पुस ६, २०८०
एकाधबाहेक अधिकांश मन्त्रीले प्रभावकारी कार्यसम्पादन गर्न नसकेपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ स्वयंले मन्त्रीहरूलाई प्रस्ट चेतावनी दिएका छन् । नेपालीलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका ला...
कोरोनाभाइरस महाव्याधिपछि मानवले वातावरणमा पारेको दुष्प्रभावका विषयमा अनेकौं विश्लेषणहरू हुन थालेका छन् । अत्यधिक उपभोगको बानीले गर्दा पर्यावरण र प्रकृतिमा नकारात्मक प्रभाव परिरहेको विज्ञहरूको मत छ ।
हामीले गर्ने अनावश्यक उपभोगका कारण हरितगृह उत्सर्जनमा वृद्धि हुनका साथै प्राकृतिक स्रोतको अत्यधिक दोहन भइरहेको भनी सन् २०१६ मा जर्नल अफ इन्डस्ट्रियल इकोलोजीमा प्रकाशित एक अध्ययनले देखाएको छ ।
हामीले उपभोग कम गर्न थाल्ने हो भने वातावरणमा खराब असर पार्नबाट धेरै हदसम्म रोक्न सकिन्छ भन्ने निष्कर्ष उक्त अध्ययनको छ ।
हामीले यसका लागि अहिलेको व्यवहारमा सामान्य परिवर्तन गरे पुग्छ । हिँडेरै पुगिने ठाउँमा गाडीको उपयोग नगरिदिँदा विषाक्त धूवाँ उड्न पाउँदैन र वातावरण स्वच्छ हुन्छ । नुहाउँदाखेरी पानी धेरै नाश नगरे भयो । पिज्जा बर्गर जस्ता पत्रु खाना बनाउँदा पानीको अत्यधिक उपयोग गरिन्छ र स्वास्थ्यको हिसाबमा पनि तिनीहरू लाभदायक हुँदैनन् । त्यसैले त्यस्ता खानेकुरा खान छोडे भयो ।
मासु खाने बानी छोड्ने हो भने पनि प्रकृति संरक्षणमा धेरै ठूलो योगदान गर्न सकिन्छ । उपभोगका लागि औद्योगिक स्तरमै गरिने पशुपालन (एनिमल फार्मिङ) ले वनजंगलको भयवाह विनाश हुने गरेको छ र जलस्रोतको पनि चरम उपयोग बढेको छ ।
उपभोग संस्कृतिको सबभन्दा ठूलो योगदानकर्ता भनेको ईर्ष्या हो । अरूले भौतिक प्रगति गरेर अत्यधिक उपभोग अर्थात् सुखसयल गरेको देख्दा मानिसलाई त्यसैको सिको गर्न मन लाग्छ । तर प्रतिस्पर्धाको भावना त्याग्नेबित्तिकै उपभोगमा त्यति मन जाँदैन ।
पश्चिममा प्रचलित उपभोग संस्कृतिका कारण अनेकौं समस्या देखिन थालेपछि आजकल न्यूनवादी (मिनिमलिस्ट) जीवनशैलीको अवधारणा पनि अघि सार्न थालिएको छ । न्यूनवादी जीवनशैली भन्नाले हामीलाई अत्यन्त आवश्यक वस्तु मात्र किन्ने र अनावश्यक संग्रह नगर्ने हो ।
खासमा आधुनिक संस्कृतिले मानिसको जीवनको सार्थकता नै वस्तुको संग्रहमा निहित छ भन्ने भ्रमपूर्ण धारणालाई प्रोत्साहन गर्ने गरेको छ । यसअनुसार, जति बढी वस्तु आफूसँग भयो त्यति नै आफू सफल तथा समृद्ध हुन्छु भन्ने सोच मानिसमा पलाएको देखिन्छ । डिपार्टमेन्टल स्टोरमा गएर सामान किन्नुमा नै खुशी अडेको सोच मानिसहरू पाल्न थालेका छन् । पश्चिममा तनावमुक्तिका लागि मानिसहरू शपिङ मल जाने गरेका छन् र खरिदलती (शपाहोलिक) को संख्या बढ्दो छ ।
