कात्तिक ३०, २०८०
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
वातावरण सम्बन्धी काम गरिरहेका संस्थाका विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय आँकडाहरूले काठमाडौंलाई सबैभन्दा धेरै प्रदूषण हुने शहररूको सूचीमा राखेको भनेर बेलाबखत समाचार आइरहन्छन् । र यो कुनै आश्चर्यको विषय पनि हैन ।
काठमाडौं लगायत देशका कैयौं शहरहरू खुला नाक लिएर हिँड्नै नसकिने किसिमले प्रदूषित भएका छन् । फोहोरकै कारण अस्पतालमा बिरामीको चाप बढिरहेकै छ । डाक्टरहरूका अनुसार, दूषित हावापानीका कारण बिरामी हुनेको संख्या अत्यधिक छ । सामान्य भन्दा सामान्य कुरालाई व्यवस्थापन गरे ती रोगहरू नलाग्ने उनीहरूको तर्क छ ।
पहिलो तर्क, डाक्टरहरूले बिहानको समयमा काठमाडौंमा मर्निङवाक नगर्न सुझाव दिएका छन् । अर्थात् उनीहरूका अनुसार, काठमाडौंको हावामा धूलोको मात्रा धेरै छ । र जमीनमा पनि प्रदूषण अत्यधिक छ । बिहान वा घाम झुल्किने समयमा बाहिर हिँड्दा धूलोधूवाँका कणहरू प्रत्यक्ष रूपमा मानिसको शरीरमा प्रवेश गर्ने उनीहरूको भनाइ छ । र यो डाक्टरले भनिरहनुपर्ने विषय पनि हैन, कम्तीमा काठमाडौंको हकमा ।
हरेक बिहान महानगरपालिकाका कर्मचारीहरूले प्लास्टिक जलाइरहेका हुन्छन् सडकको किनारमा । फोहोर त कुहिने र नकुहिने हुन्छ भन्छन् तर महानगरका कर्मचारीहरूलाई कसले तालिम दिएको होला ? चाउचाउको कागज आगोले जलाइरहेका हुन्छन् ।
दोस्रो, डाक्टरहरू नै के भन्छन् भने काठमाडौंमा खुला रूपमा पैदल यात्रा गर्दा मास्क अनिवार्य लगाउनुपर्छ । बिहान र दिउँसोको समयमा झन् लगाउनुपर्छ । मास्क व्यापारीहरू पनि दिनमा हजारौं रुपैयाँको मास्क बेच्ने गरेको सुनाउँछन् । तर यो नौलो कुरा रहेन । मास्क लगाउने कुरा स्वास्थ्यप्रति सचेत रहने कुरा न भयो, जोसुकैले जुनसुकै समयमा लगाउन सक्ने भयो प्रदूषणबाट जोगिन । तर शहर सफाइका लागि भनेर सरकारमार्फत महानगरपालिकाले बर्सेनि करोडौं रूपैयाँ खर्च हुन्छ । सरसफाइ गर्ने सयौं हजारौं कर्मचारीहरू छन् । ब्रूमर पनि किनिएको छ भनिन्छ । तर तिनले के काम गर्छन् ? दिनभरि सुतेर तलब त थाप्दैनन् ?
प्रदूषणले मानिसहरू आन्दोलन गर्नुपर्ने अवस्थामा पुगिसके । कलंकी र बौद्धमा त आन्दोलन नै भयो । सडक निर्माणको बहानामा बाटो भत्काउने र वर्षौंसम्म अलपत्र पारेर ठेकेदार हराउने प्रचलन त नयाँ हैन । तर काठमाडौं देशको मुटु भनौं वा प्रमुख शहर हो । राजधानी हो । विदेशीहरूको चाप हुने स्थानमा कुनै ठेकेदार बाटो भत्काएर अनि धूलोमैलो बनाएर अनि कामै ठप्प पारेर कसरी एकाएक गुमनाम हुनसक्छ ? के राज्यको नाकैअगाडि ठेकेदारहरू यो स्तरको गैरजिम्मेवार बन्न सक्छन् ? राज्यको वातावरण नीति कहाँ छ ? राज्यको अनुगमन संयन्त्र कहाँ छ ? यस देशमा नियम कानूनको पहरेदार कहाँ छन् ?
