कात्तिक ३०, २०८०
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
आजभन्दा १४ वर्ष पहिले अर्थात् २०६३ सालको वैशाख महिनामा ‘चप्पल लगाएका’ सर्वसाधारणले काठमाडौंको सडक तताएका थिए– निरंकुशताको अन्त्य र लोकतन्त्रको स्थापनाका लागि ।
राज्यद्वारा अपहेलित, अवसरबाट वञ्चित र दैनिक ज्यालादारी गरेर जीवन गुजारिरहेकाहरू आफ्नो जीवनमा परिवर्तनका लागि ज्यानको बाजी राखेर आन्दोलनमा होमिएका थिए ।
डेढदशक पहिले अप्रिल महिनामा भएको दोस्रो जनआन्दोलनलाई कसैले ‘अप्रिल क्रान्ति’ भने कसैले ‘चप्पल क्रान्ति’को नाम दिए ।
राजनीतिक दलका होलटाइमर र पार्टटाइमर कार्यकर्ताले सडकमा देखाइरहेको तमासा र कर्मकाण्डी प्रदर्शन कलाहीन नाटकजस्तो बनेको समयमा जनआन्दोलनलाई निर्णायक बनाउने काम त्यही वर्गले गरेको थियो, जो शहरमा मजदूरी गर्छ र चप्पल लगाउँछ ।
हुन त भारतीय स्वतन्त्रता संग्रामको नेतृत्व गर्ने महात्मा गान्धीदेखि प्रख्यात व्यक्तिले चप्पल नै लगाउँथे । भारतको वनारसमा बसेर राजनीतिको संस्कार सिकेका कृष्णप्रसाद भट्टराईदेखि गिरिजाप्रसाद कोइरालाले पनि चप्पल नलगाएका होइनन् ।
भारतवर्षमा चप्पल जुत्ताभन्दा सहज पहिरनको रूपमा चिनिन्छ । अहिले पनि नेपाल भारतका ८० प्रतिशतभन्दा बढी महिला त चप्पल नै लगाउँछन् होला ! यतिसम्म कि एकजना भारतीय राजदूतले प्रधानमन्त्रीलाई भेट्न जाँदा चप्पल लगाएको विषयले नेपालको कूटनीतिक क्षेत्रमा तरंग ल्याएको थियो ।
अहिले पनि सौखिनहरू महंगा चप्पल र खराऊ लगाउँछन तर यहाँ प्रयोग गरिएको ‘चप्पलवाला’ विम्बचाहिँ मजदुरहरूका लागि हो जो रहरले नभई बाध्यताले चप्पल लगाउँछन् ।
जनआन्दोलन उत्कर्षतर्फ पुग्दै गर्दा वैशाखको पहिलो साता बल्खुमा प्रहरीले आन्दोलनकारीमाथि अन्धाधुन्ध लाठी र हवाइफायर गर्यो । ज्यान जोगाउन सर्वसाधारण पुलबाट हामफालेर समेत भागे ।
त्यसक्रममा आन्दोलनकारीले छाडेका जुत्ता चप्पलको तस्वीर राष्ट्रिय नभई अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यममा समेत महत्त्वका साथ छापिएको थियो । स्मरणीय के छ भने त्यहाँ जुत्ता होइन चप्पल ज्यादा थिए ।
मानसपटलमा ताजै रहेपनि राजनीतिक उपलब्धिका हिसाबले जनआन्दोलन दलहरूले बिर्संदै गएजस्तो देखिँदैछ ।
दोस्रो जनआन्दोलनको बलमा पुनःस्थापित प्रतिनिधिसभाले निरंकुश राजतन्त्रका दाह्रा नंग्रा काटेको थियो । पुनःस्थापित प्रतिनिधि सभाको रूपान्तरित संसद्ले गणतन्त्रमा जाने संकल्प गर्यो भने पहिलो संविधान सभाले राजतन्त्रको विदिवत अन्त्य गर्दै गणतन्त्र स्थापना गरेको थियो । चप्पल लगाउनेहरूले रगत पसिना बगाएर ल्याएको लोकतन्त्र/गणतन्त्रमा पहुँचवाला र सभ्रान्तको हालिमुहाली चलिरहेको छ ।
जनआन्दोलनको उपलब्धिको ‘तर’ पहुँचवालाले खाइदिए, जनआन्दोललाई निर्णायक हैसियतमा पुर्याउने चप्पलवालाहरू जहाँको त्यहीँ छन् ।
जीवनस्तरमा सुधार देख्न चाहने उनीहरूको आकांक्षामा तुषारापात भयो । नारायणहिटी दरबारबाट राजा हट्नुबाहेक आमसर्वसाधारण जनताका लागि गणतन्त्र कागलाई बेल पाक्यो हर्ष न विस्मात जस्तै बन्न पुग्यो ।
चुनावको समयमा निर्णायक मानिने यो वर्गलाई सबैले राजनीतिक दाउपेचको साधन बनाए ।
२१औं शताब्दीको पहिलो रक्तपातविहीन क्रान्ति यीनै चप्पल लगाउने वर्गबाटै भएको थियो, तर यति ठूलो राजनीतिक परिवर्तनको आभांश उनीहरूले पाएनन् ।
