माघ १८, २०८०
चरम आर्थिक संकटबाट गुज्रिएको श्रीलंकाले सन् २०२२ को अन्त्यतिर औषधि किन्ने क्षमता पनि गुमाएको थियो । ५० अर्ब डलरभन्दा बढीको विदेशी ऋण 'डिफल्ट' भएको थियो भने लाखौंले रोजगारी गुमाएका थिए । दशौं लाख मान्छे...
२४ असोज २०७२ मा केपी ओली पहिलोपटक प्रधानमन्त्री बनेको समयमा नेपालमाथि भारतीय नाकाबन्दी कसिँदो थियो । नाकाबन्दीको अवशेष लामो समय बाँकी रहेपनि ओली प्रधानमन्त्री बनेको केही समयपछि भारतीय नाकाबन्दी हट्यो र जनजीवन बिस्तारै सामान्य बन्दै गयो ।
भारतीय नाकाबन्दी हटेपनि काठमाडौंमा अर्को भयावह समस्या बाँकी थियो, एक दशकदेखिको लोडसेडिङ । प्रधानमन्त्री बनेको केही समयमै ओलीले एकवर्षमा लोडसेडिङ हटाउने घोषणा गरे । तर त्यसलाई नेपाली समाजले हँसीमजाकको रूपमा अडायो । तत्काल कुनै ठूलो जलविद्युत् आयोजनाबाट राष्ट्रिय ग्रिडमा बिजुली थपिने सम्भावना नरहेका कारण त्यसबेला एक वर्षमै लोडसेडिङ हटाउँछु भन्नु एक प्रकारको मूर्खता जस्तै सुनिन्थ्यो ।
ओलीले सरकार छाडेको तीन महिनामा काठमाडौं लोडसेडिङमुक्त भयो । लोडसेडिङ अन्त्यको श्रेय ओलिपछि प्रधानमन्त्री बनेका माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले लिए । ओली सरकारको विस्थापनको केही समयपछि कुलमान घिसिङ चामत्कारिक व्यक्तिको रूपमा उदाए । २०७३ सालको लक्ष्मीपूजाको दिनदेखि देशको राजधानी काठमाडौंबाट लोडसेडिङ अन्त्य भयो । क्रमशः देशका अन्य भाग पनि लोडसेडिङमुक्त हुँदैछन् । लोडसेडिङ हटाएको श्रेय माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष प्रचण्डले लिन खोजेपनि त्यो ओली सरकारको निरन्तरताको प्रतिफल थियो ।
कुलमान आएपछि लोडसेडिङ अन्त्य मात्र भएन, विद्युत् चोरीको पर्दाफास भयो । त्यही संरचना र भएको स्रोतको कुशल व्यवस्थापनका कारण काठमाडौंबाट लोडसेडिङ अन्त्य भयो । लोडसेडिङ अन्त्य हुँदा पनि काठमाडौंवासीले ठूलो राहत अनुभव गरे । लोडसेडिङ अन्त्य काठमाडौंका लागि एउटा सामाजिक क्रान्ति जस्तै भयो । लोडसेडिङको अन्त्यले जेनेरेटर, इन्भर्टर र डिजेलको मूल्यका लागि बाहिरिने वैदेशिक मुद्रा सञ्चिति भयो । कोलाहल, प्रदूषण, अपराधका घटना लगायत बहुआयामिक सामाजिक विषयमा लोडसेडिङ अन्त्यले भूमिका खेल्यो । जेनेरेटर बालेर सेवा सञ्चालन गर्नुपर्ने बैंक, अस्पताल, होटलहरूको लागतमा कमी आयो । लोडसेडिङ अन्त्य गरेका कारण कुलमान नेपाली समाजमा आशाको दियोको रूपमा उदाए ।
काठमाडौंले लोडसेडिङको महामारीबाट मुक्ति पायो तर लोडसेडिङ अन्त्यसँगै अर्को महामारीको शुरूवात भयो, त्यो हो धूलो । ओली प्रधानमन्त्री बनेपछि काठमाडौंले यो महामारीको पनि अन्त्य हुने अपेक्षा राखेको छ । कुलमानले लोडसेडिङ भगाएझैं ओली मन्त्रिमण्डलका सदस्य लालबाबु पण्डितले काठमाडौंको धूलोमाथि धावा बोल्ने संकेत दिएका छन् । निष्ठा र इमानको कसीमा खारिएका लालबाबुले लोकान्तरको स्टुडियोमा आएर नझुक्ने बरू फाँसीमा चढ्न तयार रहेको बताएका छन् । मन्त्रालय सम्हालेको एक हप्तामै उनले सुधारको संकेत दिएका छन्, आइतवार उनले काठमाडौंका केही होटल र अस्पताललाई मापदण्ड पूरा नगरेको आधारमा कारवाही समेत गरेका छन् ।
धूलोको महामारीबाट काठमाडौं उपत्यकामा बस्ने झण्डै ४० लाख मानिस हरेक दिन प्रताडित भएका छन् । राज्यलाई लुटेर कमाउन पल्केका ठेकेदारको लापरवाहीका कारण निर्दोष सर्वसाधारणले हरेक दिन बेकारमा धूलो खाइरहेका छन् । ज्यानमारा धूलोका कारण स्कूले बालबालिकादेखि वृद्धवृद्धासम्म ज्यादै प्रताडित छन् । काठमाडौंमा बस्नेलाई रुघा र खोकी सदाबहार साथी बनेको छ । धूलोको यस्तो भयावह महामारीप्रति राज्यका निकाय आँखा चिम्लिएर बसेका छन् । सडक निर्माणको जिम्मा पाएका ठेकेदारहरूको लापरवाहीका कारण तोकिएको समयमा काम पूरा भएको छैन । फलस्वरूप काठमाडौं धूलोले आक्रान्त छ । चार भञ्ज्याङभित्रको काठमाडौं क्रमशः ‘डस्टमाण्डु’मा परिणत हुँदैछ । यस्तै अवस्था रहिरहे निकट भविष्यमै काठमाडौं शहर विश्वकै प्रदूषित शहरको रूपमा अग्रस्थानमा आउनेछ । त्यो अवस्थामा ५० लाख पर्यटक भित्र्याउने सपना कहाँ पुग्ला ?
