पुस ४, २०८०
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
नेपालको राजनीतिक इतिहास हेर्ने हो भने परिवर्तन एउटै कुरामा मात्र सीमित भयो, जसले सधैँ सीमित व्यक्ति र समूह शक्तिशाली बनायो । ७० वर्षपहिले जतिबेला राजतन्त्र रहेर पनि निस्क्रिय थियो । राणाहरूले देशभित्र सत्ता र शक्तिको आशक्तिले के सम्म गराउनसक्छ भन्ने प्रमाणित गरे ।
२००७ सालको त्रिपक्षीय सन्धिपश्चात आमजनतामा रहेको उत्साह र राजतन्त्रप्रतिको विश्वास धेरै दिन कायम रहेन । यता राणा शासान अन्त्य भएको थियो भने राजा र राजनीतिक दलहरू आफ्नै वर्चस्व कायम गर्ने आन्तरिक प्रतिस्पर्धामा थिए । राजा त्रिभुवनको मृत्युपश्चात बहुदलीय व्यवस्था टिक्न सकेन र राजा महेन्द्रको उदय भयो ।
तात्कालीन अवस्थामा जनप्रिय रहेको राजनीतिक दल नेपाली कांग्रेसभित्र प्रभावशाली मानिने नेता बीपी कोइराला र राजा महेन्द्रबीचको सम्बन्धको उपज थियो, पञ्चायती व्यवस्था । आफूलाई लोकतन्त्रको मसिहा भन्ने बीपी राजा महेन्द्रसँगको व्यक्तिगत लडाईमा लाग्दा देशले यी दुवै महान नेताबाट अपेक्षित लाभ लिन सकेन । व्यक्तिगत रूपमा हेर्ने हो भने आज पनि नेपालमा लाखौं जनसंख्या यी महान नेताका पक्षधर छन्, तर नेपाली समाजले भने यिनीहरूबाट खासै फाइदा उठाउन सकेन । समाजले परिवर्तन र समावेशिता खोजेर बसेका बेला आफ्नो छवि र राजनीतिक विचार स्थापित गराउने सोचले सम्पूर्ण नेपाली समाज दशकौं पछाडि धकालियो ।
राजा र पञ्चायती व्यवस्था कमजोर भइरहेका बेला राजनीतिक दलहरू सामाजिक संरचना कमजोर भयो भनेर आनदोलनमा ओर्लिए । तर २०४७ सालमा आफू सरकारमा आउँदा आफ्नै सरकारसम्म समावेशी बनाउन सकेनन् । यता पञ्चायतकालमा मोटाएर बसेका सत्ता साझेदारहरू राजालाई पुनः सत्ता आफ्नो हातमा लिनुपर्छ भन्ने पाठ पढाउँदै थिए । उता सत्तामा आसीन जनप्रतिनिधिहरू आफू शक्तिशाली भइरहन राज्यको ढुकुटी रित्याउँदै बसेका थिए ।
सत्ताबाहिर रहँदा राजाको विपक्षमा रहेका यी नेताहरू अब राजाका विश्वासपात्र बन्नेतिर केन्द्रित भए । देशभित्र राजनीति गर्दै आइरहेका व्यक्तिहरू यसरी समाज कमजोर गर्न लागेकै कारण होला माओवादी द्वन्द्व आरम्भ भयो । राजाले आफ्नो स्वामित्व र वर्चस्व बचाउन सत्ता आफ्नो हातमा पटक–पटक लिने चलन नै बनिसकेको नेपालमा पुनः राजा र सामन्तहरू हावि हुँदै गए । अभाव र विकासबाट वञ्चित रहँदै आएको नेपाली समाज माओवादी द्वन्द्वकालमा अझै कमजोर बन्दै गयो ।
राजनीति र शासन प्रणालीले देखाएको सपना आजसम्म नेपाली जनताले अनुभूति र महसुस गर्न सकेका छैनन् । यसको एक मात्र कारण हो- विभेदकारी नीति तथा व्यवस्था । राज वीरेन्द्रको हत्या र मदन भण्डारीको रहस्यमय जलसमाधिको घटनाभन्दा पनि बढी राजनीतिक बाटो फराकिलो बनाउने एक माध्यम मात्र रहेको नबुझ्ने नेपाली समाज आफ्नै चयन र विचारप्रवाहले ग्रसित छ ।
