असोज ३०, २०८०
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
मंसिर १३, २०७५
वैदिक दर्शन रुढिवादीले ग्रसित छ, वैदिक संस्कृति नारी विरोधी छ, जातीय विभेदले ग्रसित छ भन्दै केही मान्छे वैदिक संस्कृतिको वैज्ञानिक व्याख्या गर्नुपर्छ भन्ने भ्रम पालेर बसेका छन् । के वैदिक धर्मको वैज्ञानिक व्याख्या गर्न सकिन्छ ? जबकि विज्ञान स्वयं वेदबाट जन्मेको छ । जब वेद नै विज्ञानको जन्मदाता जननी हो भने यसको वैज्ञानिक व्याख्या गर्छु भन्ने कुरा अहंकारबाहेक केही होइन ।
हाम्रो सनातन धर्म अथाह विज्ञानको क्षेत्रलाई समेत समेटेको महान् धर्म हो । यस धर्मलाई दूषित पार्ने र धमिल्याउने काम विभिन्न कालखण्डमा विभिन्न धार्मिक ठालुहरूबाट भए । बरु त्यसलाई हाम्रो वास्तविक वैदिक संस्कारबाट हटाउन जरुरी देखिन्छ । जस्तैः चाणक्य नीति विश्वमा पूर्वीय दर्शनका रुपमा अध्ययन गरिन्छ । जसमा नारीप्रति अत्यन्तै पूर्वाग्रह राखिएको छ । यो चाणक्य नीति विष्णु गुप्तको निजी विचार हो । हाम्रो धर्मको मूल स्रोत वेद नै हो ।
हाम्रो धर्ममा नारी शक्तिलाई पुजनीय मानेको छ ।
शक्तिका रुपमा महाकाली, धन तथा समृद्धिदात्रीका रुपमा महालक्ष्मी, ज्ञानको जननीका रुपमा सरस्वतीलाई पूजा गरिन्छ । नारी शक्तिलाई आदिशक्तिको रुपमा समेत पूजा गरिन्छ । स्वयं भगवान् नारायणले समेत अवतारका रुपमा जन्मिँदा नारीको कोखको सहारा लिनुपर्ने भएकाले नारीको स्थान आफूभन्दा उच्च रहेको बताउनुभएको छ ।
नेपालमा सनातन धर्ममाथि विभिन्न किसिमले प्रहार गर्ने गरिन्छ । जसमध्ये सबैभन्दा बढी महिलाको विषय उठाएर सनातन धर्ममा प्रहार गर्ने क्रम बढ्दै गइरहेको छ । काल्पनिक ग्रन्थ भनेर सम्बोधन गरिने रामायणको उदाहरण दिएर सीताको अग्निपरीक्षासँगै सीतालाई अग्निबाट फिर्ता मागेको प्रसङ्ग (सिताको सत्यताको शक्तिले सीतालाई छुँदा रावण भष्म हुने हुँदा रामले सीता र अग्निसँग सल्लाह गरेर रावण बध गरुन्जेलसम्मका लागि अग्निसँग रहने लिला) किन बेवास्ताझै गरिन्छ ? महाभारतको प्रसङ्ग उठाएर केवल द्रौपदी चिरहरण गरियो र नारीको अपमान भयो भन्ने उदाहरण मात्रै दिइन्छ । तर चिरहरण हुनबाट श्रीकृष्णले बचाएको र त्यससँगै द्रौपदीलाई न्याय दिलाउन ५ पाण्डवले कौरव वंशको नै अन्त्य गरेको प्रसङ्ग किन उठाइँदैन ?
