पुस ११, २०८०
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
राष्ट्रपतिबारे नचाहँदा नचाहँदै पनि एकपटक पुनः बोल्न बाध्य भएको छु । केही समयअघि बोल्दा केही तह र तप्काबाट निकै खप्की खानुपरेको थियो । कतिले प्रतिगामीको आरोप लगाए । कतिले उद्देश्य र आशयलाई बङ्ग्याएर चरित्रमाथि नै आक्षेप लगाउन पनि भ्याए जबकि टिप्पणीमा राष्ट्रपतीय सवारीसाधन तथा यातायातबारे जनगुनासो प्रस्तुत गर्दै त्यसप्रति उनको ध्यानाकर्षण गराउन खोजिएको थियो ।
यति भए पनि केही छैन । कसले के भने त्यो उनीहरूको कुरा हो । जसमा जे छ, त्यही नै देखिने हो । सञ्चारकर्मीको अन्तस्करणले देखेको कुरा बोल्न हिचकिचाउन हुन्न भन्यो र सानो टिप्पणी प्रस्तुत गर्दैछु । आशा छ, यसतर्फ राष्ट्रपति महोदयाको ध्यानाकर्षण हुनेछ ।
हालै महामहिम राष्ट्रपतिले चितवनमा आयोजित कार्यक्रममा भनेकी छन् – ‘नेपाली भाषा र हिन्दूधर्ममा संस्कृत भाषाको विशेष स्थान छ ।’ उनको आशय नराम्रो थिएन । संस्कृत भाषाको उत्थान हुनुपर्छ भनेर नै त्यसो भनेकी थिइन् तर उनको लिखित मन्तव्यमा आएका शब्द भने आश्चर्यजनक मात्र थिएनन् दयालाग्दा पनि थिए । दुनियाँलाई थाहा छ, संस्कृत भाषाको प्रभाव नेपाली भाषा र हिन्दूधर्ममा मात्र छैन । यसको प्रभाव विश्वव्यापी छ । नेपालीलगायत समग्र भारोपेली भाषापरिवार संस्कृतद्वारा आप्लावित छ । यसबाहेक भोट, बर्मेली आदि अभारोपेली भाषामा समेत संस्कृत शब्दको बाक्लै उपस्थिति भेटिन्छ ।
हालै अमेरिकी अन्तरिक्ष अन्वेषण संस्था नासा प्रमुखले संस्कृत भाषा सिक्न थालेको समाचार सञ्चारमाध्यममा आएका छन् । समाचारअनुसार, संस्कृत भाषाको प्रभाव अन्तरिक्षमा समेत उत्तिकै देखिएकाले यसतर्फ आकर्षित भएका हुन् रे उनी । यसको अर्थ हो, संस्कृत भाषा भूगोलमा मात्र नभई अन्तरिक्षमा समेत सराबर हुन पुगेको छ । यस्तो अवस्थामा राष्ट्रपति जस्तो मानिस कसरी चिप्लिइन् ? केही समयअघि भेनेजुएला प्रकरणमा नेकपा अध्यक्ष प्रचण्डको जिभ्रो चिप्लेको थियो, प्रधानमन्त्रीले भनेका । यहाँ त राष्ट्रपति आफैं चिप्लिन पुगिन् । यसले उनको मात्र होइन, उनको सल्लाहकार र सचिवालयको समेत हैसियत प्रस्ट पारेको छ । हो, नजान्नु अपराध होइन । यो आफैंमा त्यति ठूलो कुरा पनि होइन तर नजानेको कुरो बोल्न तम्सनु चाहिँ ठूलै कुरा हो । थाहा नभएको कुरो नबोलेको भए कसको के जान्थ्यो र ? पक्कै कसैले किन नबोलेको भन्ने थिएनन् ।
आश्चर्य त के भने सरकारी सञ्चारमाध्यमले समेत जस्ताको तस्तै प्रचार, प्रसार गरी उनीप्रति हनुमानभक्ति देखाए । उनीहरूले चाहेका भए यसमा संशोधन गर्न वा सुधार्न सक्थे तर चाहेनन् । राणाकाल र शाहकालमा यस्तो हुन्थ्यो । राजा महाराजाहरूले बोलेका कुरा जस्ताको तस्तै प्रचारमा आउँथे । संशोधनको आँट कसैले गर्दैनथिए । कदाचित् कसैले गरे ठूलै आपत आइलाग्थ्यो तर हाल नदीनालामा धेरै पानी बगिसकेको छ । मुलुक प्रजातन्त्र र लोकतन्त्र हुँदै गणतन्त्रमा पुगेको छ तर हाम्रा सरकारी सञ्चारमाध्यमहरूलाई भने अहिले पनि त्यसको भूतले छाडेको छैन । यसैमा शासक शासित दुवैथरी मख्ख छन् । एकथरी हनुमान नचाउन पाएकोमा मख्ख, अर्कोथरी हनुमान बन्न पाएकोमा मख्ख तर नतिजा भने बाँदरभक्ति बाहेक केही हुन सकिरहेको छैन ।
