काठमाडौं — हिन्दु धर्मको मूल रूप सनातन धर्म वा वैदिक धर्म हो । वैदिक कालमा भारतवर्षको धर्म सनातन भनी उल्लेख गरिएको पाइन्छ । सनातनको अर्थ हुन्छ शाश्वत वा सधैं कायम हुने । जसको न आदि छ, न अन्त त्यसलाई सनातन भनिन्छ ।

हिन्दु धर्म कति वर्षअघिदेखि प्रचलित थियो भन्ने प्रश्न गर्नु नै बेकार हो किनकि सभ्यताको शुरूवातदेखि नै यो अभ्यासमा थियो । सिन्धु सभ्यतामा हिन्दु धर्मका धेरै चिह्न भेटिन्थे । अज्ञात मातृदेवीका मूर्तिहरू, शिव पशुपति जस्ता देवताका मुद्राहरू, लिंग, पीपलपूजा लगायतका कुरा त्यतिखेर हुने गर्थे ।

प्राचीनकालमा भारतीय सनातन धर्ममा गाणपत्य, शैव, वैष्णव, शाक्त र सौर गरी पाँच सम्प्रदाय विद्यमान थिए । तर मान्यता चाहिँ के थियो भने यी सबै एउटै सत्यका व्याख्या हुन् (एकं सद् विप्राः बहुधा वदन्ति) । प्राचीनतम ग्रन्थ वेददेखि लिएर रामायण र महाभारतजस्ता लोकप्रिय धर्मग्रन्थमा समेत यही कुरा बताइएको छ ।

सनातन धर्मका ग्रन्थहरू देववाणी संस्कृतमा रचिएका हुन् । संस्कृतको ह्रास भएसँगै सनातन धर्ममा आक्रमण हुँदै गयो तर अहिले आएर यो धर्म झन् बलियो हुँदै गइरहेको छ ।

हिन्दु धर्ममा कुनै एक सिद्धान्तको निरंकुशता छैन । धर्मभन्दा पनि महत्वपूर्ण त जीवन जिउने मार्ग हो यो । हिन्दुहरूको कुनै केन्द्रीय सत्ता वा धर्मगुरु छैन जसको आदेश मान्नैपरोस् । यहाँ त अनेकौं मत र सम्प्रदाय छन् र सबैलाई उत्तिकै श्रद्धा गरिन्छ ।

गोषु भक्तिर्भवेद्यस्य प्रणवे च दृढा मतिः ।
पुनर्जन्मनि विश्वासः स वै हिन्दुरिति स्मृतः ।।
अर्थात्, गोमातामा जसको भक्ति छ, प्रणव (ओंकार) जसको पूज्य मन्त्र हो, पुनर्जन्ममा जो विश्वास गर्छ, ऊ नै हिन्दु हो ।

हिन्दु शब्द मूलतः फारसी हो । भारतवर्षका प्राचीन ग्रन्थहरू वेद र पुराणमा वर्णित भारतवर्षको सीमाभित्र बस्ने मानिस हिन्दु हुन् । वेदप्रतिपादित रीतिबाट हिन्दु धर्ममा विश्वास गर्ने मानिस नै हिन्दु हो ।
हिन्दु धर्मका प्रमुख विशेषता यी हुन् :

ईश्वर एक, नाम अनेक ।
 ब्रह्म वा परमतत्व सर्वव्यापी छ ।
ईश्वरसँग डराउने हैन, प्रेम र प्रेरणा लिने हो ।
हिन्दुत्वको लक्ष्य हो स्वर्ग र नरकभन्दा माथि जाने ।
हिन्दुहरूमा कुनै एक धर्मदूत छैन ।
परोपकार पुण्य हो, अरूलाई कष्ट दिनु पाप हो ।
जीवको सेवा परमात्माको सेवा हो ।
स्त्री आदरणीय हुन्छन् ।
सतीको अर्थ पतिप्रति सत्यनिष्ठा, त्यस्तै एकपत्नीव्रत नै हिन्दु धर्मको सही पालन हो ।
पर्यावरणको रक्षालाई हिन्दु धर्मले उच्च प्राथमिकता दिएको छ ।
विश्वदृष्टि समतावादी र समन्वयवादी छ ।
आत्मा अजर अमर छ ।
पर्वहरू खुशीसँग जोडिएका छन् ।
हिन्दुत्वको लक्ष्य पुरुषार्थ हो र मध्यमार्ग सर्वोत्तम मार्ग हो ।
हिन्दुत्व एकत्वको दर्शन हो ।
गायत्री मन्त्र सर्वोच्च मानिन्छ : ॐ भूर्भुव स्वः तत् सवितुर्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि धियो यो नः प्रचोदयात् ॥