पुस ४, २०८०
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
नेकपा एमाले र नेकपा माओवादी केन्द्रबीच पार्टीगत एकीकरण करीब भाँडियो, ट¥यो भन्ने चर्चा परिचर्चा भइरहेको अवस्थामा जेठ ३ गते यी दुई पार्टीबीच अप्रत्याशित रूपमा एकीकरण भएको छ । अहिले यो एकीकरणको पक्ष र विपक्षमा प्रतिक्रियाहरू सार्वजनिक भइरहेका छन् ।
यस विषयमा बाह्य प्रतिक्रिया मात्र होइन, पुनर्गठित पार्टीभित्रबाट पनि अस्वाभाविक प्रतिक्रियाहरू आइरहेका छन् । यो एकीकरण अन्तर्विरोधको चपेटामा पर्ने संकेतहरू देखिन थालेका छन् । यो एकताले नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनमा मात्र होइन, सिङ्गो राष्ट्रिय राजनीतिमा नै तरङ्ग फैलिँदैछ । राष्ट्रिय राजनीतिक समीकरण र शक्ति सन्तुलनमा यो एकीकरणबाट आएको परिवर्तनले मुलुकको भावी राजनीतिक दिशा र गतिमा प्रत्यक्ष प्रभाव पार्ने प्रबल सम्भावना बढेको छ ।
यस सन्दर्भमा दुई पार्टीबीच एकीकरण कसरी सम्भव भयो, एकीकरण कति दिगो, टिकाउ र प्रभावकारी होला आदि प्रश्नका विषयमा राजनीतिक वृत्तदेखि आम जनतासम्म चर्चा परिचर्चा भइरहेको छ ।
यी दुई पार्टीबीचको एकीकरणको शुरुवात स्थानीय निकायको निर्वाचनपछि भएको हो । यसभन्दा अघि निहित स्वार्थविहिन तल्लो तहका यी दुई पार्टीका कार्यकर्ता, शुभचिन्तक र आम जनता पार्टी एकीकरणको पक्षमा रहेपनि नेतृत्व पङ्क्ति एकीकरणको पक्षमा थिएनन् । स्थानीय तहको निर्वाचनले नेतृत्व पङ्क्तिलाई पनि एकता र एकीकरणको पक्षमा सोच्न बाध्य पारेको थियो ।
तत्कालीन अवस्थामा सत्तासीन रहेको नेपाली काँग्रेस माओवादी केन्द्रलाई एमालेको विरुद्ध प्रयोग गरेर खस्किँदो आफ्नो शक्तिलाई बचाउने रणनीतिमा थियो । माओवादीको नेतृत्व पङ्क्तिले पनि एमालेको भन्दा कांग्रेससँगको सहकार्यमा बढी राजनीतिक लाभ देखेको थियो । एमालेसँगको गठबन्धन टुटाएर कांग्रेससँग सहकार्य गरी माओवादी के्रन्द्र सरकारमा जानुको कारण पनि यही नै थियो ।
स्थानीय तहको निर्वाचनको परिणामले सबभन्दा लोकप्रिय पार्टी एमालेलाई नै बनाएपनि आमनिर्वाचनमा (संघीय र प्रदेश) यो पार्टीले एक्लै बहुमत ल्याउन नसक्ने स्पष्ट संकेत गरेको थियो । आफ्नो राजनीतिक जीवनको. उत्तरार्धमा पुगेका एमाले नेता केपी ओली पुनः प्रधानमन्त्री बनेर केही उल्लेखनीय कार्य गरी इतिहासमा आफ्नो विशिष्ट स्थान बनाउन हतारिएका थिए । आमनिर्वाचनमा बहुमत ल्याउनका लागि माओवादीसँग चुनावी गठबन्धन गर्नुदेखि बाहेक अर्को विकल्प नरहेको चतुर राजनीतिक खेलाडी ओलीले राम्ररी बुझेका थिए ।
