाँ वर्ष हो । नेपालीका लागि माघे संक्रान्ति राष्ट्रिय पर्व हो । तर माघे संक्रान्ति एक दिनमै सीमित छ भने माघी पर्व पुरै महिनाभरी । पूर्वका थारुले यसलाई तिला संक्राइत् भन्ने गर्छन् । चाडपर्वमा मिठो खाने र रमाइलो गर्ने त हुन्छ नै । तर थारु समुदायले सांस्कृतिक कार्यक्रम र खानपिनलाई मात्र जोड दिएका हुँदैनन् । त्यस सँगसँगै त्यसको सांस्कृतिक, सामाजिक, राजनीतिक, धार्मिकपक्षलाई समेत ख्याल गर्छन् ।
माघीपर्व केवल खानपिन र रामरमाइलोमा मात्र सीमित छैन । खेतीपाती कृषि किसानीमा बढी व्यस्त रहने थारु समुदाय चाडपर्वलाई थकान मेटाउने अवसरको रुपमा उपयोग गर्छन् । एकाअपसमा रमाइलो, मनोरञ्जनका साथै, साथी–भाइबीच भातृत्वप्रेम तथा आदरसम्मान गर्न सिकाउने ‘माघी’ थारु समुदायमा अन्य पर्वभन्दा वेग्लै महत्व राख्छ । वर्ष दिनकालागि नयाँ नीतिनियम बनाउने, त्यसको कार्यान्वयनको प्रतिवद्धता गर्ने काम थारुले माघीमा गर्छन् । नयाँ कामको जिम्मेवारी बाँडफाँड गर्ने, गएको वर्षभरिको कामको समिक्षा गरी लोकतान्त्रिक प्रक्रियाअनुसार विकास निर्माणको काम अगाडि बढाउँछन् ।
थारु जातिको मौलिकता बोकेको ऐतिहासिक् चाड माघीलाई विकासे पर्वकोरुपमा हेरिन्छ । ‘हाम्रो’ भावनाको विकास यही माघीले गराउँछ । पूर्खाको आशीर्वाद थाप्ने, आफूभन्दा ठूलाको आदर र सानालाई मायागर्ने भावनाको विकास गर्छ । वर्षभरिको दुःखसुखका कुरा एकापसमा साटासाट गर्ने, मीठो–मसिनो खाएर आत्मसन्तुष्टि लिनेकाम यसै पर्वमा हुन्छ । विवाह गरी ससुराली गएका चेलीबेटीलाई उपहार दिने र उनीहरुको सुख–दुःखको कुरा अभिभावकबाट जानकारी लिने काम हुन्छ । वर्षदिनको कामको समिक्षा गरी नयाँ कामको शुरुवात गर्ने पर्व भएकाले माघीलाई थारु समुदायले अन्य पर्वभन्दा विशेषरुपले लिन्छन् । त्यसैले यस पर्वलाई नयाँ वर्षकोरुपमा मनाउँछन् । थारु समुदायका लागि माघी किन महत्वपूर्ण छ भन्ने विषयमा यसको बहुआयामिक पक्षमा यहाँ चर्चा गरौं ।
सामाजिक महत्वः
मानिस समाजमा बस्ने प्राणी हो, त्यसैले सामाजिक प्राणी भयो । तर समाजमा बसेर उसको व्यवहार समाजिक, लोककल्याणकारी छ कि छैन, त्यसले महत्व राख्छ । थारु समुदाय समाजमा अन्तरघूलित भएर बस्ने आदिबासी जाति समुदाय हो । समाजमै बस्छ, समाजमै रमाउँछ र समाजकै गतिविधिमा संलग्न रहेर जिविकोपार्जन तथा अन्य विकासको काम गर्छ । त्यसैले होला थारु समुदायको घरपनि एकै ठाउँमा गुजमुज्ज परेर बनेका हुन्छन् । सुखदुःखमा एकअर्कालाई साथदिन मरिमेट्छन् । समाजिक भावना यी समुदायमा अधिक्तम पाइन्छ ।