आज शिक्षा, स्वास्थ्य जस्ता जनताका आधारभूत विषय र राज्यको दायित्व हुनुपर्नेमा यो नाफाखोरको विषय बन्न पुगेको छ । जनताको जीवनमा आमूल परिवर्तनको ठेक्का लिएर सत्ताको कुर्सीमा पुगेकाहरू शिक्षा र स्वास्थ्यलाई व्यापारीकरणका नाइके र संरक्षक बनेका छन् ।
लोकतन्त्र स्थापनापछिका सरकारले लिएको गलत नीतिका कारण देशमा धनी–गरीबबीचको खाडल झन फराकिलो बन्दैछ ।
सरकारले आर्थिक विकासको फुई लगाएपनि बेरोजगारीको भहाभह कति छ भन्ने बुझ्न कुनै रिसर्च गर्नुपर्दैन, अहिले राजमार्गमा पैदल हिँड्ने युवालाई सोधे पुग्छ । १९/२० वर्षका युवा ज्यामी मजदूरीको काम खज्दै सुर्खेतबाट सिन्धुपाल्चोक, बर्दियाबाट काभ्रे, जाजरकोटबाट धादिङ र नुवाकोटबाट सुर्खेत पुगेका छन् ।
उद्योग कलकारखाना खोल्ने र उनीहरूलाई पायक पर्ने स्थानमा रोजगारी सिर्जना गर्ने सरकारको प्राथमिकतामा पर्दैन, सरकार राजनीतिक उद्योगलाई मलजल गर्दैछ, पार्टी फुटाउने नीति बनाउनमै व्यस्त छ ।
अविभावकविहीन अहिलेका यी चप्पलवाला
कोरोनाको संक्रमण फैलिन नदिन सरकारले लकडाउन गरेपछि शहरमा फेरि एकपटक चप्पलवालाको चर्चा भइरहेको छ । लकडाउनको बहानामा काम बन्द भएपछि रोजीरोटीका लागि आफ्नो थातथलो छाडेर हिँडेकाहरू गाउँ सम्झेर फर्केका छन् ।
एउटा फित्ते चप्पलका भरमा सर्वसाधारण मजदुरहरू अविभावकविहीन भएर राजमार्गमा सयौं किलोमिटर लामो मार्चपास गरिरहेका छन् । काठमाडौंका चारभञ्ज्याङमा गएर घर फर्किनेको अनुहार हेर्दा देशको गरीबीको तस्वीर झल्किन्छ ।
सरकारले नागरिकलाई यथास्थानमा बस्न आग्रह गर्दै राहत दिने कुरा गरेपनि उनीहरूलाई राज्यप्रति कुनै भरोसा छैन ।
व्यक्ति विशेषले दिएको चिउरा र पानीको भरमा उनीहरू भोकभोकै राजधानीबाट भागिरहेका छन् । उनीहरूको मनोविज्ञान हेर्दा लाग्छ, उनीहरूलाई हिटलरले शहर छाड्न आदेश दिएको छ ।
लकडाउनको अवज्ञा र प्रहरीको आँखा छल्दै सर्वसाधारणहरू आफ्नो घर पुग्न ज्यानको बाजी लगाइरहेका छन् ।
जनआन्दोलनमा प्रहरीको लाठी र गोली थाप्ने तथा माओवादीको शहरी विद्रोहका नाममा सिंहदरबारबाहिर आएर धर्नामा बस्ने यो वर्ग अहिले शहरबाट भाग्दैछ । सडकमा अलपय यी भुइँमान्छेको उद्धारका लागि सरकार मूकदर्शक छ । राहतका नाममा ३ तोलाका सिक्री र ५० हजारका स्मार्ट फोन बोेकेकालाई पोस्ने सरकार चप्पल लगाउनेप्रति क्रुर र अनुदार छ ।
लोकेन्द्रबहादुर चन्ददेखि पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड जसको सरकार आएपनि उनीहरूको जीवनमा तात्विक भिन्नता राखेन । विडम्बना ३ वर्षपछि हुने चुनावमा स्विङ हुनेपनि यिनै हुनेछन् ।
ढिलोचाँडो कोरोनाको संक्रमण रोकिएपछि पनि सबैभन्दा मारमा पर्ने त यीनै चप्पलवाला नै हुन् । यो वर्गको जीवनस्तरमा सुधार नल्याउँदासम्म देशमा राजनीतिक स्थिरता भयो भन्ठान्नु गल्ती हुनेछ । यो वर्गको जीवनस्तर उकास्न फेरि अर्को क्रान्ति त हुने नै छ, त्यसका लागि अरू केही दशक लाग्ला ।
जनगायक जीवन शर्माको गीतको हरफजस्तै :
संसारमै गरीबको छैन राज्य भन्छ,
तर पनि यो देशमा ल्याउन हाम्लाई मन छ ।।
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
राजधानी काठमाडौंबाट कयौं सय माइल टाढा रहेका जाजरकोट र रुकुम पश्चिम यतिबेला भूकम्पले इतिहासकै सर्वाधिक पीडामा छन् । गोधूलि साँझसँगै ओठ काँप्ने जाडो शुरू हुन थाल्छ । आमाको मजेत्रोमा लपेटिएका बच्चाहरू चि...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...