पुस ४, २०८०
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
लामो कपाल पालेका, शरीरको उचाइ पनि अग्लै भएका र फिल्मी शैलीमा जस्तो अदालत र प्रहरीसँग लुकामारी गरिरहेका सीके राउतको दैनिकी अनौठो रूपले अगाडि बढिरहेको थियो । शुरूआती दिनमा त्यस्ता किसिमका अनौठोपन जनताले निकै चासोका साथ हेरेका थिए । आखिर जिनिस हो चाहिँ को त भन्ने कुरामा बुद्धिजीवीका पगरी गुथेकाहरू समेत अन्योलमा परेका थिए । डेमोक्राटिक मिडियाहरूले त सीके राउतलाई चिनेका पनि थिएनन् ।
अभियन्ताका नाममा मधेशमा सीके राउतको आफ्नै किसिमको रजगज थियो । राउतले तयार पारेका मधेश स्वराजका अडियो, भिडियो, पर्चा र भाषणका अनेकौं प्रमाण हुदाँहुदै पनि उनलाई कारवाही गर्न अदालतले पर्याप्त प्रमाण भेटेको थिएन । उनलाई प्रहरीले कतिपटक पक्राउ गर्यो, कतिपटक छाड्यो त्यसको कुनै लेखाजोखा थिएन । अद्भुत पक्ष त यो थियो : ‘फ्रीडम अफ एक्स्प्रेसन’ को नाममा मानवअधिकारवादीहरूले पनि उनलाई काखी च्याप्न थालेका थिए । मधेश स्वराजका निम्ति फौजी कवाज खेलिरहेका राउतका विद्रोही युवकहरूको भिडियो सार्वजनिक भयो । स्वतन्त्रता संग्रामका चुनावी अभ्यासहरू हुन थाले । अनि बल्ल कुरा स्पष्ट भयो ।
आखिर किन यस्तो भयो त ?
प्रहरीले बारम्बार पक्राउ गर्ने र अदालतले बारम्बार छाड्ने सिलसिलाका समाचारहरू आउन थालेपछि सीके राउत को हुन् भन्ने जिज्ञासा सबैमा जाग्यो । त्यसभन्दा अगाडि उनी गुमनाम थिए । प्रोफेसनका हिसाबले उनी जो भए पनि उनलाई पब्लिकले चिन्दैनथ्यो । उनी नेपालका नेताहरूको नजरमा परिसकेका थिएनन् । मिडियाले चिनिसकेका थिएनन् । उनलाई नेपाल फर्काउने र स्वराज मधेशको राजनीतिमा होम्नुअघि ‘पब्लिक स्ट्याटस’ बनाइदिने ग्य्रान्ड डिजाइनअनुरूप नेपालको प्रहरी र अदालत नराम्रोसँग प्रयोग भए । र यसको मुख्य नेतृत्व ‘पश्चिमा शक्ति’ ले गरेका थिए ।
पश्चिमा शक्ति को हुन् त भन्दै गर्दा सोलोडोलोमा युरोप भन्ने बुझिन्छ । तर सीधा अर्थमा युरोपेली संघ भनेर बुझ्नुपर्दछ । मधेश स्वराजसँग पश्चिमाको के सरोकार थियो ? यसको कनेक्सन नेपालको राजनीतिक पद्धतिलाई नै चुनौती दिने योजनासँग जोडिन सक्छ तर तत्कालका लागि मधेशको उत्पीडनलाई नजिकबाट चिनेका, भोगेका, बुझेका र सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा पढेलेखेका सीके राउत नै ‘मधेश स्वराज मिसन’का निम्ति उपयुक्त पात्र थिए ।