माघी पर्व सामुहिकतामा मनाउँछन् थारुले । एक अर्कासँग भातृभाव, सद्भाव र प्रेम गरेर मनाउँछन् । आफू जे खान्छन् र अरुलाई पनि खुवाउँछन् । विहानै स्नानगरेर पूर्खाको आशीर्वाद लिएर थारु गाउँघरमा गरिने सबै रीतिरिवाज पूरा गर्छन् । सेवाढोग गरी माघीबाटै नयाँ सम्बन्ध र भाइचारा भावनाको विस्तार शुरु गर्छन् । चाहे मनोरञ्जन गर्न मघौटा नाच होस्, मासुकालागि सुंगुरबंगुर काट्दा (जिता मार्दा) होस् । पूर्खाको आशीर्वाद थाप्नेबेला होस् कि गाउँको, घरको जिम्मेवारी बाँडफाँड गर्दा होस् । सबै काम सामुहिक छलफल र निर्णयले गर्छन् थारु समुदायले । घरको मूली छान्नसमेत घरका सबै सदस्यहरुसँग छलफल गरी निक्र्यौल गर्ने प्रचलन छ ।
देशलाई विधिवतरुपमा सुचारु गर्न प्रधानमन्त्री, मन्त्री, संवैधानिक अंगका प्रमुख, शासक प्रशासक चाहेजस्तै, थारु गाउँलाई विधिवतरुपले सुचारु गर्न बडघर, भलमन्सा, चौकीदार, अघरिया आदिको आवश्यक्ता पर्छ । घरलाई हाँक्न घरमूलीको आवश्यकता पर्छ । थारु समुदायले समाजकै रोहवरमा सबैको साझा छलफल र निर्णयअनुसार त्यसको व्यवस्थापन गर्ने गर्छन् । यसले एकातिर सामाजिक भावनाको विकास गराउँछ भने अर्कोतिर निर्णय प्रक्रियामा सहभागी हुन सबैलाई उत्प्रेरित गर्छ ।
सहयोग, सहकार्य र समन्वय गर्ने भावनाको पनि यसले विकास गराउँछ । त्यसैले पनि माघीपर्वको सामाजिक महत्व बढी छ । गाउँको हरेक कामकाजको निर्णयमा गाउँभरीका सदस्यको सहभागिता रहन्छ । एकल निर्णय गरिदैन । विकास निर्माण, कुलोपानी आदिको व्यवस्थापनका लागि प्रस्ताव बडघर (गाउँको अगुवा) ले गर्छ, छलफल गरी निर्णय लिनेकाम सामुहिकरुपमा गरिन्छ । यो काम माघ महिनामै हुनेगर्छ, त्यसैले यसको सामाजिक महत्व प्रष्टिन्छ ।
सांस्कृतिक महत्वः
सांस्कृतिकरुपमा धनी समुदायमध्ये थारु एउटा हो । नेपालमा १२६ जातजाति र १२३ भाषाभाषि बोल्ने समुदाय छन् । थारु समुदाय भाषिकरुपमा चौथो ठूलो समुदाय हो । भाषा र संस्कृतिमा धनी यस समुदायको आफ्नो रीतिरिवाज, चालचलन र सांस्कृतिक मूल्य मान्यताहरु छन् । वर्ष दिनभर मेहनत गरेर अन्न उत्पादन गर्ने र थकानकालागि महिनैपिच्छे विभिन्न चाडपर्व, सांस्कृतिक कार्यक्रम यस समुदायले गर्नेगर्छ । थारु समुदायको नृत्य, सांस्कृतिक कार्यक्रम राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा पहिचान बनाउन सफल छ । थारु समुदायको सांस्कृतिक कार्यक्रम भनेपछि जोसुकै हुरुक्कै हुन्छन् । अवलोकनका लागि लालायित हुन्छन् । यो नै थारु समुदायको सांस्कृतिक गौरवको विषय हो ।
