असोज ३०, २०८०
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
वातावरण सम्बन्धी काम गरिरहेका संस्थाका विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय आँकडाहरूले काठमाडौंलाई सबैभन्दा धेरै प्रदूषण हुने शहररूको सूचीमा राखेको भनेर बेलाबखत समाचार आइरहन्छन् । र यो कुनै आश्चर्यको विषय पनि हैन ।
काठमाडौं लगायत देशका कैयौं शहरहरू खुला नाक लिएर हिँड्नै नसकिने किसिमले प्रदूषित भएका छन् । फोहोरकै कारण अस्पतालमा बिरामीको चाप बढिरहेकै छ । डाक्टरहरूका अनुसार, दूषित हावापानीका कारण बिरामी हुनेको संख्या अत्यधिक छ । सामान्य भन्दा सामान्य कुरालाई व्यवस्थापन गरे ती रोगहरू नलाग्ने उनीहरूको तर्क छ ।
पहिलो तर्क, डाक्टरहरूले बिहानको समयमा काठमाडौंमा मर्निङवाक नगर्न सुझाव दिएका छन् । अर्थात् उनीहरूका अनुसार, काठमाडौंको हावामा धूलोको मात्रा धेरै छ । र जमीनमा पनि प्रदूषण अत्यधिक छ । बिहान वा घाम झुल्किने समयमा बाहिर हिँड्दा धूलोधूवाँका कणहरू प्रत्यक्ष रूपमा मानिसको शरीरमा प्रवेश गर्ने उनीहरूको भनाइ छ । र यो डाक्टरले भनिरहनुपर्ने विषय पनि हैन, कम्तीमा काठमाडौंको हकमा ।
हरेक बिहान महानगरपालिकाका कर्मचारीहरूले प्लास्टिक जलाइरहेका हुन्छन् सडकको किनारमा । फोहोर त कुहिने र नकुहिने हुन्छ भन्छन् तर महानगरका कर्मचारीहरूलाई कसले तालिम दिएको होला ? चाउचाउको कागज आगोले जलाइरहेका हुन्छन् ।
दोस्रो, डाक्टरहरू नै के भन्छन् भने काठमाडौंमा खुला रूपमा पैदल यात्रा गर्दा मास्क अनिवार्य लगाउनुपर्छ । बिहान र दिउँसोको समयमा झन् लगाउनुपर्छ । मास्क व्यापारीहरू पनि दिनमा हजारौं रुपैयाँको मास्क बेच्ने गरेको सुनाउँछन् । तर यो नौलो कुरा रहेन । मास्क लगाउने कुरा स्वास्थ्यप्रति सचेत रहने कुरा न भयो, जोसुकैले जुनसुकै समयमा लगाउन सक्ने भयो प्रदूषणबाट जोगिन । तर शहर सफाइका लागि भनेर सरकारमार्फत महानगरपालिकाले बर्सेनि करोडौं रूपैयाँ खर्च हुन्छ । सरसफाइ गर्ने सयौं हजारौं कर्मचारीहरू छन् । ब्रूमर पनि किनिएको छ भनिन्छ । तर तिनले के काम गर्छन् ? दिनभरि सुतेर तलब त थाप्दैनन् ?
प्रदूषणले मानिसहरू आन्दोलन गर्नुपर्ने अवस्थामा पुगिसके । कलंकी र बौद्धमा त आन्दोलन नै भयो । सडक निर्माणको बहानामा बाटो भत्काउने र वर्षौंसम्म अलपत्र पारेर ठेकेदार हराउने प्रचलन त नयाँ हैन । तर काठमाडौं देशको मुटु भनौं वा प्रमुख शहर हो । राजधानी हो । विदेशीहरूको चाप हुने स्थानमा कुनै ठेकेदार बाटो भत्काएर अनि धूलोमैलो बनाएर अनि कामै ठप्प पारेर कसरी एकाएक गुमनाम हुनसक्छ ? के राज्यको नाकैअगाडि ठेकेदारहरू यो स्तरको गैरजिम्मेवार बन्न सक्छन् ? राज्यको वातावरण नीति कहाँ छ ? राज्यको अनुगमन संयन्त्र कहाँ छ ? यस देशमा नियम कानूनको पहरेदार कहाँ छन् ?