सीके राउत न वैज्ञाानिक थिए न नासाको पेशेवर जागिरे नै । साइन्समा अब्बल विद्यार्थीले थप अनुभव हासिल गर्नका लागि नासाको कुनै एक विभागमा भोलन्टीयर गर्ने अवसर पाउँछ । उनले केवल भोलन्टीयरको रूपमा तीन महिना काम गरेका थिए । तर राजनीतिक चेतले भरिपूर्ण राउतका लागि नासाको भोलन्टीयर काम चित्त बुझ्ने कुरै भएन । मधेशमा जनताले भोग्नुपरेका समस्या राज्यले पैदा गरेको हो र यो मधेशमाथि थोपरिएको दासत्व हो भन्ने उनको विचार थियो । मधेश स्वराजको मागबाहेक मधेशको उत्पीडनका विरुद्धको विद्रोह एक हदसम्म राजनीतिक थियो ।
राजनीतिक युद्धमैदानमा राउतलाई पूर्वप्रधानमन्त्री एवं त्यतिखेर नयाँ शक्ति पार्टीका अभियन्ता भनेर लोकवासीका नजरमा कहलिएका डा. बाबुराम भट्टराईले भरपूर सहयोग गरे । आफू पनि डाक्टर र सीके राउत पनि डाक्टर भएका कारण राउतलाई धरपकड नगर्न सरकारका नाममा वक्तव्यबाजी गरिरहेका थिए बाबुराम । अचानक बाबुरामले काखी च्याप्न थालेपछि सीके राउतसम्बन्धी झन् धेरै जिज्ञासा बढ्यो । त्यसबीचमा एक निजी टेलिभिजनमा स्वयं राउतलाई डाकेर मधेश स्वराजको बहस चलाउने काम भयो ।
त्यस टेलिभिजन बहसमा सीके राउतले खुलेरै मधेश नेपालको हिस्सा कहिल्यै थिएन र लोकतान्त्रिक विधिमार्फत मधेश स्वराज ल्याएरै छाड्ने धारणा राखे । त्यसका निम्ति उनले योजनाहरू सुनाए । र ती योजनाहरूलाई विश्व समुदायले साथ दिने विश्वास व्यक्त गरे । उनको त्यो विवादास्पद एवं अलोकप्रिय धारणा टेलिभिजनमा पुनः प्रसारण समेत गरियो । यसो गर्नका निम्ति उनीहरूलाई पत्रकारिताको कुनै आचारसंहिताले छेकेन ।
मधेश स्वराजको विषयलाई लिएर विश्व परिघटनाको नजीरका चर्चाहरू पनि गरियो । जनताले चाहेमा मतदानमार्फत देशबाट अलग हुन सक्ने नयाँ भाष्यलाई स्थापित गर्न युरोपेली संघ लागिपरेको छ । यसको असर बेलायतमा पनि देखापर्यो । बेलायतको शासन रहेको उत्तरी आयरल्यान्ड पनि आइरिश रिपब्लिकमा नै गाभिनुपर्छ भन्ने मागसहित आईरिश रिपब्लिकन आर्मी (आईआरए) ले हिंसात्मक आन्दोलन चलाएको थियो । सीके राउतले पनि आईरिश रिपब्लिकन आर्मीको झल्को दिनेगरी आफ्ना गतिविधि अघि बढाए ।
यिनै यावत् कारणका बीच बेलायतले सन् २०१९ को मार्च २९ मा बेलायत ईयूबाट अधिकारिक रूपले बहिर्गमन हुने मितिको घोषणा गरेको थियो । लामो समयदेखि बेलायतले राज्य गर्दै आएको आयरल्यान्डमा सन् १९२० मा जनमतसंग्रह घोषणा भएको थियो । बहुमत क्याथोलिक रहेको दक्षिण आयरल्यान्ड बेलायतबाट अलग हुने जनमतसंग्रहपछि सन् १९२३ देखि स्वतन्त्र देश रहँदै आएको छ भने बहुसंख्यक प्रोटेस्टेन्ट क्रिस्चियन रहेको उत्तरी आयरल्यान्ड बेलायतको अधीनमा छ । यसका कैयौं आयामहरू छन् तर ‘मधेश स्वराज’ को मोडल लगभग यस्तै यस्तै थियो ।
