चीनलाई एकान्तवासबाट बाहिर आउन र संसारको सबभन्दा ठूलो आर्थिक महाशक्ति बन्न ७० वर्षभन्दा कम समय लागेको छ । 

चीनले जनवादी गणतन्त्र स्थापनाको वर्षगाँठ मनाइरहँदा कसरी उसको परिवर्तनले अभूतपूर्व रूपमा धन आर्जन गर्‍यो र असमानतालाई गहिरो बनायो भनी विश्लेषण गरिँदैछ । 

‘कम्युनिस्ट पार्टीले चीनलाई नियन्त्रणमा लिँदा देश निकै गरीब थियो,’ चिनियाँ अर्थतन्त्रविज्ञ क्रिस ल्युङ बताउँछन् । 

‘उसका व्यापारिक साझेदार थिएनन्, कूटनीतिक सम्बन्ध थिएन र चिनियाँहरू आफैंमा निर्भर थिए ।’

विगत ४० वर्षमा चीनले ऐतिहासिक रूपमा बजार सुधार गर्दै व्यापारिक मार्ग खोल्यो र लगानी भित्र्यायो र यसबाट करोडौं मानिसलाई गरीबीबाट बाहिर ल्यायो । 

सन् १९५० को दशक बीसौं शताब्दीको सबभन्दा ठूलो मानवीय विपतमध्ये एक थियो । माओत्से तुङको अग्रगामी छलाङले चीनको कृषि अर्थतन्त्रलाई तीव्र गतिमा औद्योगिकीकरण गर्न खोजेपनि त्यो असफल भयो । सन् १९५९ देखि १९६१ सम्म एकदेखि चार करोड मानिसको मृत्यु भयो । मानव इतिहासमा यो सबभन्दा महंगो भोकमरी थियो । 

त्यसपछि सन् १९६० को दशकमा ल्याइएको सांस्कृतिक क्रान्तिमा आर्थिक अवरोध आयो । माओले कम्युनिस्ट पार्टीमा आफ्ना शत्रुहरू पन्छाउनका लागि सांस्कृतिक क्रान्ति ल्याएका थिए तर त्यसले देशको सामाजिक तन्तु नै नष्ट गरिदियो । 

तर सन् १९७६ मा माओको मृत्युपछि देङ श्याओपिङले अर्थतन्त्रलाई पुनर्गठन गर्न थाले । कृषकहरूलाई आफ्नो जमीनमा खेती गर्ने अधिकार दिइयो । यसले गर्दा जीवनस्तर सुधार भयो र खाद्य संकट हुन छोड्यो । 

सन् १९७९ मा अमेरिका र चीनबीच कूटनीतिक सम्बन्ध पुनःस्थापित भएपछि विदेशी लगानीको ढोका खुल्यो । सस्तो श्रम र कम भाडाको फाइदा उठाउन विदेशीहरूले चीनमा पैसा खन्याउन थाले । 

‘चीनमा सन् १९७० को अन्त्यदेखि हामीहरूले कुनै पनि देशको आर्थिक इतिहासमा भएको अद्भुत चमत्कार देख्न पाउँछौं,’ स्ट्यान्डर्ड चार्टर्ड बैंकका ग्लोबल चीफ इकोनोमिस्ट डेभिड मानले भने । 

सन् १९९० को दशकमा चीनले तीव्र गतिमा वृद्धिदर कायम गर्‍यो अनि सन् २००१ मा विश्व व्यापार संगठनमा प्रवेश गरेपछि उसले अर्को फाइदा उठायो । अन्य देशसँगका व्यापार अवरोध र आयातशुल्क घटाइयो अनि चिनियाँ सामान सबैतिर पाउन थालिए । 

‘त्यसपछि चीन संसारको कार्यशाला बन्यो,’ मानले भने । 

लन्डन स्कूल अफ इकोनोमिक्सका यी आँकडा हेर्नुस् : सन् १९७८ मा चीनको निर्यात १० अर्ब थियो जुन विश्व व्यापारको १ प्रतिशतभन्दा कम हो । 

