कात्तिक ३०, २०८०
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
बजेटका बारेमा साह्रै उकुसमुकुस लागिरहेको छ । जेठ १५ गते बजेट सार्वजनिक भएपछि आएका नकारात्मक प्रतिक्रिया देखेर मैले फेसबुकमा लेखेँ, डा. युवराज खतिवडाले नेपाल राष्ट्र बैंकमा आफ्ना नीतिहरु लागू गर्दा धेरैले मन पराएका थिएनन् । तर, त्यही नीतिका कारण आज उहाँको प्रशंसा भइरहेको छ, अर्थतन्त्र सम्हालियो भनेर । यसपटकको बजेट पनि सबल अर्थतन्त्रको जग खडा गर्न सक्षम हुने अपेक्षा गरौँ ।
मैले त्यस्तो आशा गरे पनि धेरैको आशा चाहिँ त्यस्तो देखिएन । बजेटका पक्षमा सत्तारुढ दलका कुनै पनि नेताहरुले सार्वजनिक रुपमा बोलेको भेटिएन । पूर्वअर्थमन्त्री भरतमोहन अधकिारीले कम्युनिस्ट सरकारको बजेटले आफ्ना पुराना पदचापहरु पछ्याउन नसकेको प्रतिक्रिया दिनुभयो भने सुरेन्द्र पाण्डेले पाँच वर्षको स्थायी सरकारको आधार बजेटका रुपमा बजेट आउन नसकेको टिप्पणी गर्नुभयो । यसअघि लोकप्रिय बजेट ल्याएर चर्चा कमाउनुभएका विष्णु पौडेलले चित्त नबुझेका विषयमा सार्वजनिक प्रतिक्रिया नदिने आफ्नो बानी कायम राखेका कारण प्रतिक्रिया सुन्न पढ्न पाइएन ।
बरु, प्रतिपक्षी खेमबाट चाहिँ बजेटप्रति निकै नरम प्रतिक्रिया आए । विश्व बैंक, अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष, एसियाली विकास बैठक जस्ता पुँजीवादी विकासका अगुवा संस्थाहरुका विचारलाई नेपालमा ल्याउने भूमिका निर्वाह गर्ने व्यक्तिहरु चाहिँ बजेटबाट खुसी देखिए । डा. रामशरण महतले बजेट पहिलेका कम्युनिस्ट सरकारले ल्याएभन्दा राम्रो भएकोमा खुसी प्रकट गरे भने रामेश्वर खनाल र स्वर्णीम वाग्ले चाहिँ खुलेरै प्रशंसा गरे । यसबाट सत्तारुढ नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीका निकट अर्थतन्त्र बुझ्ने बुद्धिजीवी र नेता–कार्यकर्तालाई पक्कै राम्रो लागेको छैन ।
संसद्मा बजेटका पक्षमा बोल्ने सत्तापक्षका सांसद नभेटिएपछि संसदीय दलको बैठक नै बोलाएर पक्षमा लाग्न निर्देशन दिनुपर्ने अवस्थाले पनि बजेटले पार्टीको भावना कत्तिको समेट्न सक्यो भनेर प्रश्न उठाउने मौका दिएको छ । सार्वजनिक भएका समाचारहरु अनुसार, त्यहाँ पनि सांसदहरुले बजेटको आलोचना गरेका छन् र आलोचना संसद्मा गर्नुको साटो पार्टीभित्रै गर्न भनिएको छ ।
बजेटप्रति मध्यम तहका नेता वा सांसदहरु मात्र होइन, मुख्य नेताहरु नै सन्तुष्ट नभएको देखिएको छ । सत्तारुढ नेकपाका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहालले ‘पोलिटिक्स इन कमान्ड नभएपछि यस्तै हुँदोरहेछ’ भनेर स्थायी समितिको बैठकमै बोलेको कुरा सार्वजनिक भएको छ । अरु नेताहरुको पनि आफ्नो घोषणापत्रसँग बजेट म्याच नभएकोमा चित्त दुखाइ छ ।