आधुनिक मानिने आजका नारीहरू बलात्कारको शिकार समेत भइरहँदा न्यायको लागि त्यतिबेलाको जसरी कोही लडाइँ लड्न हिम्मत गर्दैनन् । एकापट्टि काल्पनिक ग्रन्थ हुन्, यिनमा सत्यता छैन भनिन्छ । अर्कोपट्टि तिनै ग्रन्थका प्रसङ्ग उठाएर हिन्दू धर्ममा प्रहार गरिन्छ । यदि रामायण र महाभारतको इतिहासलाई काल्पनिक ग्रन्थ नै भन्ने हो भने फेरि किन तिनको प्रसङ्ग उठाएर हिन्दू धर्मलाई अवैज्ञानिक भनेर व्याख्या गर्न खोजिन्छ ? काल्पनिक कथा त अहिलेको समयमा कैयौं लेखिएका छन् । अझ दुःख लाग्दो कुरा के छ भने चर्चित र ठूला मानिएका लेखक वर्गबाट सबैभन्दा बढी हिन्दूशास्त्रमा आक्रमण भइरहेको छ ।
मौलिक पहिचानको वास्तविकता नै नबुझी, मौलिक संस्कृतिको गहन अध्ययन नै नगरी आयातीत संस्कृतिमा मोहित भएकै भरमा यस्ता निराधार लान्छना लगाउन विद्वत वर्गलाई शोभा दिँदैन । समाज विकासका क्रममा विकसित हुन गएका शास्त्रका भ्रमपूर्ण व्याख्याको आधारमा सम्पूर्ण सनातन धर्ममाथि नै प्रहार गरिनु सांस्कृतिक पहिचानमाथि घात हो । किनकि नेपालका अधिकांश धार्मिक सम्प्रदाय हिन्दू धर्मसँग नै सम्बन्धित छन् । समाजले विकास गरेका मान्यता र कुप्रथाको बोझ बेकारमा हिन्दूधर्मलाई बोकाइनु हुँदैन ।
समाजमा हुने उत्पीडन मान्छेले नै मान्छेमाथि गरिरहेका हुन्छन् । यो धर्मभन्दा व्यक्तिमा रहेको मानवतामा बढी निर्भर गर्छ । यसरी शास्त्रका प्रसङ्ग उठाएर सनातन धर्ममा औला ठड्याउँदैमा समाज सुन्दर बन्दैन । बरु वास्तविकता बुझेर कुरीति र जबर्जस्ती हिन्दू धर्ममा घुसाइएका गलत मान्यतालाई सुधार्न आवश्यक छ । हिन्दू संस्कार हाम्रो मौलिकता हो । मौलिकता नै हाम्रो पहिचान र अस्तित्व हो । न्यायको लागि आवाज उठाउँदा–उठाउँदै अन्जानमै आफैं अन्यायमा परिने खतराप्रति सचेत बनौं । देशलाई धार्मिक उपनिवेशको शिकार हुन नदिऔं ।
हिन्दू परम्परामा ४ वर्ण छुट्याइएका छन् । ब्राह्मण, क्षेत्री, वैश्य, शुद्र । जस्तै अहिले डाक्टर, इन्जिनियर, पाइलट, मजदुर, किसान आदि फरक–फरक पेशालाई फरक–फरक नाम दिइएको छ । अहिले सबैभन्दा बढी धनआर्जन गर्ने पेशालाई समाजले उच्च वर्गका रुपमा स्वीकार गरेको छ । यो सत्य हो । प्राचीनकालमा व्यक्तिको कार्यको आधारमा यी वर्ण छुट्याइएका हुन् । न कि जन्मको आधारमा । छुवाछुत गर्ने हेतुले वर्ण छुट्याइएका होइनन् । त्यतिबेला ज्ञान प्राप्तिको क्षेत्रलाई उच्च मानिएको छ ।
ब्रह्म ज्ञान प्राप्त गर्ने व्यक्ति ब्राह्मण हो । जुन सबैभन्दा श्रेष्ठ हुन्थ्यो । तर अहिलेसम्म आइपुग्दा नाम पछाडि झुन्डिएको थरको आधारमा अथवा जन्मको आधारमा व्यक्तिको वर्ण विकास भएको छ ।
अब कल्पना गरौं कि यसरी नै समाज विकासको क्रममा भोलि डाक्टरको कार्यलाई फोहोरी कार्य मानेर समाजले डाक्टरलाई निच जातिको उपाधि दिन्छ र छुवाछुत गर्न थाल्दछ भने त्यतिबेला पनि के हिन्दू धर्मलाई दोषी मानिरहने ? अनि अर्को कुरा के भने पाश्चात्य मुलुकमा काला जाति र गोरा जातिबीच ठूलो विभेद थियो । जुन आजसम्म पनि मेटिएको छैन । त्यहाँ पनि हिन्दू धर्मको प्रभावले त्यस्तो विभेद भएको हो र ?