माघी पर्वमा मटौता, हुरदंग्वा, झुमरा लगायतका नाचहरु नाचिन्छन् । सामुहिकरुपमा गर्ने यस्ता सांस्कृतिक कार्यक्रमले थारु समुदायबीचको मेलमिलाप, भातृभाव र सामुहिकतालाई थप सहयोग गर्छ । थारु समुदायको सांस्कृतिक कार्यक्रम केवल सो समुदायकालागि मात्र होइन । यो त सिङ्गो नेपालीहरुको सांस्कृतिक गहनाकोरुपमा रहेको छ । वर्षौ वर्षसम्म एकापसमा भेटघाट नभएका व्यक्तिबीच माघीपर्वले भेटघाट गराउने, समन्यय र सदभाव बढाउने काम गर्छ ।
सांस्कृतिक कार्यक्रमले एकातिर मनोरञ्जन प्रदान गर्छ भने अर्कोतिर सो समुदायको सांस्कृतिकपक्षको जगेर्ना गरिरहेको हुन्छ । नियमितरुपमा हुने यस्ता सांस्कृतिक कार्यक्रमले युवापीढिलाई समेत आकर्षित गर्छ र अंग्रेजी पढ्ने नाममा समाजबाट टाढा भएका युवा विद्यार्थीको समेत ध्यानलाई आकर्षित गर्छ । बलियो सांस्कृतिक पक्षलेगर्दा बुढापाकाले मनाउने यस्ता सांस्कृतिक कार्यक्रम क्रमशः युवापुस्तामा हस्तान्तरण हुँदैजान्छ । खासगरी माघीपर्व परम्परागतरुपमा मनाइने भएपनि यसको सांस्कृतिक पक्षलाई जोगाउनु पनि उत्तिकै महत्वको विषय हो ।
यसले एकअर्कालाई एउटै मालामा बाँधेर राख्ने भूमिका खेल्छ । त्यसैले माघी पर्वको सांस्कृतिक महत्व छ भनिन्छ । संस्कृति जुनसुकै समुदायको आफ्नो मौलिक पहिचान हो भने ती देशभित्र गरिने सबै जातजातिको कार्यक्रम अन्य मुलुकका लागि भने नेपालकै पहिचान बन्नजान्छ ।
राजनीतिक महत्वः
थारु समुदाय यहाँको आदिबासी भएपनि राजनीतिक चेतनामा निकै पछाडि परेको समुदाय हो । यस समुदायले स्थानीय गाउँघरमा सदियौंदेखि राजनीतिक अभ्यास गरेपनि देशको मूल प्रवाहको राजनीतिमा पकड बनाउन सकेको छैन । यद्यपि प्रयासमा छ । सो समुदायको गाउँघरको सीमित घेराभित्र गरिने लोकतान्त्रिक र राजनीतिक प्रक्रिया गाउँघरको घेराभन्दा बाहिर आउन अद्यापि आउन सकिरहेको छैन । गाउँको अगुवा, बडघर, घरमुली, विकास निर्माण समितिको संयोजक भएर परापूर्वकालदेखि सो समुदायले लोकतान्त्रिक अभ्यास गर्दैआएको छ । तर त्यही अनुभवलाई मूलप्रवाहमा चिनाउन असफल छ । त्यसको प्रयोग देशको राजनीतिमा गर्न सकेको छैन ।
लेखक लक्की चौधरी
