भारतमा कोरोनाभाइरसको संक्रमण फैलिएपछि २१ दिनसम्मका लागि बन्दाबन्दी (लकडाउन) को घोषणा गरिएको छ । मानिसहरूलाई घरभित्रै बस्न भनिएको छ । 

तर दिनदिनै मजदूरी गरेर पेट पाल्नेहरूलाई घरभित्रै बस्ने विकल्प छैन । बीबीसीका विकास पाण्डेले त्यस्ता गरीब मजदूरहरूले कसरी जीविका चलाइरहेका छन् भनी फीचर गरेका छन् । 

नोइडाको लेबर चोकमा सयौं पुरुषहरू डकर्मीको काम गर्न पाइन्छ कि भौंतारिरहेका छन् । 

दिल्लीको काँठमा रहेको यो चोकमा भवन निर्माताहरू कामदार राख्नका लागि आउँछन् । 

तर आइतवार त्यहाँ पुग्दा ठाउँ सुनसान थियो । यति व्यस्त क्षेत्रमा चराहरू चिर्बिराउलान् भनी कसैले पनि सोचेको थिएन । 

कुनामा केही पुरुषहरूको समूह झुरुप्प परेर बसेका देखिए । 

अलि परबाट मैले उनीहरूलाई बन्दाबन्दी पालन गरिरहनुभएको छ कि छैन भनी सोधें ।

उत्तर प्रदेशको बाँदा जिल्लाबाट आएका रमेश कुमारले भने, ‘हामीलाई मजदूरी गराउने कोही पनि छैन भन्ने थाहा छ तैपनि हामीले अवसर छोपेका हौं ।’

‘म दिनको ६०० भारु कमाउँछु र मैले पाँचजनाको पेट पाल्नुपर्छ । केही दिनमा हाम्रो खानेकुरा सकिन्छ । कोरोनाभाइरसको जोखिम मलाई थाहा छ तर म आफ्ना सन्तान भोको बसेको हेर्न सक्दिनँ,’ उनले भने । 

उनी जस्ता लाखौं दैनिक मजदूरी गर्नेहरूको स्थिति यस्तै छ । प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले मंगलवार मध्यरातदेखि लागू हुने गरी घोषणा गरेको बन्दाबन्दीले यी मजदूरहरूलाई अर्को तीन हप्तासम्म पेट पाल्नका लागि कुनै विकल्प दिएको छैन । केही दिनमा उनीहरूको सबै खानेकुरा सकिने सम्भावना छ । 

उत्तर प्रदेश, केरला र दिल्ली लगायतका राज्यले रमेश कुमार जस्ता मजदूरको खातामा सीधै नगद राख्ने प्रतिज्ञा गरेका छन् । मोदी सरकारले पनि बन्दाबन्दीका कारण मारमा परेका मजदूरहरूलाई सहायता गर्ने बताएको छ । 

तर त्यसमा विभिन्न चुनौती छन् । 

भारतका श्रमिकहरूमध्ये कम्तीमा ९० प्रतिशत अनौपचारिक क्षेत्रमा रहेको अन्तर्राष्ट्रिय मजदूर संगठनले जनाएको छ । उनीहरू सुरक्षा गार्ड, सफाइ गर्ने, रिक्सा चलाउने, सडकमा व्यापार गर्ने, फोहर उठाउने र घरेलु काम गर्ने हुन् । 

धेरैलाई पेन्सन, बिरामी बिदा, तलबी बिदा वा कुनै किसिमको बीमाको सुविधा छैन । धेरैजसोसँग बैंक खाता नै छैन र दिनहुँको आवश्यकता पूर्तिका लागि उनीहरू नगदमा भर पर्छन् । 

धेरैजसो त आप्रवासी कामदार छन् अर्थात् उनीहरू अर्कै राज्यका स्थायी निवासी हुन् र अहिले अर्कै राज्यमा काम गर्छन् । अनि तरल जनसंख्याको समस्या पनि छ । त्यस्ता मानिस कुनै पनि राज्यमा लामो समय बस्दैनन् र कामको खोजीमा विभिन्न राज्य चहार्छन् । 

मानिसहरूको आवागमन रोक्न भारतीय रेलवेले सबै रेलसेवा स्थगित गरेको छ । तर स्थगनको घोषणा हुनुअघि सयौं कामदारहरू भरिभराउ ट्रेनहरूमा बसेर दिल्ली, मुम्बई र अहमदाबाद जस्ता संक्रमणयुक्त शहरबाट उत्तर प्रदेश र बिहारमा रहेका आफ्ना गाउँ गए । 

यसले गर्दा समुदायमा संक्रमणको जोखिम बढेर गएको छ र आगामी दुई हप्ता भारतका लागि चुनौतीपूर्ण हुने देखिन्छ ।

अनि सबैजना गाउँ जान पनि नसक्ने स्थितिमा छन् । 

अल्लाहबादमा रिक्सा चलाउने किशन लालले चार दिनयता पैसा कमाउन नसकेको बताए । 

‘परिवार पाल्नलाई मैले कमाउनुपर्छ । सरकारले हामीलाई पैसा दिन्छ भन्ने सुनेको छु तर कहिले र कसरी दिन्छ, मलाई थाहा छैन,’ उनले भने । पैसाको अभावमा उनी गाउँ जान सकेका छैनन् ।

उनका साथी अली हसन एउटा पसलमा सफाइको काम गर्छन् । उनले खानेकुरा किन्न समेत आफूसँग पैसा नभएको बताए । 

उता दिल्लीमा लस्सी बेच्ने सानो ठेला चलाउने मोहम्मद सबिरले भने, ‘म त असहाय भएँ । कोरोनाभाइरसले भन्दा अघि भोकले हामी जस्तालाई मार्छ जस्तो लाग्छ ।’