जनकपुरधाम – धनुषामा भेडापालन व्यवसायमा निकै कमी आएको छ । जिल्लाका ३ गाउँमा मात्र अब व्यावसायिक रुपमा केही मानिसले भेडापालन गर्दै आएका छन् ।

पुख्र्याैली पेशाको रुपमा भेडीहर समुदायका मानिसले मात्र भेडापालनलाई निरन्तरता दिँदै आएका छन् । १० वर्षअघि धनुषाको नेमुवाटोल, धबौली, हंशपुर, मल्हनीया, सुगा मधुकर्ही, झटियाही, पर्साही, सबैला, राधापुर लगायत गाउँमा भेडीहर समुदायले उल्लेख्य संख्यामा भेडापालन गर्दै आएका थिए । 

हाल धनुषामा करीब ५ सयजति मात्र भेडापालन हुने गरेको भेडापालक नरेश पालले बताए । उनका अनुसार धनुषामा मल्हनिया, झटियाही र सबैलामा मात्र भेडापालन हुने गरेको छ । धनुषाको हंशपुर नगरपालिकाको मल्हनियामा ३ जना दाजुभाइले पुर्ख्यौली पेशा भन्दै निरन्तरता दिएका छन् । नरेश पाल, सुरेश पाल र सरोज पाल ३ जना दाजुभाइले आफ्नो पुर्ख्यौली पेशा भन्दै भेडापालन व्यवसायलाई निरन्तरता दिँदै आएका छन् । नरेशसँग १ सय, सुरेशसँग १ सय र सरोजसँग १ सय ५० वटा भेडा छन् । 

भेडापालनका लागि आवश्यक पर्ने चर्बाह (कामदार) नै नपाउँदा भेडापालनमा समस्या भइरहेको नरेशले बताए । ‘भेडा चराउनका लागि गाउँघरमा कामदार नै पाइँदैनन्, सबै मानिस वैदेशिक रोजगारीमा नै जान चाहन्छन्,’ नरेशले भने, ‘त्यसैले पनि भेडापालनमा समस्या आएको छ ।’

नरेशले १ सय भेडा पाल्नका लागि २ जना कामदार राखेका छन् । वर्षमा उनीहरूलाई ज्यालावापत ३ लाख रुपैयाँ दिने गरिएको छ । सबै खर्च कटाएर वार्षिक ५ लाख रुपैयाँसम्म भेडापालनबाट आम्दानी हुने गरेको नरेशले बताए । ‘पहिले–पहिले भेडाको ऊन पनि अत्याधिक बिक्री हुन्थ्यो तर अब भेडाको रुइको बिक्री नै हुने गरेको छैन । पहिले ऊनको स्वेटर बनाउन तथा कम्बल बनाउनका लागि व्यापारीले रुइ किन्ने गर्थे,’ भेडापालक सुरेशले भने, ‘अब विदेशबाट नै सबै मानिसले ब्ल्यांकेट किनेर ल्याउने गरेका छन्, त्यसैले उनको बिक्री नै हुँदैन । १ सय भेडाबाट वर्षमा ५ क्विन्टल जतिसम्म रुइ हुन्थ्यो । १ सय रुपैयाँ प्रतिकिलो रुइ अहिले पनि बिक्री हुन्छ तर त्यसको माग नै बजारमा छैन ।’

भेडा बिक्रीबाट नै मुख्य रुपमा आम्दानी हुने गरेको नरेशले बताए । उनका अनुसार भाकल गरिएका मानिसले बलि प्रदानका लागि किन्ने भेडा १५ देखि २० हजार रुपैयाँसम्म बिक्री हुने गरेका छन् । सामान्य भेडी ५ हजार रुपैयाँसम्म मात्र बिक्री हुने गरेका छन् । मासुका लागि समेत भेडा बिक्री हुने गरेका छन् ।

भेडापालन गर्दा मल खेतमा प्रयोग हुने गर्छ । ‘मल त हामीले बिक्री गर्दैनौं, आफ्नै खेतमा प्रयोग गर्छौं,’ नरेशले भने, ‘भेडाको मल प्रयोग गर्दा रासायनिक मल किन्नु पर्दैन, खेती पनि राम्रो हुने गरेको छ ।’

रोगको जोखिम 

भेडापालनमा सबैभन्दा बढी जोखिम भनेकै भेडालाई लाग्ने रोग हो । भेडामा सरुवा रोग हुन्छ । एउटा भेडालाई रोग लाग्यो भने अर्को भेडामा पनि रोग सर्ने गर्छ ।

खुट्टामा घाउ हुने, मुखमा घाउ हुने पीपीआर नामक रोग, छाला टाइट हुने, लुतो रोग लाग्ने गर्दा आधाजति भेडा मर्ने गरेको नरेशले बताए । भेडालाई लुतो र आभा रोग बढीजसो लाग्ने गर्छ ।

सरुवा रोग लाग्नबाट बचाउनका लागि भेडापालकले खोप पनि लगाउने गर्छन् । भेटनरी अस्पतालका चिकित्सकले समय–समयमा आएर विभिन्न खोप लगाउँछन् ।

स्थानीय सरकार, प्रदेश सरकार वा संघीय सरकारमध्ये कुनै पनि तहको सरकारले भेडापालन गर्नका लागि अनुदान दिने नगरेको भेडापालकको गुनासो छ । ‘लोप भइरहेको भेडापालन व्यवसायलाई प्रोत्साहित गर्न सरकारले हामीलाई अनुदान दिए अन्य मानिसहरू पनि आकर्षित हुन्थे,’ नरेश पालले भने । 

भेडापालन गर्दा राम्रै आम्दानी हुने भएपनि मानिसको आकर्षण घट्दो छ । झन् पुर्ख्यौली पेशा गर्दै आएका भेडीहर जातिका मानिसले पनि पेशालाई छोड्ने गरेकाले पनि सरकारले अनुदान दिएर प्रोत्साहित गर्नुपर्ने भेडापालन किसानले सुझाव दिएका छन् ।