हालसालै प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीज्यूले सरकारका नीति तथा कार्यक्रममाथि सांसदहरूले उठाएका प्रश्नको जवाफ दिने क्रममा अब काठमाडौंमा मास्क लगाएर हिँडेको मान्छे देख्न नपर्ने बताउनुभयो । यो उदेकलाग्दो कुरा भयो । यो प्रधानमन्त्रीज्यूको भाषणका लागि भाषण भयो । लोकवासीहरू हाँस्ने कुरा भयो । उखान टुक्का भन्दा पनि अझै हास्यास्पद कुरा भयो । शायद प्रधानमन्त्रीजी खुला सडकमा नहिँडेको वर्षौं भयो । उनलाई बाहिरी दुनियाँ थाहा नहुने कुरा स्वाभाविक छ । बालुवाटारमा मास्क नलगाएका मानिसहरू हुन सक्छन् । मास्क लगाएका मानिस हेर्न त कलंकी र बौद्ध जानुपर्छ ।
सरकारले काठमाडौं उपत्यकामा व्याप्त धूलो र धूवाँको समस्या नियन्त्रणका लागि छुट्टै इकाइ गठन गरेर काम थालेको थियो । त्यसका निम्ति बजेट पनि विनियोजन गरियो । पूर्वाधारहरू समेत तयार गरियो । वन तथा वातावरणमन्त्री शक्तिबहादुर बस्नेतको निर्देशनमा साबिकको वातावरण मन्त्रालयले मन्त्रालयमा शाखाकै रूपमा रहने गरी ‘धूलो नियन्त्रण इकाइ’ गठन गरेको थियो । तर यो इकाइले अहिलेसम्म के काम गरिरहेको छ, कहाँकहाँ काम गरिरहेको छ केही थाहा छैन । हावाको भरमा चटके निर्णयहरू भइरहेका छन् । काठमाडौंलाई धूलोमुक्त गर्ने कुरा पनि वाग्मती सफाइ परियोजना जस्तो भइसक्यो । अर्बौं रूपैयाँ खर्च हुने तर फोहोर जस्ताको त्यस्तै हुने ।
नेपालको संविधानले हरेक नागरिकले स्वच्छ वातावरणमा बाँच्ने पाउने अधिकारको ग्यारेन्टी गरेको छ । तर राजधानीको धूलोका कारण सर्वसाधारणले कष्टपूर्ण जीवन बिताउनुपरेको छ । खासगरी पैदलयात्रीहरू झनै ठूलो मारमा परेका छन् । धूलोको प्रमुख स्रोत सडक आयोजना निर्माणमा भइरहेको ढिलाइ नै हो ।
दोस्रो, असभ्य नागरिकको मनलाग्दी फोहोरी आदत । तेस्रो, हरियाली नहुनु, रुखबिरुवा नहुनु, घरैघर मात्र हुनु । काठमाडौं भित्रिने सवारीसाधनहरू पखालेर मात्र ल्याउने भनेर कैयौं सरकारको निर्णय आयो तर आजका मितिसम्म त्यो पालना हुन सकेन ।
कम्तीमा राजधानी उपत्यकामा मास्क लगाएर हिँड्ने अवस्थाको सकेसम्म छिटो अन्त्य गरे देशकै इज्जत जोगिने थियो भन्ने हो । मास्क लगाउने, नलगाउने कुरा प्रमुख हैन । मुख्य कुरा शहरलाई प्रदूषणमुक्त कसरी गराउने ? प्रश्न यो हो । प्रदूषणबाट देशलाई जोगाउन सके मानिसहरू आफैं निरोगी हुन्छन् । नेपालमा वायु गुणस्तरसम्बन्धी मापदण्ड अनुसार, धूलो पीएम २.५ अर्थात ४० माइक्रोग्राम भन्दा बढी हुनुहुँदैन । तर काठमाडौं उपत्यकामा हिउँदको समयमा यसभन्दा निकै बढी हुन्छ ।