काठमाडौंको धूलो नियन्त्रण गर्न लालबाबु र कुलमान जस्तै प्रतिबद्ध व्यक्तिले मात्र गर्न सक्छ । तर मन्त्रालय भागबण्डामा वातावरण मन्त्रालय वनमा गाभिएर माओवादीको भागमा पुगेको छ । लालबाबु जस्ता आशाका किरणलाई वातावरण मन्त्रालय दिएर भविष्यका कर्णधार लाखौं बालबालिकाको फोक्सो जोगाउने अभिभारा ओली सरकारले दिए अबोध बालबालिको आशिक लाग्नेछ ।
काठमाडौंको अस्तव्यस्तता र धूलो नियन्त्रण गर्न नसकेको भन्दै सर्वसाधारणले सरकारप्रति आक्रोश व्यक्त गर्छन्, यो कुरा घुम्ने कुर्सीमाथि बस्नेले ख्याल गर्दैनन् । सार्वजनिक स्थान, सार्वजनिक यातायात र सामाजिक सञ्जालमा देख्न र सुन्न पाइन्छ काठमाडौंको धूलोको असर । सुन्दा सामान्य जस्तो लाग्ने धूलोको असर कति परेको छ भन्ने कुरा काठमाडौंका अस्पतालमा लागेको लाम हेर्दा पुग्छ । ओली पहिलोपटक प्रधानमन्त्री बनेको समयमा उनले वृद्धभत्ता बढाउने निर्णय गरे । ‘ओलीको जय होस्’ भन्दै बानेश्वरमा धर्नामा बसेका वृद्धवृद्धाले आशिक दिँदै धर्ना स्थगित गरे । काठमाडौंको धूलो मात्र नियन्त्रण भयो भने सारा काठमाडौंवासीले फेरि ‘ओलीको जय होस्’ भन्नेछन् ।
असीमित आकांक्षा
पहिलोपटक प्रधानमन्त्री बन्दा ओलीप्रति आशाभन्दा धेरैको आशंका थियो । त्यतिखेर समय प्रतिकूल थियो, त्यस्तो प्रतिकूल समयमा पनि उनले आशंका हटाएर आशा जगाउने काम गरेका थिए । यसपटक ओलीप्रति आकांक्षा धेरै छन्, समय पनि विगतको तुलानामा अनुकूल छ । चौतर्फी अस्तव्यस्तताबीच ओलीले कहाँबाट काम शुरू गर्छन् भन्ने धेरैको लागि कौतुहलको विषय बनेको छ ।
कार्यालय समयमा कोटेश्वरको जाम ओलीको निजी निवासनजिक कौशलटारसम्म पुग्छ । रत्नपार्कबाट थानकोट पुग्नुभन्दा दिल्ली पुग्न छिटो भनेर यसअघिको संसदीय समितिमा चर्चा भएकै विषय हो । राजधानीको प्रमुख द्वार थानकोट कलंकी क्षेत्रमा सडक भत्काउन थालेको चार वर्ष भयो, तोकिएको समयमा काम पूरा हुन सकेको छैन । राजधानीको ‘लाइफलाइन’ मानिएको पृथ्वी राजमार्गको दुर्दशाले सर्वसाधारणलाई सास्ती भएको छ । अघिल्लो वर्ष नै पूरा हुनुपर्ने सडक निर्माणको काम अहिलेसम्म अधुरो छ । विस्तार हुन लागेको सडकको आसपास बस्नेहरू नारकीय जीवन जिउन बाध्य छन् । तोकिएको समयमा काम नगर्ने ठेकेदार कारवाहीमा पर्दैन, राजनीतिक संरक्षण खोज्छ ।
सरकारी अस्पतालको उस्तै बेहाल छ, सरकारी अस्पतालबाट तलब खाएर चिकित्सकहरू निजी अस्पतालमा काम गर्छन् । निजी अस्पतालले उपचारको नाममा सर्वसाधारणमाथि लूट गरेका छन्, एउटा खुट्टाको शल्यक्रिया गर्नुपर्नेमा अर्को खुट्टा चिर्ने काम भइरहेको छ । निजीकरणका नाममा भइरहेको स्वास्थ्यको व्यापारका कारण सर्वसाधारण जनताले सर्वसुलभ उपचार पाउन छाडिसके । शिक्षा क्षेत्रमा उस्तै मनोमानी छ । शिक्षा र स्वास्थ्य मध्यम वर्गको पहुँचमा छैन, सर्वहारा वर्गको कुरा नगरौं । खाद्यान्नमा कालोबजारी, मिसावट र अनियन्त्रित महंगीका कारण सर्वसाधारणको जीवनस्तर झन् झन् कष्टकर बन्दै गइरहेको छ ।