हालसालै प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीज्यूले सरकारका नीति तथा कार्यक्रममाथि सांसदहरूले उठाएका प्रश्नको जवाफ दिने क्रममा अब काठमाडौंमा मास्क लगाएर हिँडेको मान्छे देख्न नपर्ने बताउनुभयो । यो उदेकलाग्दो कुरा भयो । यो प्रधानमन्त्रीज्यूको भाषणका लागि भाषण भयो । लोकवासीहरू हाँस्ने कुरा भयो । उखान टुक्का भन्दा पनि अझै हास्यास्पद कुरा भयो । शायद प्रधानमन्त्रीजी खुला सडकमा नहिँडेको वर्षौं भयो । उनलाई बाहिरी दुनियाँ थाहा नहुने कुरा स्वाभाविक छ । बालुवाटारमा मास्क नलगाएका मानिसहरू हुन सक्छन् । मास्क लगाएका मानिस हेर्न त कलंकी र बौद्ध जानुपर्छ ।
सरकारले काठमाडौं उपत्यकामा व्याप्त धूलो र धूवाँको समस्या नियन्त्रणका लागि छुट्टै इकाइ गठन गरेर काम थालेको थियो । त्यसका निम्ति बजेट पनि विनियोजन गरियो । पूर्वाधारहरू समेत तयार गरियो । वन तथा वातावरणमन्त्री शक्तिबहादुर बस्नेतको निर्देशनमा साबिकको वातावरण मन्त्रालयले मन्त्रालयमा शाखाकै रूपमा रहने गरी ‘धूलो नियन्त्रण इकाइ’ गठन गरेको थियो । तर यो इकाइले अहिलेसम्म के काम गरिरहेको छ, कहाँकहाँ काम गरिरहेको छ केही थाहा छैन । हावाको भरमा चटके निर्णयहरू भइरहेका छन् । काठमाडौंलाई धूलोमुक्त गर्ने कुरा पनि वाग्मती सफाइ परियोजना जस्तो भइसक्यो । अर्बौं रूपैयाँ खर्च हुने तर फोहोर जस्ताको त्यस्तै हुने ।
नेपालको संविधानले हरेक नागरिकले स्वच्छ वातावरणमा बाँच्ने पाउने अधिकारको ग्यारेन्टी गरेको छ । तर राजधानीको धूलोका कारण सर्वसाधारणले कष्टपूर्ण जीवन बिताउनुपरेको छ । खासगरी पैदलयात्रीहरू झनै ठूलो मारमा परेका छन् । धूलोको प्रमुख स्रोत सडक आयोजना निर्माणमा भइरहेको ढिलाइ नै हो ।
दोस्रो, असभ्य नागरिकको मनलाग्दी फोहोरी आदत । तेस्रो, हरियाली नहुनु, रुखबिरुवा नहुनु, घरैघर मात्र हुनु । काठमाडौं भित्रिने सवारीसाधनहरू पखालेर मात्र ल्याउने भनेर कैयौं सरकारको निर्णय आयो तर आजका मितिसम्म त्यो पालना हुन सकेन ।
कम्तीमा राजधानी उपत्यकामा मास्क लगाएर हिँड्ने अवस्थाको सकेसम्म छिटो अन्त्य गरे देशकै इज्जत जोगिने थियो भन्ने हो । मास्क लगाउने, नलगाउने कुरा प्रमुख हैन । मुख्य कुरा शहरलाई प्रदूषणमुक्त कसरी गराउने ? प्रश्न यो हो । प्रदूषणबाट देशलाई जोगाउन सके मानिसहरू आफैं निरोगी हुन्छन् । नेपालमा वायु गुणस्तरसम्बन्धी मापदण्ड अनुसार, धूलो पीएम २.५ अर्थात ४० माइक्रोग्राम भन्दा बढी हुनुहुँदैन । तर काठमाडौं उपत्यकामा हिउँदको समयमा यसभन्दा निकै बढी हुन्छ ।
यस किसिमको प्रदूषणका कारण छाला चिलाउने, आँखा चिलाउने, खोकी लाग्ने, हाच्छिउँ आउने, छाती घ्यारघ्यार हुने जस्ता समस्या देखा पर्ने गरेका छन् । दीर्घकालीन असरका रूपमा श्वासप्रश्वास र रक्तनलीमा समस्या आउँछन् । श्वाप्रश्वास अन्तर्गत लामो समयसम्म दमको समस्या हुने, फोक्सोमा क्यान्सर हुने जोखिम बढ्छ । रक्तनलीमा पनि प्रदूषणले धेरै असर गर्छ । जस्तै, रगत जम्ने समस्या, मुटुरोग, हृदयघात, क्यान्सर रोग, मस्तिष्कघात हुने जस्ता समस्या निम्तिन्छ । डाक्टरहरूका अनुसार, राजधानीमा यस्तै लक्षणका बिरामीहरूको संख्या निकै उच्च छ ।
