धनगढी उपमहानगरपालिका–८ धनगढी गाउँकी रेखा कुमारी चौधरी (२६) र धनगढी उपमहानगरपालिका–१२ मनेहरा मुक्तकमैया शिविरकी सेम कुमारी चौधरी (२८) को बाल्यावस्था निकै कहाली लाग्दो थियो ।

विपन्न परिवारमा जन्मेका रेखा र सेम कुमारीले आफ्नो बाल्यावस्था कमलरी प्रथाको दलदलमा गुजारे । बाल्यावस्था कष्टकर र अभावै अभावमा बिताए । कखरा सिक्ने, जीवनउपयोगी वाणी सुन्ने समयमा  मालिकको कर्कश गाली सुने । श्रम शोषणको शिकार भए ।

तर आज उनै रेखा र सेम कुमारी कमलरी प्रथाबाट उन्मुक्ति पाएर समाजमा प्राविधिक शिक्षाको दियो बालिरहेका छन् । फलतः समाजमा रोल मोडल बन्न सफल भएका छन् ।

पश्चिम नेपालको तराईमा १ दशक अगाडिसम्म कमलरी प्रथा जरा गाडेर बसेको थियो । विशेषगरी थारु समुदायका बालिकाहरू यो प्रथाबाट निकै प्रताडित थिए । शिक्षा हासिल गर्ने उमेरमा अर्काको घरमा दासी भएर बस्थे । उनीहरू श्रम र यौन शोषणको शिकार भएको अनगिन्ती उदाहरण छन् । आज तिनै बालिकाहरू समाज बदल्ने अभियानमा जुर्मुराएका हुन् ।

रेखा र सेम कुमारीका बुवा आमा पूर्व कमैया हुन् । लामो समयसम्म उनीहरूका अभिभावक जमिनदारको घरमा कमैया बसे । जीवनको कुनै अर्थ थिएन । जता–जता उनीहरूका अभिभावक जान्थे, पछिपछि जानु सेमकुमारी र रेखा कुमारीको नियति थियो । कमलरी बसी मालिकका बालबालिका स्याहार्नुपर्ने, घरधन्दा गर्नुपर्ने बाध्यता थियो उनीहरूको । आफ्नो बुवाले २६ वर्ष कमैया बसेको विगत सुनाउँदै रेखाले भनिन्, ‘बुवा आमा कमैया भएकै कारण उहाँहरूसैँ म पनि कमलरी बसे । ३ महिना बढी कमलरी बसेँ । बडो मुस्किलले ताजा खाना खान पाउँथें । घरको सबै कामको जिम्मा मेरै काँधमा लादिन्थ्यो ।’

धनगढी क्याम्पस रोडका एक व्यक्तिका घरमा २ वर्ष बढी समय कमलरी बसेको बताउँदै सेम कुमारी पनि विगत कोट्याउँछिन्- पढ्ने उमेरमा म पनि जमिनदारको घरमा नै थिएँ । कमलरी बसेकी थिएँ । विद्यालयको पहुँच भन्दा बाहिर थिएँ ।

सरकारले विसं २०५८ सालमा कमैया मुक्तिको घोषणा गर्‍यो । २०६५ सालमा कमलरी मुक्तिको पनि घोषणा गर्‍यो । कमैया र कमलरी त्यो बर्बर दासताको जञ्जीरबाट मुक्त भए । रेखा र सेम कुमारी आफ्नै घरमा बस्न थाले । अनि बल्ल शुरू गरे- स्कूले यात्रा ।

जब अध्ययनमा जुटे, तब सेम कुमारी र रेखाको भेट भयो । सेमकुमारीले भनिन्, ‘पढ्ने बेला नै हाम्रो भेट भएको हो । हामी कम्युटरको कक्षासँगै लिन्थ्यो । हाम्रो घनिष्टता बढ्यो ।’

अध्ययनको क्रममै आफूले हासिल गरेको सीप र ज्ञानको सदुपयोग गर्दै उनीहरूले संयुक्त रूपमा व्यवसाय गर्ने योजना बुने । उनीहरूले एक वित्तीय संस्थाबाट करीब ६ लाख ऋण काढेर व्यवसायको योजना बनाए । अनि शुरू गरे- कम्प्युटर प्रशिक्षण केन्द्र ।

विसं २०७२ फागुन १५ गते उनीहरूले धनगढीमै धनटेक कम्प्युटर प्रशिक्षण केन्द्र सञ्चालनमा ल्याएका छन् । केन्द्रमा रेखाको ८० र सेम कुमारी २० प्रतिशत साझेदारी रहेको छ ।

शिक्षामा पनि अब्बल

कुनै बेला अर्काको घरमा दासी भएर काम गर्ने उनीहरू आज स्वरोजगार भएका छन् । शिक्षाबाट वञ्चित भएका उनीहरू शिक्षा आर्जनमा पनि अब्बल भएका छन् । रेखा स्नाकोत्तर तह र सेम कुमारी स्नातक तहमा अध्ययनरत छिन् र संगै अरूलाई शिक्षा बाँडिरहेका छन् । जुन कार्यबाट उनीहरू पनि दंग छन् ।

सेमकुमारी खुशी साट्छिन्, ‘हाम्रो विगत जमिनदारको ४ पर्खालभित्र कैद थियो । आज हामी आफ्नो खुट्टामा उभिएका छौं । हामीले आफ्नो भविष्य आफैंले कोरेका छौं । सबैभन्दा खुशीको कुरा, कुनै बेला पढ्न नपाएका हामीहरू अरूलाई पढाउन पाउँदा निकै खुशी छौं ।’

उनीहरूको कम्युटर प्रशिक्षण केन्द्रमा दैनिक ५० जना विद्यार्थीहरूले कम्प्युटरको सफ्टवेयर र हार्डवेयरका शिक्षा लिँदै आएका छन् । प्रशिक्षण केन्द्रले क्रमिक रूपमा व्यावसायिक सफलता हासिल गर्दै आएको छ । सो प्रशिक्षण केन्द्रले मासिक २ लाख बढीको कारोबार गर्दै आएको रेखा बताउँछिन् । लिएको ऋण पनि चुक्त गर्न अब धेरै नभएको बताउँदै उनीहरू व्यवसायलाई थप विस्तार गर्ने योजनामा छन् ।

उनीहरूको प्रशिक्षण केन्द्रमा सबै वर्ग समुदायको विद्यार्थीले शिक्षा लिँदै आएका छन् । शिक्षाबाट वञ्चित हुन नपरोस् भन्ने उदेश्यले आफूजस्ता गरीब तथा विपन्न परिवारका विद्यार्थीहरूलाई सहुलियत प्रदान गर्दै आएको उनीहरू बताउँछन् ।

व्यावसायिक सफलताकै कारण उनीहरूले समाजमा राम्रो प्रतिष्ठा कमाउन सफल भएका छन् । कमलरी जीवन गुजारेका छोरीहरू पनि समाजमा कुनै पनि मानेमा कमजोर छैनन् भन्ने उदाहरण उनीहरू बनेका छन् । उनीहरूको परिवार र समाजमा उच्च मूल्यांकन हुँदै आएको छ । घरको जिम्मेवारी समेत उनीहरूकै काँधमा छ ।

फलतः उनीहरूलाई कैलाली उद्योग वाणिज्य संघले २०७४ मा उत्कृष्ट व्यवसायीको रूपमा सम्मानित गरिसकेको छ भने फेडेरेसन अफ बिजनेस एण्ड प्रोफेनल वुमन नेपालले सन् २०१६ मा गूड बिजनेस अवार्डबाट सम्मानित गरेको थियो ।