राजनीतिक र शैक्षिक चेतनाको अभावले पनि सो सम्भव नभएको होला । यद्यपि पहिलेको तुलनामा अहिले थारु समुदाय तुलनात्मकरुपमा सचेत र शिक्षित भइसकेका छन् । तर मूल राजनीतिमा उनीहरुको नेतृत्व अझै देख्न पाइएको छैन । औलामा गिन्नेखालका केही व्यक्ति राजनीतिमा भएपनि प्रमुख नेतृत्वकर्ता हुन सफल भएका छैनन् । थारु समुदायसँग गाउँ सञ्चालन गरेको, कुलापानीको नेतृत्व गरेको, विकास निर्माणमा अगुवाई गरेको राम्रो ज्ञान र सीप छ । सोही ज्ञान देशको राजनीतिमा उतार्न पाए देश विकासमा ठूलो सहयोग पुग्थ्यो । तर थारु समुदाय राजनीतिक बञ्चितिकरणमा छ । थारुलाई भोट बैंककोरुपमा प्रयोग गर्नेहरुमात्र राजनीतिमा सक्रिय छन् भन्ने यदाकदा चुनावताका आरोप सुनिन्छ ।
अहिले देशको राजनीति परिवारवाद, आफन्तवाद र क्षेत्रीयतावादमा लहसिदै गएको छ । त्यसले इमान्दार र मेहनती मान्छे राजनीतिक मूलप्रवाहबाट बञ्चित हुन्छन् भन्ने अडकल पनि गरिदैछ । दाउपेच र घिनौना काम राजनीतिमार्फत् हुनेगरेको छ । जसकाकारण पनि सिधासाधा, इमान्दार थारु समुदाय त्यस्तो काममा हात हाल्न डराइरहेको छ । तर देशको समुचित विकासकालागि असली अगुवा, इमान्दार नेताको खाँचो छ, जुन अहिलेको राजनीतिमा देख्न पाइएको छैन । यसले देशलाई नोक्सान त गरिरहेको छ नै, देशका लागि विकास गर्न चाहने नेता र समुदाय पनि बञ्चित भइरहेका छन् । अहिलेको पछिल्लो निर्वाचन प्रणालीले त थारु समुदायजस्तै अन्य जातजातिका इमान्दार र सिधासादा अगुवालाई राजनीतिमा जानबाट रोक्ने प्रयास गरेको छ । भड्किलो र खर्चिलो निर्वाचन प्रणालीले अब सिधासादा र इमान्दारमान्छेले पैसा खर्च गर्न नसक्दा राजनीतिक बाटो तय गर्न नसक्ने देखिएको छ ।
थारु समुदायको माघीपर्वले गाउँको नेतृत्वकर्ता वडघर, घरको नेतृत्वकर्ता घरमूली, फलामको काम गर्ने, कपडा सिउने, हुलाकीको कामगर्ने चौकीदार, स्वास्थ्य सुरक्षाकालागि गाउँ सञ्चालन गर्ने देशवन्ध्या गुरुवा, गाउँगुरुवा, घरगुरुवा आदिको नेतृत्व छनौट गर्छ । एकवर्षे समयावधिका लागि छनौट गरिने यस्ता अगुवा प्रतिनिधिलाई सामुहिक भेला र छलफलबाटै छनौट गरिन्छ । यो सदियौंदेखि गाउँमा चलनचल्तीमा रहेको प्रचलन हो । यसलाई सांस्कृतिकरुपमा मात्र हेर्न सकिन्न । नेतृत्व चयन गर्ने प्रक्रिया राजनीतिसँग जोडिएको विषय हो । जुन अभ्यास थारु समुदायले युगौयुगदेखि गर्दैआएका छन् । सकेसम्म सर्वसम्मत, नसके लोकतान्त्रिक प्रक्रियाअनुसार छनौट गर्छन् । गोलाप्रथाको पनि प्रयोग गर्छन् । तर ९० प्रतिशत जति गाउँमा सर्बसहमतिले नेतृत्व चयन हुने गरेको उदाहरण छ । थारु समुदायको यही नै सुन्दरपक्ष हो ।