यस किसिमको प्रदूषणका कारण छाला चिलाउने, आँखा चिलाउने, खोकी लाग्ने, हाच्छिउँ आउने, छाती घ्यारघ्यार हुने जस्ता समस्या देखा पर्ने गरेका छन् । दीर्घकालीन असरका रूपमा श्वासप्रश्वास र रक्तनलीमा समस्या आउँछन् । श्वाप्रश्वास अन्तर्गत लामो समयसम्म दमको समस्या हुने, फोक्सोमा क्यान्सर हुने जोखिम बढ्छ । रक्तनलीमा पनि प्रदूषणले धेरै असर गर्छ । जस्तै, रगत जम्ने समस्या, मुटुरोग, हृदयघात, क्यान्सर रोग, मस्तिष्कघात हुने जस्ता समस्या निम्तिन्छ । डाक्टरहरूका अनुसार, राजधानीमा यस्तै लक्षणका बिरामीहरूको संख्या निकै उच्च छ ।
अर्को कुरा, मास्क नै धूलोधूवाँको समस्याको समधान हैन । मास्क लगाएर मात्रै सबै प्रदूषण रोक्ने पनि होइन । मास्क लगाउँदा पनि एन ९५ लगायो भने रोक्ने हो, त्यसले पनि हानिकारक ग्यास रोक्न सक्दैन । त्यो सबैको पहुँचमा पनि छैन र २४ घण्टा नै मास्क लगाएर बस्न पनि सम्भव छैन । डाक्टरहरूका अनुसार, अझै कपडाको मास्कले त कुनै काम गर्दैन । मेडिकल मास्क पनि एकपटकको लागि मात्रै हो । त्यसैले सरकारले मास्क लगाएका मान्छे छैनन् हैन कि प्रदूषण कति छ, छैन त्यसतर्फ ध्यान दिन जरूरी छ । १० माइक्रोनभन्दा कम साइज अथवा २.५ माइग्रोनभन्दा सानो साइजले धेरै असर गरेको हुन्छ । ग्यासहरूमा सल्फर डाइअक्साइड र नाइट्रस अक्साइडले अझै धेरै असर गर्छ भन्ने कुरा मास्कका वकालत गर्नेहरूलाई जानकारी हुनुपर्छ ।
राजधानी काठमाडौंका भित्री सडकहरूको अवस्था र प्रदूषणको त कुरै नगरौं, मुख्य मानिएका चुच्चेपाटी–साँखु सडक विस्तार गर्न शुरू गरेको एक दशक भइसक्यो होला तर आजको मितिसम्म त्यो सडक पूरा हुने र हिउँदयाममा धूलो, वर्षायाममा हिलोको नियतिबाट जोगिने सम्भावना कमै देखिन्छ । चुच्चेपाटी–साँखु सडकखण्ड विस्तार गर्न उपत्यका सडक विस्तार आयोजनाले २०७२ असोजमा युनाइटेड बिल्डर्स–बज्रगुरु–बिरुवा जेभीलाई ठेक्का दिएको थियो । सडक विस्तार आयोजनाको चर्चा शुरू भयो तर काम भएन।
बौद्धदेखि जोरपाटीसम्मको दुई किमि सडक युनाइटेड बिल्डर्स कम्पनीले पाए पनि साइड क्लीयर नगरेको भन्दै दुई वर्षदेखि कम्पनीले काम गरेको छैन । किन गरेको छैन थाहा पनि छैन । बाटो नबनेको भन्दै सरकारको तीव्र आलोचना भएपछि प्रधानमन्त्री कार्यालयले समेत यथाशक्य चाँडो पिच गर्न निर्देशन दिएको थियो । तर ती ठेकेदारहरूले टेरेनन् । तपाईं पत्याउनुहुन्छ ? प्रधानमन्त्रीलाई पनि टेरेनन् । आजित भएपछि स्थानीयले आन्दोलन गरेका छन् । हेरौं केही हुन्छ कि ? पशुपतिनाथले रक्षा गर्छन् कि ?
पढ्नुहोस्, यो पनि:
‘प्रधानमन्त्रीज्यू ! धूलो र मास्क हेर्न सडकमा आउनुस्, सिंहदरबारबाट देखिँदैन’ [भिडियोसहित]
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
राजधानी काठमाडौंबाट कयौं सय माइल टाढा रहेका जाजरकोट र रुकुम पश्चिम यतिबेला भूकम्पले इतिहासकै सर्वाधिक पीडामा छन् । गोधूलि साँझसँगै ओठ काँप्ने जाडो शुरू हुन थाल्छ । आमाको मजेत्रोमा लपेटिएका बच्चाहरू चि...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...