२०६३ सालमा माओवादीले सरकार बनाउँदा अब आमजनताले राहत महसुस गर्ने र अन्ततः नेपालभित्र शान्ति सुरक्षा कायम हुने बुझाइ सबैमा थियो, तर मधेशभित्र भइरहेको अधिकार र पहिचानको लडाइले सामाजिक सुरक्षा र भौगोलिक अखण्डतालाई चुनौती दिँदै आइरहेको थियो । नेपाली कांग्रेस, एमाले, माओवादीको नजिक रहँदै आएका तराइका नेताहरू अब राजनीतिकरूपमा आफ्नो छुटै पहिचान बनाउने पक्षमा थिए । यही सोचले जन्मायो तराइ/मधेशभित्र कयौं क्षेत्रीय राजनीतिक दलहरू । मधेशका यी नयाँ मसिहाहरू प्रायः सबै शीर्ष राजनीतिक दलहरूबाट पटक–पटक सत्ता र शक्तिशाली पदहरूमा आसिन भइसकेको इतिहास छ ।
देशले र नेताले चाहेका परिवर्तन कयौंपटक भयो तर समाज हिजो पनि कमजोर थियो र आज पनि छ । जनयुद्ध लडेर आएका कमाण्डरहरू आज देशकै सम्पन्न व्यक्तिहरूमध्ये एक हुन् भने राजनीतिक सिद्धान्त र इमान्दारितका पक्षधर जनप्रतिनिधिहरू आज जनताको चयनभन्दा बाहिररहेर बसेका छन् । कमजोर समाजको चयन पनि कमजोर रहेकै कारण होला आज हामी आफ्नै राजनीतिक व्यवस्थाले पीडित बनेका छौं ।
समावेशी राज्यको कल्पनाले संघीयताको जन्म भयो, तर गैरसमावेशी राजनीतिक संस्कारले द्वन्द सधैँ बढ्दै गयो । हिजोसम्म अधिकार राजाले खोस्यो भन्ने नेताहरू आज अधिकार कहिले कांग्रेसले खोस्यो भन्छन् त कहिले कम्युनिस्टहरूलाई आरोपित गर्दै बसेका हुन्छन् । सरकार चलाउने अवसर नेपालमा सबैले पाए, तर निकासको बाटो भने कसैले देखाउन सकेनन् । हिजोको समाज सामन्ती व्यवस्थाबाट पीडित थियो भने आजको समाज राजनितिक व्यवस्थाबाट पीडित बनेको छ ।
आज संघीय व्यवस्था लागू भइसकेको अवस्था छ, तर निकासको बाटो अझै प्रस्ट छैन । राजनीतिक रूपले शक्ति विभाजन गरेर अघि बढ्ने सहमति भएपनि मानसिक रूपले नेताहरू शक्ति विभाजन गर्न चाहँदैनन् । सदैव आफू शक्तिशाली रहिरहन नेपाललाई नै कमजोर बनाउने जनप्रतिनिधिहरू जबसम्म नेपाली राजनीतिक वृत्तमा हावि रहिरहने छन्, त्यतिबेलासम्म समावेशिता चुनाव लड्ने र जित्ने एक अस्त्रको रूपमा मात्र प्रयोग हुनेमा कतै सन्देह नगरे हुन्छ ।
शिक्षाको क्षेत्रमा कमजोर रहेको नेपालको ग्रामिण भेग राजनीतिकर्मीहरूका निमित्त प्रभावशाली ठाउँ रहेको बुझिन्छ । यस्ता ठाउँहरूमा प्रायः जनता कमजोर र दैनिकी चलाउन पनि असक्षम रहेका हुन्छन् । त्यसैले होला पटक–पटक धोखा खाएर पनि राजनीतिकर्मीहरूको जालमा पर्छन् । कमजोर जनताको चयनले मजबुत बनेका तिनै शक्तिशाली नेता आफ्नो व्यक्तिगत विकासमा मात्र लागेका छन् ।
मधेशदेखि पहाडसम्म आज हेर्दा प्रायः सबै नेता एकजस्तै छन् । अधिकारको लडाईं लड्छु भन्नेहरू आज सरकारमा जान र आर्थिक कामकाज गर्न मात्रै इच्छुक छन् । नेपालभित्र समावेशी समाजको परिकल्पनासम्म गर्नु मुर्खता मात्रै हो किनभने हाम्रो चयन र सामाजिक व्यवस्था नै असमावेशी छन् ।
आफ्नै समाज र समुदायललाई समावेशी बनाउन असफल रहेका नेताहरूले देशलाई व्यवस्थित बनाउलान् भन्ने कल्पना हामीले पनि त्यो दिन मात्रै गरौं जुन दिन हामी आफ्नो परिवार, समुदाय, समाज र अन्ततः देशभित्र विभेदको अन्त्य गर्छौं । नेतृत्व परिवर्तन नभएसम्म हामी कमजोर रहिरहने र शासन व्यवस्थाले हाम्रो दमन गरिरहने छ ।
यो पनि पढ्नुहोस् :
नयाँ 'महन्त'हरूको घेराबन्दीमा मधेश : जनप्रतिनिधिको भेषमा व्यापारीको बोलवाला !
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...