हालै एक सन्दर्भमा नेकपाका नेता वामदेव गौतमले अरुभन्दा खुलेर डा. युवराज खतिवडाको प्रशंसा गर्नुभयो तर बजेट चाहिँ अपेक्षा अनुरुप नआएको निष्कर्ष सुनाउनुभयो । वामदेव गौतम ०४८ सालमा बर्दियाबाट सांसद बनेर संसद्मा छिरेपछि अर्थतन्त्र र बजेट निर्माणका बारेमा पहिलो पटक युवराज खतिवडाले नै प्रशिक्षण दिनुभएको रहेछ । अरु अर्थशास्त्रीले भनेको कुरा नबुझिने तर खतिवडाले सरल भाषामा आफूहरुलाई अर्थतन्त्रका बारेमा बुझाएको अनुभव सुनाउँदै नेता गौतमले भन्नुभयो, ‘तर उहाँ आफैँले बनाएको बजेट चाहिँ बुझिँदोरहेनछ । बजेट राम्रो बनाएँ भन्नुहुन्छ, न हामीले बुझ्यौ, न जनतालाई बुझाउन सक्छौँ ।’
वामदेव गौतमको भनाइ यहाँनेर किन उल्लेखनीय छ भने वाम सरकार बन्नुभन्दा पहिला उहाँकै नेतृत्वमा डा. खतिवडासहित सम्मिलन नीति तथा कार्यक्रम निर्माण कार्यदल बनेको थियो । निर्वाचन घोषणापत्रसँग तालमेल गर्दा नयाँ सरकारले गर्ने परिवर्तनका ठूल्ठूला कामहरुको मार्गचित्र त्यही कार्यदलले बनाएको थियो । तर, यसपटकको बजेटले त्यो आधारपत्र बनाइएको थियो भन्ने पनि सम्झना गर्न नसकेकोमा उहाँको चित्त दुखाइ रहेछ ।
यस्तो समस्या भोग्ने वामदेव गौतम एक्लो हुनुहुन्न । अहिले मन्त्री, सांसद, पार्टीका केन्द्रीय सदस्यदेखि जिल्ला र गाउँ तहका कार्यकर्तासम्मलाई बजेटमा यो चाहिँ गर्यौँ भन्नका लागि विषयवस्तुको अभाव छ ।
डा. युवराज खतिवडा अर्थमन्त्री हुँदा जसरी शेयर बजार स्वाट्टै घटेको थियो, राजनीतिमा उहाँको शेयर यतिबेला त्यसरी नै घटेको छ । के यो कुरा डा. खतिवडालाई थाहा छैन त ? पक्कै पनि थाहा छ । बुधबार विहान निवासमै भेट भएको बेला उहाँका कुरा सुन्दा अर्थतन्त्रका बारेमा आफूले उठाएको जोखिमबाट डा. खतिवडाले लामै ब्याख्या गर्नुभयो ।
पक्कै पनि अर्थमन्त्री डा. खतिवडाले केही उच्च आकांक्षाहरु बजेटमार्फत सार्वजनिक गर्नुभएको छ । जस्तो, अहिलेसम्म नेपालको बजेटमा बार्षिक ८ प्रतिशत आर्थिक बृद्धिदर हासिल गर्ने कुरा बजेटमा समावेश थिएन । त्यो जोखिमयुक्त कदम चाल्ने अर्थमन्त्री कति दवावमा हुन्छ भनेर बुझ्न सकिन्छ । त्यसैगरी, ३५ प्रतिशत बढी राजश्व संकलनको लक्ष्य पूरा गर्न पनि थप स्रोतहरु खोज्नुपर्ने आवश्यकता छ । यस अर्थमा कतिपय विषयहरुमा कठोरपूर्वक लाग्नुपर्ने उहाँको बाध्यता छ ।
नेपालका सन्दर्भमा योजना छनोट विल्कुल हचुवा छ । बरु, अलि समय पहिलासम्म वडा तहबाट योजनाहरुको सुरुआत हुन्थ्यो र केन्द्रीय योजनामा पर्नका लागि १४ वटा तह पार गर्नुपथ्र्यो । अहिले त खाली कागजको टुक्रामा लेखेर केन्द्रीय योजना बन्ने र राजनीतिक पहुँचका आधारमा बजेट बिनियोजन हुने चलन भएको छ । यस चलनबाट डा. खतिवडा जस्तो योजनाबद्ध विकास र आर्थिक अनुशासनको हिमायती अर्थमन्त्री पनि मुक्त हुन सक्नुभएन ।
पहुँचका आधारमा योजना छनोट र रकम बिनियोजनको चलन नहटेसम्म राज्यकोषबाट खर्च हुने पैसा बालुवामा पानी खन्याउनु सरह हुन्छ भन्ने कुराको साक्षी डा. खतिवडा जस्ता अर्थशास्त्रीहरु स्वयम् हुनुहुन्छ । तर पनि, उहाँहरुकै हातमा डाडु पुन्यु हुँदासमेत त्यस्तो चलन हट्न नसक्नुलाई कहिलेसम्म बिडम्बना भनेर चित्त बुझाउने ?