उता विभाजनपछि विभाजनको शिकार भएको माओवादी केन्द्र दिनप्रतिदिन ओरालो लाग्दै गएको थियो । स्थानीय तहको निवार्चनमा झैं प्रदेश र संघको आमनिर्वाचनमा कांग्रेससँग चुनावी गठबन्धन गर्दा कम्युनिस्ट जनमत गुमाउनुपर्ने मात्र होइन, पार्टी विघटनको शिकार हुने भावी तस्वीर प्रचण्डजस्ता चलाख र परिस्थितिअनुकूल खतरा मोल्न तयार हुने माओवादी नेताले राम्ररी बुझेका थिए ।
यिनै घटनाक्रम र परिस्थितिले एक अर्कालाई प्रतिस्पर्धी मात्र होइन, दुश्मनकै रूपमा हेर्ने यी दुई पार्टीको नेतृत्व पङ्क्तिलाई आमनिर्वाचनमा चुनावी गठबन्धन गर्न बाध्य बनाएको थियो । दुई पार्टीको नेतृत्वपङ्क्ति एक अर्कालाई अविश्वास गर्दै आमनिर्वाचनमा होमिएपनि दुवै पार्टीका तल्लो तहका कार्यकर्ता, शुभचिन्तक र समर्थकहरूबीच एकताको लहर र प्रभाव अस्वाभाविक रूपमा चलेको थियो ।
आमनिर्वाचनमा एमाले–माओवादी गठबन्धनलाई केन्द्रीय संसदमा झण्डै दुईतिहाइ र ६ वटा प्रदेशमा बहुमत प्राप्त भएबाट यी दुई पार्टीबीच एकीकरण हुने बलियो आधार तयार भएको थियो । दुवै पार्टीको नेतृत्वपङ्क्ति भने निर्वाचनपछि पनि पार्टी एकीकरण गर्न त परै जाओस्, गठबन्धनलाई निरन्तरता दिने विषयमा पनि दोधारको मनस्थिति थियो । माओवादी–काँग्रेसबीच र एमाले–मधेसवादी पार्टीबीच सहकार्य गर्ने पर्दापछाडि अभ्यास नभएको होइन । दुई पार्टीबीच सहकार्यका लागि मात्र होइन, पार्टीगत एकीकरणकै लागि परिस्थितिको चर्को दबाबमा ओली नेतृत्वमा एमाले–माओवादीको संयुक्त सरकार बनेको हो ।
संयुक्त सरकार बनेपछि पार्टीगत एकीकरणको सम्भावना अप्रत्याशित रूपमा बढेर गयो । यो स्थितिबाट अत्तालिएका भित्री र बाहिरी एकताविरोधी शक्तिहरूले त्यसपछि दुई पार्टीबीच एकीकरण हुन नदिन सक्रियता बढाएका हुन् । यो एकता प्रक्रियालाई भाँड्न तीन प्रकारका पात्र र प्रवृत्तिहरूले कम कसरत गरेनन् । राजनीति देश र जनताको लागि भन्दा व्यक्तिगत निहित स्वार्थपूर्ति गर्ने हत्कण्डाको रूपमा बुझ्ने दुवै पार्टीका केही नेताहरूले एकीकरणबाट आफ्नो पद र प्रतिष्ठा गुम्ला भन्ने भयबाट अभिप्रेरित भई एकताविरोधी भूमिका खेलिरहेका थिए ।
पार्टीको नेतासँग अनुचित सम्बन्ध राखी पार्टीको नाम भजाएर अकुत सम्पत्ति आर्जन गरिरहेका दुवै पार्टीका भ्रष्ट र समाजविरोधी तत्त्वहरू पनि एकीकरणपछि आफ्नो गाँस खोसिने भयबाट एकीकरण प्रक्रियामा अवरोध खडा गर्न कम्मर कसेर लागिपरेका थिए । यी पहिलो र दोस्रो पात्र र प्रवृत्तिभन्दा एकता असफल बनाउन सबभन्दा खतरनाक खेल अस्थिरता र वितण्डतावादी बाह्य शक्तिहरू र उनीहरूका लागि कार्य गरिरहेका दुई पार्टीका नेताहरूले भूमिका खेलेका थिए ।