प्रधानमन्त्री ओली फस्न पनि सक्छन्
सरकारको बढ्दो अलोकप्रियतासँगै केपी ओलीको साख पनि खुम्चिएको छ । जनताले मलाई राम्रो भनिरहेका छैनन् भन्ने कुरा उनलाई थाहा छ । यसबीचमा राष्ट्रवादी छवि खुम्चिएको हो कि भन्ने भान समेत उनलाई परेको छ । मधेशमा ओलीको नराम्रोसँग आलोचना हुने गर्छ । र कतिपयले त सीके राउत र केपी ओली उस्तै विचारधाराका मानिस हुन् भन्ने पनि गर्छन् । मधेश आन्दोलनका बेलामा मधेशी जनतालाई आँप झरेकोसँग तुलना गर्दै गर्दा साम्प्रदायिक दंगा मच्चाउन ओलीको बोली नै काफी थियो ।
विश्व राजनीतिमा केही फेरबदल आएपश्चात् खासगरी ट्रम्पको अहंकारी राष्ट्रवादको उदय भएपश्चात् विश्व राजनीतिमा फेरबदल आएको छ । वर्षौं लडेर पनि नजितेको अफगानिस्तानको जिम्मा कसलाई लगाउने भन्नेमा खासगरी ट्रम्प नेतृत्वको अमेरिका चिन्तित छ । असफल नै किन नहोस्, उत्तर कोरियाका शासक किम जोङ–उन र ट्रम्पको वार्ता देखेर युरोपेली संघ पनि दंग छ । साउदी अरबलाई अर्बौं डलरको हतियार बेच्दै गरेको अमेरिकाले भारतलाई समेत दिँदै आएको व्यापारिक छुट कटौती गरेको छ । जम्मु कश्मीरका मामिलामा भारतको प्रोक्सी वार मात्र हैन दैनिक सीजफायरहरू भइरहेका छन् ।
नेपालमा वितण्डा उत्पात गर्छु भनेर मुन्टो उचालेको युरोपेली संघ यो वा त्यो बहानामा ‘सेफ ल्यान्डिङ’ गर्नुथियो । अर्थात् सीके राउतलाई मूलधारको राजनीतिमा ल्याउनु थियो । यसका निम्ति मधेशवादी दलहरू विश्वासिला पात्र हुन सकेनन् । र अन्ततः केपी ओलीमार्फत प्रचण्डको समेत साख गिराउने गरी अत्यन्तै घिनलाग्दो हर्कत भयो । यसको मतलब यो हैन, सीके राउतसँग वार्ता गर्नै हुँदैनथियो वा उनलाई मूलधारमा ल्याउनै हुँदैनथ्यो । यसको मतलब यो हो, विदेशीको रणनीतिमा सरकार फस्ने हैन कि बरू सामना गर्नुपर्दथ्यो ।
सीके राउतसँग एउटै मञ्चमा बसेर प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले राउतलाई मूलधारमा ल्याइदिएका छन् । र अनेकौं उपमा दिएर राउतको विखण्डनकारी अभियानलाई वैधानिकता दिएका छन् । ओलीले आफूसँगै अन्य नेताहरूलाई पनि फसाएका छन् । गृह मन्त्रालयको एउटा सचिवले गरे हुने काममा किन यति धेरै झकिझकाउका साथ शीर्ष नेताहरूको सहभागिताका बीचमा राउतलाई स्पेस दिइयो ? यसमा पनि धेरै रणनीति र कार्यनीतिहरू लुकेका छन् ।
खासगरी नेपालको गुप्चतचर विभागलाई भंग गरे पनि हुन्छ । गुप्तचरसँग सूचना छ र साहस छैन । त्यस किसिमको आँट छैन । हो, सीके राउतलाई राजनीति गर्न र मूलधारको राजनीतिमा आउन, आफ्नो समुदाय र वर्गका निम्ति आवाज उठाउन पूर्ण अधिकार छ । तर राउतका शंकास्पद क्रियालकाप र गतिविधिको हल नगरेसम्म वा उनलाई कानून अनुसारको उपचार नगरेसम्म उनीसँगको साँठगाँठले ओली कालान्तरमा फसन सक्छन् ।
