बुटवल– बुटवलस्थित लुम्बिनी प्रादेशिक अस्पतालमा शनिवार राति एक डेंगु संक्रमित महिलाको मृत्यु भयो । कपिलवस्तु वाणगंगा नगरपालिकाकी–७ की ६१ वर्षिया सावित्रा आचार्यको उपचारको क्रममा मृत्यु भएको हो ।

प्रदेश नम्बर ५ को राजधानी बुटवल (रूपन्देही) तथा यस आसपासका अन्य जिल्लामा डेंगुका बिरामी ह्वात्तै बढेका छन् । बिरामी वृद्धिको संख्या हेर्दा यसले प्रदेश राजधानीमा महामारीको रूप लिने संकेत देखिन थालेको छ । 

जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय रूपन्देहीका अनुसार एक जनाको मृत्यु भएको छ भने ८० जना बिरामीमा डेंगु पोजेटिभ देखिएको छ । 

जिल्ला स्वास्थ्य कार्यालय रूपन्देहीका प्रमुख डा. राजेन्द्र गिरीले साउन २८ गतेदेखि रूपन्देहीमा डेंगुका बिरामी भेटिएको र भदौ १५ पछाडि बिरामी ह्वात्तै बढेको लोकान्तरलाई जानकारी दिए । 

गएका केही वर्षमा असोज अन्तिम सातातिर देखिने डेंगु अहिले साउनमै देखियो । डेंगुका बिरामी लगातार बढ्दै जाँदा समेत यसको नियन्त्रणका लागि स्थानीय तहदेखि प्रदेश सरकारले कुनै चासो दिएका छैनन् ।

प्रदेश राजधानीमा डेंगुको सक्रमण महामारीको रूपमा देखिन थाल्दा समेत ‘लामखुट्टे खोज र नष्ट गर’ अभियान समेत सञ्चालन गरिएको छैन । 

डेंगु लामखुट्टेको टोकाइबाट सर्ने रोग हो । संक्रमित बिरामी प्रादेशिक अस्पताल, बुटवल अस्पताल प्रालि, क्रिमसन अस्पताल, युनिभर्सल कलेज अफ मेडिकल साइन्स भैरहवा, सिद्धार्थ महिला तथा बाल अस्पतालमा उपचार भइरहेको गिरीले जानकारी दिए । 

पछिल्ला दिनमा रूपन्देहीमा दैनिक १० जनाभन्दा बढी नयाँ डेंगुका बिरामीहरू फेला परेका छन् ।

विगतमा जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालयले स्वास्थ्य क्षेत्रको सबै जिम्मेवारी बहन गर्दै आएकोमा स्थानीय सरकार गठनपछि स्वास्थ्यको जिम्मेवारी स्थानीय तहमा सरेको छ । तर संघ र प्रदेश सरकारले पनि समन्वय नगरेपछि जनस्वास्थ्यसँग जोडिएको डेंगु नियन्त्रणमा स्थानीय तहलाई हाइसञ्चो भएको छ । प्रदेशको स्वास्थ्य हेर्ने सामाजिक विकास मन्त्रालयले कुनै अभियान शुरू गरेको पाइएको छैन । 

डेंगु संक्रमण फैलिरहँदा पनि रूपन्देहीका स्थानीय तहले अहिलेसम्म कुनै योजना बनाएका छैनन् । 

बुटवल उपमहानगरपालिकाले सामान्य जनचेतना जगाउने काममा मात्रै सक्रियता देखाएको छ । जनस्वास्थ्य अधिकृत कपिलप्रसाद गौतमले विभिन्न वडाहरूमा स्वास्थ्य स्वयंसेविकाहरूमार्फत जनचेतना जगाउने काम भइरहेको बताए । 

‘ठोस रूपमा काम अघि बढेको छैन, अब एक सातामा खोज र नष्ट गर अभियान सञ्चालन गर्छौं,’ उनले भने ।

उपमहानगरपालिकाद्वारा सञ्चालित स्वास्थ्य केन्द्रहरूमा सामान्य ल्याब परीक्षणको व्यवस्था गर्ने बाहेक उपमहानगरपालिकाले पूूर्व तयारीका कार्यक्रम गरेको छैनन् । 

अहिले टोलटोलमा यसबारे जनचेतना जगाउने, विद्यालयमा गएर चेतनाको अभियान सञ्चालन गर्ने लगायतका काम मात्र गरिएको उनले बताए ।

अहिलेसम्म लुम्बिनी प्रादेशिक अस्पताल बुटवलमा मात्रै २६ जना संक्रमितको उपचार जारी छ । 