हाम्रो धर्म कति खुला छ । कहिल्यै गहिरिएर सोचिएको छ कि छैन ? एउटा उदाहरण हिन्दू धर्ममा पुरुषले मात्रै आफ्ना आमाबुवाको काजकिरीया गर्ने प्रचलन रहिआएकोमा अहिले महिलाले पनि किरीया बस्न शुरू गरेका छन् । यसमा किरीया बस्ने महिलालाई कसैले सामाजिक बहिस्कार गरेका छैनन् । बरु स्वागत जरुर गरेका छन् । वास्तवमा किरीया बस्ने कार्य कठिन कार्य हुन्छ । महिलाहरुलाई सबै समयमा त्यो कार्य गर्न प्राकृतिक रुपमा पनि असहजता उत्पन्न हुन सक्ने हुन्छ । जस्तै महिनावारी भएको बेला, गर्भवति अवस्था, सुत्केरी अवस्था लगायत समयमा आमाबुवाको देहावसान भएमा किरीया बस्न नसकिने हुन्छ ।
सायद हिन्दूधर्म शास्त्रमा महिलाका यस्ता संवेदनशील अवस्थालाई मध्यनजर गर्दै किरीया बस्नु नपर्ने नियम बनाइएको हुनसक्छ । तर हामीले सधैं हाम्रो धर्ममा नकारात्मक कुराको मात्रै खोजी गर्यौं । खराब नजरले मात्रै हेर्न थाल्यौं । त्यसकारण हाम्रो हेर्ने दृष्टिकोणमा पनि भ्रम छ कि ! एकपटक गहिरिएर सोच्ने बेला आएको छ ।
मुस्लिम धर्ममा हेर्ने हो भने महिलाका लागि कति प्रतिबन्ध छन् । त्यसविरुद्ध कदम चाल्न त्यस समुदायका महिलाका लागि अत्यन्त मुस्किल छ । कसैले नियम भंग गरेमा कडा सजाय भोग्नुपर्छ । यसको अर्थ मुस्लिम धर्म नराम्रो हो भन्न खोजिएको होइन । त्यसमा समेत केही अपव्याख्या भएका हुन सक्छन् । सबै धर्मको अभिप्राय नै अनुशासित समाज नै हो । त्यसका लागि फरक–फरक तरिका अवलम्बन गरिएका मात्रै हुन् ।
अहिले नेपाल धर्मनिरपेक्ष मुलुक भएको छ । नेपाल धर्म निरपेक्ष नहुँदा पनि यहाँको धार्मिक सहिष्णुता गौरवमय नै थियो । नेपाललाई धर्मनिरपेक्ष भनेर संविधानमा लेख्न आवश्यक थियो कि थिएन ? यसबारे धर्ममा नाममा राजनीति गर्नेले नै बढी तर्क गर्न सक्छन् । तर एउटा अकाट्य सत्य के हो भने धर्मनिरपेक्षताले वास्तविक नेपालीलाई खासै केही गुण लगाएको होइन । बरु धर्मको पनि प्रचार गर्न विवश पाश्चात्य धर्मका अनुयायीलाई भने विभिन्न प्रलोभनका आधारमा जबर्जस्ती धर्मप्रति आकर्षित गर्ने वातावरण खुला भएको हुँदा कुनै न कुनै कमजोरीमा टेकेर विदेशी धर्म भित्र्याउने काम भइरहेको छ । सनातन धर्म त आफैंमा निरपेक्ष छ, यसका लागि कुनै अर्को निरपेक्षताको कुनै आवश्यकता छैन ।