सीके राउत प्रकरणले नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीमा पक्कै पनि बहसको जन्म गराइदिएको छ । भीम रावल र जनार्दन शर्मा प्रभाकरहरू बोलिरहेका छन् । कति बोल्न मन भएर पनि गुटका कारण, लोभलालचका नबोलेका हुन सक्छन् । सबैभन्दा रहस्यमय कुरा त यो छ, शान्ति र अमनचयनको भाषण गर्ने ओलीले राजनीतिक शक्तिको रूपमा रहेको विप्लव, प्रकाण्डलाई लुटेरा भनेका छन् । प्रचण्डलाई सीके राउतसँग तुलना गरेका छन् । राउतका बारेमा अदालतलाई नचाउन सक्ने तर चुनाव जितेका रेशम चौधरीका बारेमा असाधारण मौन बसेका छन् ।
यो कुरा सत्य हो – देशी, विदेशी योजनाका बावजूद केपी शर्मा ओलीले मधेश स्वराजको सपनालाई झन् बल थपिदिएका छन् किनभने राउतले जनमतबाट हुने फैसला अर्थात् स्वतन्त्रता संग्रामका लागि सरकार तयार भएको धारणा सामाजिक सञ्जालमा राखिरहेका छन् । तत्कालका लागि यो छलकपटपूर्ण बहस गरेर टार्न सक्ने विषय भएपनि कालान्तरमा मधेश स्वराज मिसनका निम्ति इँटामाथि अर्को इँटा थप्ने काम भएको छ । अनुकूलता अनुसार यो मुद्दा चर्किरहनेछ ।
अर्को कुरा, मूलधारमा रहेका मधेशी दलहरूलाई किनारा लगाएर मधेशमा सिके राउतमार्फत राजनीति गर्छु भन्ने सपना कम्युनिस्ट पार्टीका नेताहरूले नदेखे पनि हुन्छ किनभने सीके राउतको दिमागमा अन्ततोगत्वा विखण्डनबाहेक अरू केही छँदैछैन । यो कुनै दिवास्वप्नको कुरा हैन । पार्टीभित्र विदेशीहरूले कसरी घुसपैठ गर्छन् र देशमा विखण्डन ल्याउँछन् भन्ने उदाहरण धेरै छन् । लिबियामा र इराकमा जे नहुनु थियो त्यो भयो । विदेशीकै चलखेलमा गद्दाफीको हत्या भयो, सद्दाम हुसेनलाई फाँसी चढाइयो । हतियारसहित सडकमा नाच्ने युवायुवतीले अहिले लिबियामा भोकमरी खेप्नुपर्दा बल्ल गद्दाफीको स्मरण गर्ने गरेका छन् । इराकी जनताले पनि सद्दाम हुसेनलाई धेरै मिस गरेका छन् ।
अन्तिममा, सीके राउतलाई काँधमा बोकेर प्रधानमन्त्री ओलीले नेपाली सेनाको मोरल डाउन गरिदिएका छन् । र हजारौं सीके राउतहरूमा महत्त्वाकांक्षाको भूत चढाइदिएका छन् । राउतसँग सीधै वार्ता गरेर ओलीले आफ्नो मर्यादा भुलेका छन् । र विखण्डनको प्रयासलाई महत्त्व दिएका छन् । एक हदसम्म भन्ने हो भने हालसम्म सीके राउतले गरेका सबै कुकर्महरूले वैधानिकता पाएको छ ।
(लेखकका यी निजी विचार हुन् ।)
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...