पक्कै पनि संघीयताका कारण बजेट बिनियोजनमा फरक परेको छ । साना योजनाहरु स्थानीय सरकारले चलाउने, मझौला योजना प्रदेश सरकारको जिम्मा रहने र ठूला आयोजनाहरुमा मात्रै केन्द्रीय सरकारको ध्यान जाने संवैधानिक व्यवस्था छ । व्यवहारमा पनि त्यस्तै हुने भनिएको थियो । तर, अहिले बजेटको विस्तृत विवरण हेर्दा त्यस्तो देखिँदैन ।
प्रभाव र पहुँच भएका व्यक्तिहरुको इच्छाका ससाना योजना पनि रातो किताबमा परेका छन् भने बाँकीका योजनाहरु प्रदेशमा पठाउने नाममा रद्दीको टोकरीमा फ्याँकिएका छन् । यस्तो पक्षपातपूर्ण व्यवहारले नै सम्भवतः सांसदहरुलाई आक्रोशित बनाएको छ र संसद्को रोस्टममा उभिएर त्यस्तो गर्ने मन्त्रीहरुलाई जेल हाल्नुपर्नेसम्मको आक्रोश पोखेका छन् ।
केपी शर्मा ओलीको सरकारसँग जनताका केही आशाहरु छन् । सामान्य अवस्थाको सरकार भएको भए सायद यसरी बजेट ल्याउने कुरासँग धेरै मानिसहरुलाई सरोकार हुने थिएन । तर, निर्वाचनका बेला जनताका बीचमा अपूर्व आशा जगाएका कारण कम्युनिस्ट सरकारको जिम्मेवारी पनि त्यही छ । त्यस कुरालाई बजेटले आत्मसात गर्न सकेन भने पार्टीका लागि मात्र होइन, सिंगो मुलुककै लागि भोलिका दिनहरु दुरुह हुनेछन् ।
डा. युवराज खतिवडालाई अर्थमन्त्री बनाउँदा धेरैले सकारात्मक रुपमा लिएका थिए । पार्टीमा हेभिवेट र इच्छुक नेताहरु हुँदाहुँदै गैरराजनीतिक क्षेत्रका खतिवडालाई अर्थतन्त्रको बागडोर सुम्पिइएपछि अर्थतन्त्रले लय समात्ने जनअपेक्षा थियो । तर, त्यतिबेलादेखि नै अर्थमन्त्रीलाई प्राप्त रेस्पोन्सले चाहिँ त्यस्तो देखाएन ।
शेयरबजारमा छाएको आतंक, घरजग्गा कारोबारमा आएको मन्दीदेखि निजी क्षेत्रले देखाएको संशयले अर्थमन्त्रीलाई बजारले स्वागत नगरे जस्तो देखिएको थियो । अहिले सांसद र पार्टी कार्यकर्ताले पनि त्यति हार्दिक स्वागत गरेनन् । आशा गरौँ, यसको कार्यान्वयनबाट देशले आर्थिक विकासको आधार तयार हुनेछ र अर्को बर्षको बजेट बक्तव्यको अगाडि आर्थिक सर्वेक्षण पढ्दा उहाँको पक्षमा ताली बजाउन पाइयोस् ।
आज बिहानै दिक्क लागेर अर्थमन्त्रीलाई भनेँ, ‘यो बजेटको समर्थनमा त केपी ओली, तपाईं र म मात्रै पो देखियौँ त डाक्टर साब !’
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
सच्चा लोकतन्त्रमा सिमान्तमा रहेको नागरिकले पनि यो देश मेरो हो भन्ने अनुभूति गर्न सक्नेछ- माहात्मा गान्धी । माथि गान्धीको भनाइ किन उद्धृत गरिएको हो भने नयाँ वर्षको आगमन भैसकेको छ र २०८० को बिदाइ बडो हर्षपूर्वक...
एक दिन काम विशेषले नयाँ सडकतिर गएको थिएँ, मोबाइल टिङटिङ गर्यो । हेरेँ पुराना मित्र जयदेव भट्टराई, सम्पादक मधुपर्क (हाल अवकाश प्राप्त) ले सम्झेका रहेछन् । हामी दुई लामो समयसम्म सँगै रह्यौँ, कहिले गोरखापत्र...
आत्मिक शुद्धताका पक्षपाती दार्शनिक सुकरात चौबाटोमा उभिएर एथेन्सबासीलाई आह्वान गरिरन्थे– ‘तपाईं नीति, सत्य र आत्माको शुद्धताका लागि किन ध्यान दिनुहुन्न ?’ उनका अर्थमा त्यो जीवन बाँच्न योग्य हुँदैन...