धनी मुलुकले विभिन्न आर्थिक प्रलोभन देखाएर गरीब समुदायमा विदेशी धर्म संस्कृतिको विस्तार गर्दैछन् । नेपालमा विभिन्न एनजीओ र आईएनजीओमार्फत् प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष रुपमा विदेशी धर्म संस्कृतिको प्रचार गरी गरीब जनतालाई विभिन्न प्रलोभनमा पारेर धर्म परिवर्तन गराइँदैछ । जुन हाम्रो मौलिक पहिचानको संरक्षणका लागि ठूलो चुनौतीका रुपमा देखिन सक्छ ।
धर्म परिवर्तन हुँदा केवल जनताको आस्था मात्रै होइन, संस्कृति र पहिचान समेत लोप भइरहेको छ । कुनै पनि देशको संस्कृति र पहिचान त्यस देशका लागि ठूलो सम्पत्ति हो । धर्मका नाममा हाम्रो संस्कृतिमा सिधा प्रहार भइरहेको यथार्थबोध गरी राज्यको तर्फबाट कडा कदम चाल्नुपर्ने आवश्यकता खड्किरहेको छ ।
महिला हिंसाको एउटा कारण हिन्दूधर्म र संस्कृति हो भनेर गलत आरोप लगाइएको छ । नराम्रो कुरा र अपवाह जसले पनि फैलाउन सक्छ । तर वेदको गहनता र वास्तविक सन्देश फैलाउन गहन अध्ययन आवश्यक हुन्छ ।
त्यसकारण त्यस्तो आरोपसँग एउटा शब्द थप्नु आवश्यक छ अपब्याख्या । हिन्दूधर्म र संस्कृतिको अपव्याख्याले नेपाली समाजमा नारी उत्पीडनमा छन् । त्यसैले हिन्दूधर्म र संस्कृतिको विरोधको सट्टा यथार्थ व्याख्या गरी जनमानसमा रहेको भ्रमलाई हटाउनु जरुरी छ ।
संस्कार र संस्कृतिका नाममा महिलामाथि लामो समयदेखि अन्याय हुँदै आएको छ, यो सत्य हो । त्यसको प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष भोक्ता म पनि हुँ । तर यस्तो उत्पीडन किन भयो ? कसरी वेद, उपनिषद् र विभिन्न शास्त्रले औंल्याएका विषयवस्तुको अपव्याख्या भयो ? कसरी त्यसमा धार्मिक तथा सामाजिक ठालुहरूले राज गर्दै आए ? त्यसबारे बरु सूक्ष्म अध्ययन बाँकी छ । उदाहरणका लागि सति प्रथा, कमलरी प्रथा, झुमा प्रथा, दाइजो प्रथा, देउकी प्रथा, छाउपडी प्रथा आदि । यिनीहरू प्रथा हुन्, कुनै समाज र समुदाय विशेषले चलाएका प्रथा । यसमा सनातन धर्मको कुनै भूमिका छैन । यस्ता प्रथाको कारण हिन्दूधर्म नै हो भन्ने आशय जबर्जस्ती लाद्न खोजिएको छ ।
त्यसैले हल्लाको पछि लागेर आफ्नो मौलिक परम्पराबारे कुतर्क गर्नुभन्दा एक पटक वेद, उपनिषद् र शास्त्रको गहन अध्ययन गरौं । किनकि धर्मको विरोधले केवल हाम्रो मौलिक संस्कृति हराइरहेको छ, न कि धर्मशास्त्रप्रतिको भ्रम ।
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...