अर्को कुरा, मास्क नै धूलोधूवाँको समस्याको समधान हैन । मास्क लगाएर मात्रै सबै प्रदूषण रोक्ने पनि होइन । मास्क लगाउँदा पनि एन ९५ लगायो भने रोक्ने हो, त्यसले पनि हानिकारक ग्यास रोक्न सक्दैन । त्यो सबैको पहुँचमा पनि छैन र २४ घण्टा नै मास्क लगाएर बस्न पनि सम्भव छैन । डाक्टरहरूका अनुसार, अझै कपडाको मास्कले त कुनै काम गर्दैन । मेडिकल मास्क पनि एकपटकको लागि मात्रै हो । त्यसैले सरकारले मास्क लगाएका मान्छे छैनन् हैन कि प्रदूषण कति छ, छैन त्यसतर्फ ध्यान दिन जरूरी छ । १० माइक्रोनभन्दा कम साइज अथवा २.५ माइग्रोनभन्दा सानो साइजले धेरै असर गरेको हुन्छ । ग्यासहरूमा सल्फर डाइअक्साइड र नाइट्रस अक्साइडले अझै धेरै असर गर्छ भन्ने कुरा मास्कका वकालत गर्नेहरूलाई जानकारी हुनुपर्छ ।
राजधानी काठमाडौंका भित्री सडकहरूको अवस्था र प्रदूषणको त कुरै नगरौं, मुख्य मानिएका चुच्चेपाटी–साँखु सडक विस्तार गर्न शुरू गरेको एक दशक भइसक्यो होला तर आजको मितिसम्म त्यो सडक पूरा हुने र हिउँदयाममा धूलो, वर्षायाममा हिलोको नियतिबाट जोगिने सम्भावना कमै देखिन्छ । चुच्चेपाटी–साँखु सडकखण्ड विस्तार गर्न उपत्यका सडक विस्तार आयोजनाले २०७२ असोजमा युनाइटेड बिल्डर्स–बज्रगुरु–बिरुवा जेभीलाई ठेक्का दिएको थियो । सडक विस्तार आयोजनाको चर्चा शुरू भयो तर काम भएन।
बौद्धदेखि जोरपाटीसम्मको दुई किमि सडक युनाइटेड बिल्डर्स कम्पनीले पाए पनि साइड क्लीयर नगरेको भन्दै दुई वर्षदेखि कम्पनीले काम गरेको छैन । किन गरेको छैन थाहा पनि छैन । बाटो नबनेको भन्दै सरकारको तीव्र आलोचना भएपछि प्रधानमन्त्री कार्यालयले समेत यथाशक्य चाँडो पिच गर्न निर्देशन दिएको थियो । तर ती ठेकेदारहरूले टेरेनन् । तपाईं पत्याउनुहुन्छ ? प्रधानमन्त्रीलाई पनि टेरेनन् । आजित भएपछि स्थानीयले आन्दोलन गरेका छन् । हेरौं केही हुन्छ कि ? पशुपतिनाथले रक्षा गर्छन् कि ?
पढ्नुहोस्, यो पनि:
‘प्रधानमन्त्रीज्यू ! धूलो र मास्क हेर्न सडकमा आउनुस्, सिंहदरबारबाट देखिँदैन’ [भिडियोसहित]
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
राजधानी काठमाडौंबाट कयौं सय माइल टाढा रहेका जाजरकोट र रुकुम पश्चिम यतिबेला भूकम्पले इतिहासकै सर्वाधिक पीडामा छन् । गोधूलि साँझसँगै ओठ काँप्ने जाडो शुरू हुन थाल्छ । आमाको मजेत्रोमा लपेटिएका बच्चाहरू चि...
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
हामी १५औं अन्त्य गरेर १६औं योजनाको तयारीमा जाँदै छौं । दलका शीर्ष नेताबीच १६औं योजनाको विषयमा छलफल भएको छ । १५औं योजनाको असफलता र नमिलेका कुरालाई १६औं मा सुधार्छौं । हाम्रो गन्तव्य कहाँ हो भन्ने संविधानले ...
सच्चा लोकतन्त्रमा सिमान्तमा रहेको नागरिकले पनि यो देश मेरो हो भन्ने अनुभूति गर्न सक्नेछ- माहात्मा गान्धी । माथि गान्धीको भनाइ किन उद्धृत गरिएको हो भने नयाँ वर्षको आगमन भैसकेको छ र २०८० को बिदाइ बडो हर्षपूर्वक...
एक दिन काम विशेषले नयाँ सडकतिर गएको थिएँ, मोबाइल टिङटिङ गर्यो । हेरेँ पुराना मित्र जयदेव भट्टराई, सम्पादक मधुपर्क (हाल अवकाश प्राप्त) ले सम्झेका रहेछन् । हामी दुई लामो समयसम्म सँगै रह्यौँ, कहिले गोरखापत्र...