दुवै पार्टीभित्र राम्ररी चलखेल गर्न सक्ने बाह्य अस्थिरतावादी शक्तिहरू जुनसुकै हत्कण्डा प्रयोग गरेर भएपनि पार्टीगत एकता हुन नदिने कसरत गरिरहेका थिए । दुई पार्टीबीच एकीकरण हुँदा राजनीतिक स्थिरता हुने जुन परिस्थितिमा आफ्नो चलखेल प्रभावकारी नहुने मूल्याङ्कनका साथ उनीहरू क्रियाशील थिए । तर यी तीनवटै पात्र र प्रवृत्तिका दुष्प्रयासहरू सफल हुन नसक्नुको प्रमुख कारण राष्ट्रिय परिस्थिति र दुवै पार्टीका इमान्दार कार्यकर्ता, शुभचिन्तक, समर्थक र आम जनता एकताको पक्षमा दृढतापूर्वक उभिनु नै थियो । एकताको पक्षमा सशक्त दबाब भएपनि ओली र प्रचण्ड तयार नहुँदा यो एकता सम्भव थिएन । परिस्थितिको पदचापलाई बुझेर यी दुई नेताले एकताको पक्षमा गरेको निर्णय ऐतिहासिक नै भयो ।
असन्तुष्टिको सम्बोधन
यी दुई पार्टीबीच एकीकरण हुँदा एकताविरोधीको पराजय र एकता पक्षपातीको विजय भएपनि एकतालाई संस्थागत गर्ने प्रक्रियामा गम्भीर चुनौतीहरू देखापरेका छन् । दुवै पार्टीका केही नेताहरू एकीकरण प्रक्रिया त्रुटिपूर्ण र स्वेच्छाचारी भएको तर्कलाई अघि सारेर विरोध गरिरहेका छन् ।
यो नवगठित पार्टीको केन्द्रीय नेतृत्वमा पुग्न दुवै पार्टीका नेताहरूले गरेको अस्वस्थ प्रतिस्पर्धाबाट पद प्राप्त हुँदा चुप लागेर बस्ने, नपाउँदा चर्को विरोध गर्ने सम्भावना देखिन्छन् । दुवै पार्टीका नेताहरूको चित्त बुझाउन र व्यवस्थित गर्न निकै कठिनाइ हुँदै गएको छ । चार सय ४१ जनाको केन्द्रीय समिति बनाउँदा पनि भाग नपुग्नु यसको ज्वलन्त उदाहरण हो । यसरी भुसको आगोझैं भित्रभित्रै सल्किरहेको असन्तुष्टिले पार्टी एकीकरणको गति र प्रभावमा प्रतिकूल असर पर्ने सम्भावना बढेको छ ।
सबभन्दा बढी चुनौती बाह्य शक्ति
यो पुनर्गठित पार्टीका लागि सबभन्दा बढी चुनौती बाह्य अस्थिरतावादी शक्ति बन्ने परिदृश्यहरू देखिन थालेका छन् । बाह्य अस्थिरतावादी शक्तिहरूद्वारा परिचालित नेताहरू दुवै पार्टीमा उल्लेखनीय संख्यामा छन् । जातीयवादी, क्षेत्रीयवादी र क्रान्तिकारी आवरणमा बाह्य शक्तिको डिजाइन र निर्देशनअनुसार क्रियाशील केही नेताहरू पार्टीगत एकीकरणलाई संस्थागत हुन नदिन लागिपरेका संकेतहरू देखिनथालेका छन् । प्रमुख नेतृत्व (ओली र प्रचण्ड) लाई घेराबन्दी गरेर बसेका यिनीहरू कम प्रभावशाली छैनन् । उनीहरूको सञ्जाल केन्द्रीय तहदेखि तल्लो तहसम्म छ । यस्ता केही जातिवादी नेताहरू पार्टी एकीकरण प्रक्रियाको खुल्ला विरोध गर्दै अलग पार्टी बनाई बाहिरबाट प्रहार गर्न लागि परेका छन् भने केही जातिवादी नेताहरू पार्टीभित्रै रहेर अन्तर्ध्वंस गर्ने दुष्प्रयास गरिरहेका छन् । बाह्य शक्तिको चलखेल पार्टी एकीकरणलाई संस्थागत गर्न निकै चुनौतीपूर्ण हुने देखिन्छ ।
साना कम्युनिस्ट नै असन्तुष्ट
यी दुई पार्टी (एमाले–माओवादी) बीचको एकताप्रति अन्य कम्युनिस्ट पार्टीहरूको प्रतिक्रिया नकारात्मक रहेको छ । यो पुनर्गठित पार्टीबाट आफ्नो राजनीतिक भविष्य समाप्त हुने भयबाट उनीहरू त्रसित हुँदै गएका छन् । यस क्रममा माओवादी पार्टी विभाजन भई बनेका मोहन वैद्य र विप्लव नेतृत्वका पार्टीहरू बढी आक्रामक देखिएका छन् ।
