• नरबहादुर खत्री क्षेत्री 

कोभिड–१९ डिसेम्बर २०१९ मा चीनको हुबेई प्रान्तको वुहान शहरबाट उत्पत्तिसँगै अहिलेसम्म संसारका २१० बढी देश र क्षेत्रहरूमा फैलिएको छ । यो एक गम्भीर प्रकृतिको सिभियर अक्युट रेस्पिरेटोरी सिन्ड्रोम कोरोनाभाइरस २ (सार्स–कोभ–२) भाइरसको कारणले उब्जिने एक भाइरल रोग हो । 

यो रोग लागेका बिरामीहरूले फ्लूजस्तो लक्षणहरू सुक्खा खोकी, घाँटी दुखाइ, उच्च ज्वरो र श्वासप्रश्वासमा अवरोध हुने समस्या देखाउँछन् । सार्स (कोभ–२ को कारण हुने रोगलाई कोभिड–१९ को नाम दिइएको थियो । 

विश्वव्यापीरूपमा यो हप्ता नै करीब चौध करोड मानिसलाई संक्रमित बनाइसक्नेछ भने मृत्युको विश्वव्यापी संख्या पनि ६ लाख कट्ने देखिन्छ । संयुक्त राज्य अमेरिका सबैभन्दा बढी प्रभावित देश हो । विश्वव्यापी रूपमा ठूलो प्रयासका बाबजुद पनि यस रोगको कुनै उपचार छैन । यद्यपि रोकथाम र व्यवस्थापन उत्तम विकल्पहरू हुन् ।

यो लेखले सार्स–कोभ–२ रोग, रोकथाम र व्यवस्थापन, उपचार र समाजमा सामाजिक प्रभावको वर्णन गर्दछ । यस रोगको उपचारमा हाइड्रोक्साइल–क्लोरोक्वीन र एजिथ्रोमाइसिनको साथ एन्टीभाइरल ड्रग्सको संयोजन (एक चिकित्सकको परामर्श लिएर) बिरामीहरूको अवस्था र लक्षणहरूको आधारमा बिरामीहरूको उपचार गर्न उत्तम विकल्प हुन सक्छ भन्ने विश्लेषण पनि गरिएको थियो ।

यद्यपि एलोप्याथिक उपचारका साथ युनानी थेरापी पनि उपयोगी हुन सक्छ । यो विश्वव्यापी महामारीको बेलामा सबै व्यक्तिले कुनै पनि धार्मिक, जातीय, सामुदायिक, राजनीतिक विवाद विना कडाइका साथ रोकथामका उपाय, व्यवस्थापन र क्वारेन्टीनको पालना गर्नुपर्छ । अन्यथा स्थिति सबैभन्दा खराब हुनसक्छ र सम्पूर्ण मानव जगतको अस्तित्व नै धरापमा नपर्ला भन्नु सकिँदैन ।

संक्रमणका लक्षणहरू

मांसपेशीमा थकान महसूस, शरीर दुख्ने, हाछ्युँ आउने, घाँटी दुख्ने, सुख्खा खोकी, उच्च ज्वरो, श्वासप्रश्वास सम्बन्धी समस्या इत्यादि सामान्य लक्षणहरू हुन् भने गम्भीर मामिलाका लक्षणहरू निमोनिया, गम्भीर श्वासप्रश्वास सिंड्रोम, मिर्गौलामा विफलता र मृत्यु समेत हुन्छन् ।

कोभिड–१९ जोखिम पाको उमेरका व्यक्तिहरू, बच्चाहरू र अन्य स्वास्थ्य समस्या भएका बिरामीहरूमा बढी हुन्छ, जस्तैः फोक्सोको रोग, हृदय रोग, मधुमेह, र क्यान्सर तर महत्त्वपूर्ण कुरा यो कि यस्ता लक्षणहरू हुन कोभिड–१९ हुनु आवश्यक छैन । यदि यी लक्षणहरू देखिए भने यस्ता प्रकारका लक्षणहरू अन्य भाइरस संक्रमणको स्थितिमा पनि देखा पर्दछन् । तसर्थ शंका लागेमा भरपर्दो स्वास्थ्य संस्थामा परीक्षण गर्नु नै उत्तम उपाय हो ।