महामहिम राष्ट्रपतिले ध्यान दिनुपर्ने यस्ता कुरा धेरै छन् । तिनमा एकाध थप उल्लेख गर्ने अनुमति चाहन्छु । महामहिमले अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगको २८ औं स्थापना दिवसको अवसरमा भ्रष्टाचार संस्थागत हुँदै गएकोप्रति चिन्ता व्यक्त गरेकी छन् । यो राम्रो कुरा हो । उपल्लो तहबाट भएको चिन्ताले पक्कै केही अर्थ राख्छ तर बत्तीमुनि अँध्यारो कायमै रहनु भने राम्रो होइन । उनले नवीन प्रविधि र परिवर्तित प्रवृत्तिका कारण भ्रष्टाचार संस्थागत हुँदै गएको कुरा गरेकी छन् तर अतिविशिष्ट र विशिष्टका साथै पूर्वविशिष्टका नाममा हुने गरेको असामान्य सवारीसाधन एवं इन्धन सुविधा प्रयोग प्रकरण चाहिँ संस्थागत भ्रष्टाचारमा पर्छ कि पर्दैन बोल्न आवश्यक ठानेकी छैनन् । उनलाई लागेको होला झिनामसिना कुरामा अल्झिनु हुन्न, राष्ट्रपतिको गरिमा घट्छ तर कुरो त्यसो होइन । गरिमा उठाउने भनेकै झिनामसिना काम र कुराले हो, बढप्पनले होइन ।
महामहिमको साह्रै बिझाउने अर्को पनि एउटा बानी छ । उनी कतै जानुपर्दा राजा महाराजाको शैलीमा एउटा हात उठाएर अभिवादन फर्काउने गर्छिन् । यसलाई उनका हनुमानहरूले राम्रै मानेका होलान् । शायद सिकाएका पनि छन् कि ? तर सर्वसाधारण जनताले भने कत्ति मन पराएका छैनन् । यस्तो काम कि विशिष्टतम योगी, संन्यासी वा सन्त, महन्तहरूलाई सुहाउँछ । कि राजामहाराजाहरूले रैतीलाई अभिवादन फकाउँदा गर्छन् । तर उनी यी दुवैमा पर्दिनन् । उनी गरीब किसानकी छोरी हुन् अनि समाजसुधारक सर्वहारा नेताकी धर्मपत्नी । उनले कहाँबाट सिकिन् वा कसले सिकायो त्यस्तो काम ? यस्तो राम्रो होइन भन्ने उनी आफंैले जान्नुपर्ने हो । नभए सल्लाहकार वा सचिवालयले पनि सिकाउनुपर्ने हो ।
जब उनी बिदाको बेला एउटा हात उठाउँछिन् केही मुट्ठीभर बाहेक अरू सबै रिसले चुर हुन्छन् । कति त गालीगलौजमै उत्रिन्छन् । त्यस्तै व्यवहार सहन नसकेर जनताले राजामहाराजालाई बिदाइ गरेका हुन् तर पात्र मात्र फेरियो प्रवृत्ति भने अहिले पनि उही छ भने जनआक्रोश बढ्नु के नै ठूलो कुरा भयो र ? राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारी जनताकी छोरी हुन्, जननेताकी पत्नी । उनलाई त्यस्तो व्यवहार पटक्कै सुहाउँदैन, सुहाएको छैन । जनताले जस्तै दुई हात जोडेर पनि अभिवादन फर्काउन सकिन्छ । यो विशुद्ध नेपाली संस्कृति हो । यसो गरे के फरक पर्छ र ? के यसबाट उनको उचाइ घट्छ र ? अहँ, त्यस्तो लाग्दैन । बरू जनता खुशी हुन्छन्, जय मनाउँछन् । अहिलेलाई यति नै, बाँकी अर्को बसाइमा ।
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...