डेंगु नियन्त्रणका लागि तिलोत्तमा नगरपालिकाले पनि अहिलेसम्म कुनै कदम चालेको छैन । डेंगुकै लागि लक्षित गरी अहिलेसम्म एउटा पनि बैठक बसेको छैन भने यसबारे छलफल नै भएको छैन । तर अहिले डेंगुको संक्रमण बढ्दै गएकाले आन्तरिक तयारी भने शुरू गरिएको नगरपालिका स्वास्थ्य शाखाका संयोजक काशीनाथ बञ्जाडेले जानकारी दिए ।

‘अबको एक साताभित्र जनचेतनामूलक कार्यक्रम सञ्चालन गरी सचेतना जगाउँछौं,’ उनले भने । यसबाहेक तिलोत्तमा नगरपालिकामा डेंगु नियन्त्रणका लागि थप योजना बनेको छैन ।

गत वैशाखमा पूर्वी तराईबाट शुरू भएको डेंगुले प्रकोपकै रूप लिएर मुलुकका अधिकांश जिल्ला फैलिई मानवीय क्षति समेत भइरहँदा पनि जिम्मेवार निकायमा त्यो स्तरको संवेदनशीलता अझै देखिएको छैन । 

कपिलवस्तु, दाङ, पाल्पा लगायतका प्रदेशका अन्य जिल्लाहरूमा पनि डेंगुका बिरामी भेटिएका छन् । ४२ जिल्लामा फैलिएको डेंगुले काठमाडौंमा समेत गरी अहिलेसम्म ५ जनाको ज्यान लिइसकेको छ । 

स्थितिले गम्भीर रूप लिइसक्दा पनि नियन्त्रणमा पर्याप्त समन्वय र सतर्कता अपनाएको देखिएको छैन । रूपन्देहीको देवदह नगरपालिकाले बल्ल योजना बनाउने गृहकार्य थालेको जनाएको छ ।

‘जनचेतनाका लागि ब्रोसर छाप्न दिएका छौं, त्यो तयार भएपछि सचेतनाको काम शुरू हुन्छ,’ देवदह नगरपालिकाका स्वाथ्य शाखा संयोजक धु्रवराज घिमिरे भने, ‘अब छिट्टै नै कार्यपालिकाको बैठक बसेर खोज र नष्ट गर अभियान चलाउँछौं ।’ 

सैनामैना नगरपालिकाको पनि कुनै तयारी गरेको छैन । बजेट अभावले डेंगु नियन्त्रण अभियान सञ्चालन गर्न नसकिएको सैनामैनाका जनस्वास्थ्य निरीक्षक युवराज पाण्डेले जानकारी दिए । 

रूपन्देहीमा आर्थिक वर्ष २०६७/०६८ मा पहिलोपटक डेंगुका बिरामी फेला परेका थिए । उक्त वर्ष रूपन्देहीमा मात्रै ४ जनाको मृत्यु भएको थियो । त्यस्तै ०७३/०७४ र ०७४/०७५ मा २/२ जना गरी ४ जनाको मृत्यु भएको थियो । डेंगु देखिएयता ८ जनाको मृत्यु भइसकेको छ । 

०७४/०७५ मा चितवन र रूपन्देहीमा महामारी नै फैलिएको थियो । ८ वर्षको अन्तरालमा रूपन्देहीमा करीब १५ सयमा डेंगु रोग लागिसकेको छ । प्रत्येक वर्ष डेंगु संक्रमित भेटिए पनि रूपन्देहीमा पछिल्लो दुई वर्षयता रोकथामका लागि बजेट आएको छैन । 

स्थानीय तहहरूले भने बजेट छुट्टयाएर पनि काम गरेका छैनन् । जनस्वास्थ्य कार्यालय रूपन्देहीका भेक्टर कन्ट्रोल निरीक्षक केदारनाथ शाहले डेंगु नियन्त्रणका लागि स्थानीय तहमा बजेट र कार्यक्रम गएको तर स्थानीय तहले नियन्त्रणका लागि पहल नगरेको दाबी गरे । 

रूपन्देहीमा रगत अभाव छैन !

डेंगुका बिरामीहरूका लागि आवश्यक पर्ने पीआरपी (सेतो रगत)को अभाव नरहेको नेपाल स्वयंसेवी रक्तदाता समाजले जनाएको छ । 

समाजका अध्यक्ष कृष्ण चौहान क्षेत्रीले डेंगुका बिरामीका लागि आवश्यक पर्ने सेतो रगत ब्लड बैंक बुटवलमा प्रर्याप्त रहेको बताए । उनले भने, ‘रगत नपाए बुटवल आउनु । रगत नपाएर बिरामीको स्वास्थ अवस्था बिग्रने सम्भावना रूपन्देहीमा छैन । डेंगुलाई सबै मिलेर जित्नुपर्छ ।’ 

बिरामीलाई अहिलेसम्म रगतको अभाव हुन नदिएको समाजको दाबी  छ ।