उपचार

कोरोना भाइरसका लागि कुनै सटीक उपचार छैन । तसर्थ यो रोगको परीक्षण स्वास्थ्य सेवा क्षेत्रहरूमा प्रशस्त संख्यामा उपलब्ध हुनुपर्छ । रोकथाम, व्यवस्थापन र सहयोगी स्वास्थ्य सेवाले कोभिड–१९ को प्रकोपमा राहत प्रदान गर्न सक्छ । यो रोग नियन्त्रण गर्न प्रयोग गरिएका उपचारात्मक सेवाहरूलाई एलोप्याथिक, युनानी र होमियोप्याथिक गरी ३ भागमा वर्गीकृत गर्न सकिन्छ ।

युनानी औषधिहरू

सामान्यतया, युनानी औषधिहरू वनस्पतिमा आधारित गैरविषाक्त र कुनै ‘साइड इफेक्ट’विनाका औषधि हुन् । उपचारको युनानी र आयुर्वेदिक विधिहरू बोट सामग्रीमा आधारित छन् ।

विभिन्न बोटबिरुवाका विभिन्न भागहरू उनीहरूको एन्टीभाइरल गतिविधिहरूको लागि लामो समयदेखि प्रयोगमा परिचित छन् ।

सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण बोटबिरुवाहरू ग्लिसिरिजा ग्लाब्रा (जेठी मधु), अल्लियम सेपा (प्याज), अलियम स्याटियम (लसुन), ओसिमम संक्टम (तुल्सी), पाइपर निग्रम (मरिच), सिन्नोमम टमला (दाल चिनी), कुरकुमा लंगा (बेसार), टिनोस्पोरा कर्डिफोलिया (गुर्जो) आदि हुन् । निम्बुको रस र महको साथसाथै यी बोटहरूको जलीयरस मिलाएर पिउने गरेमा फ्लू र साधारण चिसो भाइरस संक्रमणको लागि प्रभावशाली हुन्छ ।

एलोप्याथिक औषधिहरू

एलोप्याथिक उपचार र व्यवस्थापनमा अक्सिजन थेरापी, खतरनाक अवस्थामा जीवन समर्थनको साथ रक्तधमनि जलसेक समावेश गर्दछ । यदि लक्षणहरू जस्तै फ्लू लक्षणहरू व्याप्त छ भने चिकित्सकलाई सम्पर्क गरी यी औषधीहरू सेवन गर्न सकिन्छ । ज्वरोको चाप घटाउन सामान्य पारसिटामोलको प्रयोग हुन सक्दछ ।

होमियोप्याथिक

होमियोपेथीमा, आर्सेनिक धेरै कम फिक्का मात्रामा भाइरल संक्रमण लगायतका धेरै रोगहरूको लागि लाभदायक मानिन्छ । भर्खरै भारतको नयाँँदिल्लीस्थित आयुष निर्देशनालयले कोरोना भाइरस संक्रमणबाट बच्न प्रोफेलेक्टिक औषधि लिन जनवरी २०२० मा एक आदेश जारी गर्‍यो ।

निर्देशनालयले आर्सेनिक एल्बम–३०सी औषधिको गोलीहरू दैनिक १ पटक ३ दिनसम्म खाली पेटमा १ पटक लिने अनि हप्ताको एक पटक ३ हप्तासम्म खाने सुझाव दियो । आर्सेनिक एल्बम–३०सी अत्यधिक पातलो आर्सेनिक ट्राइक्साइड हो र होमियोप्याथिक प्रोफेलेक्सिसको रूपमा काम गर्दछ । यहाँ उल्लेख गर्नु महत्त्वपूर्ण छ कि आर्सेनिक एल्बम–३०सी औषधिलाई प्रभावकारी औषधिको रूपमा कुनै क्लिनिकल प्रमाण दिइएको छैन ।

यसको प्रत्यक्ष असर हाल नेपालका तराईका जिल्ला नवलपरासी, रुपन्देही, र कपिलवस्तुमा देखापरेको छ । यी क्षेत्रमा कुनै क्लिनिकल सबुत प्रमाणविना माडवारी सेवा समिति नेपालको अगुवाइमा यो औषधि निकै तगारुकताका साथ जनतासामु बाँडिएको छ ।

यसरी वैज्ञानिक खोज र प्रमाण विना जनतालाई वितरण गर्दा जनमानसको स्वास्थ्यमा आउने प्रतिकूल असरको जिम्मा लिने कसले हो भन्ने अन्योल छाएको छ ।

(लेखक क्षेत्रीले वनस्पति शास्त्रमा एमएस्सी गरेका छन् ।)