सन् १९८५ सम्ममा त्यो अंक २५ अर्ब डलर पुगिसकेको थियो अनि त्यसको २० वर्षभन्दा कम अवधिमा निर्यात ४.३ खर्ब पुग्यो । यसले चीनलाई वस्तु कारोबारको सबभन्दा ठूलो राष्ट्र बनायो । 

आर्थिक सुधारका कारण करोडौं चिनियाँहरूको भाग्य चम्कियो । 

विश्व बैंकले ८५ करोड मानिसलाई चीनले गरीबीबाट उठाइएको बताएको छ । चीनले सन् २०२० सम्ममा निरपेक्ष गरीबी अन्त्य गर्ने बाटोमा छ । 

त्यसै समयमा शिक्षा दर पनि बढेर गयो । सन् २०३० सम्ममा चीनको कामदारमध्ये २७ प्रतिशतले विश्वविद्यालयीय शिक्षा पाउने स्ट्यान्डर्ड चार्टर्डले प्रक्षेपण गरेको छ । 

तर आर्थिक सफलताको फल चीनका सबै १.३ अर्ब मानिसले चाख्न पाएका छैनन् । 

महाधनी मानिस र मध्यमवर्गको उदयसँगै गरीब गाउँले समुदाय पनि छन् । कामदार समूह कम क्षमतायुक्त र बढ्दो उमेरको छ । असमानता गहिरिएको छ अनि विशेषगरी शहर र गाउँबीचको खाडल बढ्दो छ । 

‘पूरै अर्थतन्त्र विकसित भएको भन्न मिल्दैन, विभिन्न भागमा विशाल अन्तर छन्,’ मानले बताए । 

विश्व बैंकका अनुसार, चीनको प्रतिव्यक्ति आय अझै पनि विकासशील देशकै जस्तो छ र विकसित अर्थतन्त्रको औसतभन्दा एक चौथाइ कम छ । 

चीनको औसत वार्षिक आय १० हजार डलर जति छ जुन अमेरिकाको ६२ हजार डलर जतिभन्दा निकै कम हो । 

चीन अहिले सुस्त वृद्धिको चरणमा छ । 

वर्षौंसम्म उसले निर्यातमा रहेको निर्भरता घटाउने प्रयास गरिरहेको छ र उपभोगवादी वृद्धितर्फ अघि बढेको छ । चिनियाँ सामानप्रति संसारमा माग घटेको र अमेरिकासँग व्यापारयुद्ध लम्बिएको लगायतका नयाँ चुनौती उसले खेप्नुपरेको छ । जनसांख्यिक परिवर्तन र बूढो हुँदै गएको जनसंख्याका कारण पनि देशको आर्थिक भविष्यमा बादल छाएको छ ।

तैपनि चीनको आर्थिक वृद्धि ५ देखि ६ प्रतिशतमा रह्यो भने उक्त देश विश्वको आर्थिक वृद्धिको सबभन्दा शक्तिशाली योगदानकर्ता हुनेछ । 

चीनले वैश्विक आर्थिक विकासमा नयाँ आयाम कोरिरहेको छ । पेटी सडक पहलमार्फत उसले संसारभरि विकास संरचनामा व्यापक लगानी गरेको छ र त्यसैमार्फत राष्ट्रनिर्माणको नयाँ अध्याय लेखिरहेको छ । 

नयाँ रेशममार्ग भनिएको परियोजनाले संसारको लगभग आधा जनसंख्यालाई  र वैश्विक कुल गार्हस्थ्य उत्पादनको २० प्रतिशत भागलाई सम्पर्कमा ल्याउनेछ । यसमार्फत संसारभरि व्यापार र लगानीका सम्पर्कसूत्रहरू स्थापना गरिनेछ ।

बीबीसीमा प्रकाशित भर्जिनिया ह्यारिसन र डेनियल पालुम्बोको विश्लेषण