सर्वसहमतिले गरेको नेतृत्वकर्ता सबै गाउँबासीको प्यारो रहने हुनाले काम गर्नमा समेत सहयोग पुग्ने विश्वास गरिन्छ । नेतृत्वकर्ता पुरुष, महिला वा गैरथारुलाई पनि स्वीकारिन्छ । गाउँको भलाई चाहने जोकोही नेतृत्वमा आउनसक्छ । यसमा जातजाति भनेर हेलाँगर्ने गरिदैन । गाउँसमाजमा बसेको जोकोही गाउँको विकास निर्माण र गाउँसमाजको भलाईमा इमान्दारितापूर्वक योगदान गर्छु भन्छ भने उसलाई गाउँको नेतृत्वतहको जिम्मेवारी सुम्पिने प्रचलन थारुको छ । यसले गैरथारु समुदायका व्यक्ति पनि उत्साहित हुन्छन् ।
धार्मिक महत्वः
माघे संक्रान्तिकोरुपमा मनाइने माघीपर्वको आफ्नै धार्मिक पक्ष छ । माघ १ गतेदेखि सूर्य उत्तरायणलाग्ने र गर्मीयामको शुरुवात हुने दिनकोरुपमा यसलाई लिइन्छ । माघी पर्वलाई थारु समुदायले नयाँवर्ष मात्र होइन, मुक्ती दिवसको रुपमा पनि मनाउँछन् । धनधान्य पर्वकोरुपमा पनि मनाउँछन् । सदियौंदेखि पश्चिम नेपालका थारु समुदाय अरुको घरमा दासकोरुपमा कमैया जीवन जिउँथे ।
कमैया, कमलरीकोरुपमा दासदासी जीवन जिउँथे । तत्कालिन गिरिजाप्रसाद कोइराला नेतृत्वको सरकारले २०५७ साउन २ गते कमैया मुक्तिको घोषणा गरेपछि अरुको घरमा कमैया जीवन जिउनबाट थारु समुदाय मुक्ति पाए । त्यस्तै, २०७० साउन ३ गतेबाट कमलरी मुक्तीको घोषणा सरकारले ग¥यो । तर मुक्तभएका घोषणा भएको वर्षौवर्ष भएपनि कमैया र कमलरीको पुनस्र्थापना र व्यवस्थापन नहुनुले भने चिन्ता कायमै राखेको छ । सरकारीरुपमा मुक्त घोषणा हुनु तर मालिकको घरबाट मुक्त हुन नसक्नुले दासदासीप्रथाको अवशेष कायमै रहेको आभास दिलाउँछ ।
थारु समुदायले माघ १ गते शुद्ध काम गर्छन् । मासुका लागि पुसको अन्तिम दिन नै सुंगुर, बंगुर, खसी, कुखुरा काट्ने चलन छ । माघेसंक्रान्तिका दिन चिसो र चोखो पानीमा स्नान गरेर मठ मन्दिरमा गएर पूजापाठ गर्ने, पूर्खाको आशीर्वाद लिने र साकाहारी परिकार खाने गर्छन् । यसले थारुको धार्मिक पक्षलाई दर्शाउँछ ।
यस पर्वमा थारु सदस्यहरुले दानदक्षिणा प्रदान गर्ने गर्छन् । माघ १ गते जलाशयमा स्नानगर्दा जलदेवतालाई पैसा चढाएरमात्र स्नान गर्छन् । यसरी गर्दा वर्षदिनभर जानअन्जानमा गरिएका पापकर्म पखालिने विश्वास सो समुदायको छ । यस पर्वमा विवाहित चेलीबेटीलाई गच्छअनुसारको उपहार, दान दक्षिणा दिने प्रचलन छ । चामल, नून, दाल, खुर्सानी, नगद, गरगहना समेत ‘निसराउ’ को रुपमा चेलीबेटीलाई दिन्छन् । यसले धार्मिक सुसम्बन्ध जोडने काम गरिरहेको छ । थारु समुदाय बढीजसो हिन्दू धर्म मान्छन् । अहिले कोही बुद्ध धर्म त कोही क्रिश्चियन भएका पनि छन् । धार्मिक मान्यताअनुरुप संस्कार गर्ने गर्छन् । माघी पर्वमा गरिने संस्कार पनि हिन्दूसँग बढी जोडिएको देखिन्छ ।