पुनर्गठित पार्टीविरुद्ध संगठित रूपमा अभियान चलाउने अभिव्यक्ति उनीहरूले दिइरहेका छन् । यसबाट पुनर्गठित कम्युनिस्ट पार्टी र अन्य कम्युनिस्ट पार्टीबीचको अन्तर्विरोध बढ्ने, त्यो अन्तर्विरोधलाई देशी, विदेशी कम्युनिस्टविरोधी शक्तिले प्रयोग गर्ने सम्भावना पनि बढ्दै गएको छ । पुनर्गठित पार्टी नेतृत्वलाई अन्य कम्युनिस्ट पार्टीसँगको अन्तर्विरोध हल गर्न त्यति सहज छैन ।
चुनौतीहरूको सामना
दुई पार्टीबीचको एकीकरणलाई संस्थागत गर्ने प्रक्रियामा यस्ता गम्भीर चुनौतीहरू छन् । ती चुनौतीहरूको सामना गर्दै एकतालाई दिगो, टिकाउ र प्रभावकारी बनाउन एकता पक्षधर नेता कार्यकर्ताले व्यक्तिलाई स्वार्थ र गुटगत स्वार्थबाट माथि उठाउनु आवश्यक हुन्छ । व्यक्तिगत स्वार्थ र गुटगत स्वार्थमा लामो समयदेखि अभ्यसरत नेता कार्यकर्ताले सहज रूपमा आफूलाई परिवर्तन गर्न निकै गाह्रो छ ।
पार्टी एकीकरणको प्रक्रियामा र एकीकरण भइसकेपछि आफूलाई एकता पक्षधर भन्नेहरूले नै गुटगत स्वार्थलाई बढी प्राथमिकता दिएको घटनाक्रमबाट पनि यही कुराको पुष्टि हुन्छ । तर आम कार्यकर्ता, शुभचिन्तक र समर्थक मात्र होइन, आम जनता पनि एकताको पक्षमा उभिएको स्थितिमा चुनौती र प्रतिकूलतालाई चिर्दै एकीकरणलाई संस्थागत गर्न सकिने पर्याप्त आधारहरू छन् ।
(लेखक वरिष्ठ अधिवक्ता तथा प्रेस काउन्सिल नेपालका पूर्वअध्यक्ष हुनुहुन्छ ।)
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
राजधानी काठमाडौंबाट कयौं सय माइल टाढा रहेका जाजरकोट र रुकुम पश्चिम यतिबेला भूकम्पले इतिहासकै सर्वाधिक पीडामा छन् । गोधूलि साँझसँगै ओठ काँप्ने जाडो शुरू हुन थाल्छ । आमाको मजेत्रोमा लपेटिएका बच्चाहरू चि...
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
हामी १५औं अन्त्य गरेर १६औं योजनाको तयारीमा जाँदै छौं । दलका शीर्ष नेताबीच १६औं योजनाको विषयमा छलफल भएको छ । १५औं योजनाको असफलता र नमिलेका कुरालाई १६औं मा सुधार्छौं । हाम्रो गन्तव्य कहाँ हो भन्ने संविधानले ...
सच्चा लोकतन्त्रमा सिमान्तमा रहेको नागरिकले पनि यो देश मेरो हो भन्ने अनुभूति गर्न सक्नेछ- माहात्मा गान्धी । माथि गान्धीको भनाइ किन उद्धृत गरिएको हो भने नयाँ वर्षको आगमन भैसकेको छ र २०८० को बिदाइ बडो हर्षपूर्वक...
एक दिन काम विशेषले नयाँ सडकतिर गएको थिएँ, मोबाइल टिङटिङ गर्यो । हेरेँ पुराना मित्र जयदेव भट्टराई, सम्पादक मधुपर्क (हाल अवकाश प्राप्त) ले सम्झेका रहेछन् । हामी दुई लामो समयसम्म सँगै रह्यौँ, कहिले गोरखापत्र...