धनगढी, ८ बैशाख–महुवा प्रजातिको रुखको फूल संकलनको लागि कैलालीको ग्रामीण भेगका स्थानीय थारु समुदायका मानिसहरु जंगलमै बास बस्ने गरेका छन् ।

रक्सी उत्पादनको लागि कच्चा पदार्थको रुपमा प्रयोग गरिने महुवाको फूल संकलनको लागि जिल्लाका विभिन्न सामुदायिक वनहरु स्थानीय बासै बस्न थालेका हुन् । एक सातायता उनीहरु दिनरात नभनि जोखिम मोलेरै भएपनि महुवाको फूल संकलन गरिरहेका छन् ।

कैलालीको कैलारी गाउँपालिका–६ लम्बीफाँटाकी ८० वर्षीया बृद्धा मनटुन्नी देवी थरुनीले प्रत्येक वर्ष चैत र वैशाखमा महुवाको फूल संलकन गर्नु आफूहरुको संस्कार जस्तै भएको दाबी गरिन् । आफूहरुको बाजेबजैदेखि महुवा संलकन हुँदै आएको बताउँदै उनले आजभोलि आफ्नो दिनचार्य नै महुवा संकलनको कार्य भएको उल्लेख गरिन् ।

लम्बीफाँटाका अर्का स्थानीय ८० वर्षीइ रतिलाल चौधरीले घरको भाले बासेपछि नजिकैको वनदेवी सामुदायिक वन, गणेशगौरी सामुदायिक वनमा महुवा संकलनको लागि पस्ने गरेको जानकारी दिए । 

उनले भने–‘गाउँमा भन्दा आजभोलि जंगलमा चैनार (रमाइलो) हुन्छ । कलुवा (विहानको खाना) खाने काम समेत जंगलमै हुन्छ ।’

स्थानीयका अनुसार थारु समुदायमा महुवाको फूललाई प्रशोधन गरी बनाइएको रक्सीलाई विशेष रुपमा लिने गरिएको जनाइएको छ । विशेष पूजा, कार्यक्रम तथा चाडपर्वमा महुवाको रक्सीको प्रयोग हुने थारु अगुवाहरु बताउँछन् ।

भजनी नगरपालिका–६ महादिउलीका भल्मन्सा (मुखिया) कालीराम चौधरीले थारु समुदायमा महुवाको रक्सीलाई देउतालाई चढाउन प्रयोग गरिने बताए । उत्पादित रक्सी सुगन्धित र औषधीको काम गर्ने समेत भल्मन्सा चौधरीले जिकिर गरे ।

स्थानीयहरु महुवाको बोटलाई आफ्नो भनी संरक्षण गर्दै आएको बताइन्छ । भजनी रेञ्ज पोष्ट स्तरीय सामुदायिक वन समन्वय समितिका अध्यक्ष विजयराज श्रेष्ठले महुवा संकलकहरु महुवाको बोटलाई मेरो÷तेरो भनेर पुर्खौदेखि संरक्षण गरी फूल बटुल्दै आएको बताए । फूल फूल्ने समयमा बोटको वरिपरी सरफाई गर्दै आएको बताउँदै उनले फूल फूल्ने अवधीभरी बोटलाई कुर्दै आएको जनाए । 

झरेको फूल संकलन गरी औषधीवद्र्धक रक्सी उत्पादन गर्नुले कुनै सामाजिक र प्राकृतिक सम्पदामा हानी नोक्सानी नपु¥याउने अध्यक्ष श्रेष्ठको भनाइ छ ।

तर स्थानीय जनप्रतिनिधीले रक्सी बनाउनकै लागि महुवा संकलन गर्नुको कुनै फाइदा नभएको ठोकुवा गरे । उनीहरुले मदिराकै कारण घरेलु हिंसा, महिला हिंसालाई मलजल पुगेको बताएका छन् । 

कैलारी गाउँपालिका–६ का वडा अध्यक्ष प्रेमबहादुर चौधरीले महुवा बहुउपयोगी वनस्पति भएपनि यसलाई रक्सी बनाउने कार्यले विकृतिको जरोको रुपमा स्थापित गरेको बताए ।

महुवा संकलन गरी मदिरा बनाउने कार्यले व्यक्ति, परिवार, समाजलाई कुनै फाइदा नहुने भएकोले समय सापेक्षा गलत परम्परा र संस्कारलाई सुधार गर्नु पर्ने सुझाए ।

महुवा संकलनमा महिलाहरुकै वढी सहभागिता हुने गरेको बताउदै उनले भने–‘यहि संस्कारकै कारण समाजमा घरेलु हिंसा, महिला हिंसाले प्राथमिकता पाउँदै आएको छ । एकातिर महुवा संकलकहरुबाटै वनमा डढेलो लगाउने कार्य हुँदै आएकोले वन विनाश हुने, अर्कोतिर जंगली जनावरहरुको बासस्थानमा असर पुग्ने र जंगली जनावरको जोखिम पनि भएकोले सचेत जरुरी छ ।’