अन्त्यमा,
माघीपर्वको थारु समुदायमा बहुआयामिकता छ । यस पर्व खानपिन र नाचगानमा मात्र सीमित छैन । मनोरञ्जन, रमाइलो सँगसँगै यसको धार्मिक, सांस्कृतिक, सामाजिक र राजनीतिक महत्व पनि उत्तिकै छ । थारु समुदायको सामाजिक भावना र एकताले सिंगो नेपालीलाई उत्प्रेरित गर्नेगर्छ । माघीपर्वले भत्केकालाई जोड्ने, विग्रेकालाई सपार्ने, पुराना रिसरागको अन्त्य र नयाँ सम्बन्धको शुरुवात गर्नेगर्छ ।
थारु माघी पर्वको संस्कारबाट सिङगो नेपालीले प्रेरणा लिनसके नेपाल र नेपालीबीचको भावनात्मक एकता, अखण्डता, राष्ट्रियता र मेलमिलापमा थप सहयोग पुग्नसक्छ । थारु समुदायको बरघर प्रथा र प्रथाजनित कानूनलाई स्थानीय निकायको पुनःसंरचना गर्दा कानूनी मान्यता दिएर स्थानीयतहदेखि सहभागीता र संलग्न गराउन सके त्यसले विकास निर्माणमा टेवा त पुग्छ नै अपनन्तवबोध पनि हुन्छ । थारु समुदायको आफ्नै तीथि पनि छ । यद्यपि त्यसबारेमा अझै वहसको खाँचो छ ।
विक्रम सम्बत् जस्तै, थारु सम्बत् पनि छ । अहिलेको माघी थारु सम्बत् २६४२ हो भनिन्छ । तर यो बुद्धकालिन समयदेखि मात्र शुरु देखिन्छ । यसकोबारेमा अझै बौद्धिक वहसको खाँचो छ । माघी पर्वमा थारु समुदायले रामरमाइलोसँगै यस्ता बौद्धिक वहसमासमेत ध्यान दिएर अझै पर्वलाई प्रभावाकरी बनाउन सकिन्छ ।
राजधानी काठमाडौंबाट कयौं सय माइल टाढा रहेका जाजरकोट र रुकुम पश्चिम यतिबेला भूकम्पले इतिहासकै सर्वाधिक पीडामा छन् । गोधूलि साँझसँगै ओठ काँप्ने जाडो शुरू हुन थाल्छ । आमाको मजेत्रोमा लपेटिएका बच्चाहरू चि...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
ललितपुरको गोदावरीस्थित सनराइज हलमा नेकपा (एमाले)का दुई महत्वपूर्ण कार्यक्रम भए । एमालेको प्रथम विधान महाधिवेशन (२०७८ असोज १५ र १६ गते) सनराइज हलमै भएको थियो । विधान महाधिवेशनले विभाजनदेखि चौतर्फी घेराबन्दी...
हामी १५औं अन्त्य गरेर १६औं योजनाको तयारीमा जाँदै छौं । दलका शीर्ष नेताबीच १६औं योजनाको विषयमा छलफल भएको छ । १५औं योजनाको असफलता र नमिलेका कुरालाई १६औं मा सुधार्छौं । हाम्रो गन्तव्य कहाँ हो भन्ने संविधानले ...
सच्चा लोकतन्त्रमा सिमान्तमा रहेको नागरिकले पनि यो देश मेरो हो भन्ने अनुभूति गर्न सक्नेछ- माहात्मा गान्धी । माथि गान्धीको भनाइ किन उद्धृत गरिएको हो भने नयाँ वर्षको आगमन भैसकेको छ र २०८० को बिदाइ बडो हर्षपूर्वक...