प्रधानमन्त्री ओलीले चुनावप्रचारका दौरान गरेका प्रतिबद्धतालाई कार्यान्वयन गर्न सके भने उनको दोस्रो कार्यकालमा देशले फड्को हान्नेछ । उनले पटकपटक भन्दै आएका छन्, हामीसँग परीक्षण गर्ने समय छैन । हजार माइलको यात्रा एक पाइलाबाट शुरू हुन्छ । देशमा विकास र समृद्धिको यात्रा राजधानी काठमाडौंबाट शुरू होस् । तोकिएको काम समयमा पूरा नगर्ने र राजनीतिक संरक्षण खोज्ने ठेकेदारमाथि कारबाही गरेर सडकको अस्तव्यस्तता कम गर्नुपर्छ । दण्डहीनताको यो अवस्था कायम रहे पाँच वर्षमा समृद्धि हसिल गर्ने ओलीको सपना अधुरो रहनेछ ।
२०१५ सालमा प्रधानमन्त्री बनेका बीपी कोइरालालाई अहिले पनि स्मरण गरिछ । कृष्णप्रसाद भट्टराई, मनमोहन अधिकारी लगायत सीमित प्रधानमन्त्री मात्र स्मरणीय छन् किनकि उनीहरूले निःस्वार्थ भावले काम गरे । बीपीले पहिलो निर्णयमै प्रधानमन्त्रीको तलब घटाएर लोकप्रियता बढाए । बीपी कोइराला सरकारले किसानका पक्षमा बजेट बनायो । मनमोहनले वृद्धभत्ता र आफ्नो गाउँ आफै बनाऔं अभियान शुरू गरे । भट्टराई प्रधानमन्त्री निवासबाट निस्कँदा सुराही र छाता मात्र लिएर हिँडे ।
ओलीका सामु अर्को इतिहास रच्ने सुनौलो अवसर छ, यसलाई उनले गुमाउने छैनन् भन्ने आशा गरौं । प्रधानमन्त्री ओलीले कुलमान घिसिङ र लालबाबु पण्डित जस्तै एक दर्जन ‘कुलमान’ र ‘लालबाबु’ नियुक्त गर्न सके भने समृद्धि र सुशासनको गन्तव्य टाढा हुने छैन ।
चरम आर्थिक संकटबाट गुज्रिएको श्रीलंकाले सन् २०२२ को अन्त्यतिर औषधि किन्ने क्षमता पनि गुमाएको थियो । ५० अर्ब डलरभन्दा बढीको विदेशी ऋण 'डिफल्ट' भएको थियो भने लाखौंले रोजगारी गुमाएका थिए । दशौं लाख मान्छे...
सत्ता र शक्तिको आडमा गैरकानूनी ढंगले सरकारी जग्गा हडप्ने नेपालको शक्तिशाली व्यापारिक घराना चौधरी ग्रुपमाथि राज्यको निकायले पहिलोपटक छानबिन थालेको छ । काठमाडौंको बाँसबारीमा ठूलो परिमाणमा सरकारी जग्गा...
अन्तिम समयमा आएर कुनै फेरबदल नभएको खण्डमा सम्भवत: आज एनसेलको शेयर खरिद बिक्री सम्बन्धमा छानबिन गर्न सरकारले गठन गरेको समितिले आफ्नो अध्ययन प्रतिवेदन बुझाउने छ । बहस चरम उत्कर्षमा पुगेका कारण एक निजी कम्पनीको अप्...
एकाधबाहेक अधिकांश मन्त्रीले प्रभावकारी कार्यसम्पादन गर्न नसकेपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ स्वयंले मन्त्रीहरूलाई प्रस्ट चेतावनी दिएका छन् । नेपालीलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका ला...
आफ्नो तेस्रो कार्यकालको दोस्रो वर्षलाई प्रभावकारी बनाउने भनी दाबी गरेका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले कांग्रेस महामन्त्री गगन थापालगायत केही नेतासँग नियमित सल्लाह सुझाव लिन थालेका छन् । रा...
दुई–दुईपटक मिर्गौला फेरेको शरीर । मध्यजाडो नजिकिँदै गरेका मंसिरका चिसा दिन । त्यसमाथि वृद्धावस्था । यस्तो बेला ७० नाघेकाहरूको अधिकांश समय ओछ्यानमै बित्छ । नभए पनि घरको चार दिबारभित्र आराम गरेर अनि तात...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...