मानिसहरूको यही सोचलाई भजाउँदै डिपार्टमेन्टल स्टोरहरूले अनावश्यक खरिद गराउन विभिन्न रणनीति बनाउने गरेका छन् । ग्राहकको आँखा पर्ने ठाउँमा रंगीचंगी सामान राख्दा ध्यान आकर्षण हुने र किन्न मन लाग्ने उनीहरूलाई थाहा छ । अनि मधुरो संगीत बजाइदिँदा पनि मानिसलाई एकोहोरो बनाएर सोचविचार क्षमतालाई थाती राख्दै सामान किन्न मन लाग्ने पनि उनीहरूले बुझेका छन् । त्यसैले डिपार्टमेन्टल स्टोर जाँदा हामीले जहिले पनि मानसिक तयारी गरेर हिँड्नुपर्छ । घरमा अत्यन्त आवश्यक कुरा मात्र म किन्छु भन्ने सोच राखेर शपिङ गर्न जानुपर्छ ।
दिमाग नलगाउने रोबोटिक उपभोक्ता संस्कृतिका कारण मानिसहरू तनावमा रहने गरेका छन् । सामान किन्नका लागि बढी पैसा कमाउने ध्येयका साथ धेरैथरी काम गर्ने, परिवारलाई समय दिन नभ्याउने, आत्मचिन्तन नगर्ने लगायतको प्रवृत्तिले मानसिक अशान्ति दिन्छ । अनि त्यस अशान्तिबाट मुक्तिका लागि मानिस मनोरञ्जनको खोजी गर्न थाल्छ । तर मनोरञ्जनका साधनले क्षणिक खुशी मात्र दिन्छन् । अझ तिनमा देखाइने तडकभडकले झन् मानिसलाई त्यस्तै जीवनशैली अपनाउने लालसा जाग्छ ।
वास्तवमा वस्तुहरूले अल्पकालीन सन्तुष्टि मात्र दिन्छन् र स्थायी आनन्दबाट वञ्चित गर्छन् भनी हामीले बुझ्नु जरूरी छ । अनि हामी स्पष्ट हुनुपर्छ, उपभोक्तावादले धनीहरूलाई थप धनी बनाउने काम मात्र गर्छ । उपभोक्ता संस्कृतिको सबभन्दा ठूलो हतियार विज्ञापन हो र विज्ञापनले अभिजात वर्गको जीवनशैलीलाई आकर्षक रूपमा देखाएर दर्शकहरूमा अपर्याप्तताको गहिरो भाव उत्पन्न गराउँछ । यसले थप मानसिक तनाव दिन्छ र तनाव शान्तिका लागि वस्तु खरिद गर्न मन लाग्ने बनाउँछ ।
हाम्रा धर्मग्रन्थहरूले अत्यधिक उपभोग नगर्नका लागि उपदेश दिएका छन् । भोगलाई ग्रन्थहरूले पूरै निषेध गरेका छैनन् । चार्वाकको ऋण गरेर भए पनि घिउ खाऊ, मोजमज्जा गर भन्ने दर्शन पनि हाम्रै विराट संस्कृतिमा अटाएको छ ।
तर अनावश्यक उपभोगलाई निन्दनीय मान्दै ईशावास्योपनिषद्को पहिलो मन्त्रलाई आदर्शवाक्य बनाइएको छ :
ईशावास्यमिदं सर्वं यत्किञ्च जगत्यां जगत् ।
तेन त्यक्तेन भुञ्जीथा मा गृधः कस्यस्विद्धनम् ।।
यसको अर्थ हुन्छ– जड चेतन प्राणीहरू भएको यो समस्त सृष्टि परमात्माले व्याप्त छ । मनुष्य यसका पदार्थहरूको आवश्यकतानुसार भोग गरोस् । यो सबै मेरो हैन भन्ने भाव राखेर संग्रह नगरोस् ।
यस मन्त्रलाई जीवनमा अवलम्बन गर्ने हो भने लोभलालचको जालमा फसिदैन र त्यागको भावले आनन्द पनि दिन्छ ।
त्यस्तै श्रीमद्भागवतमा लेखिएको छ :
यावद् भ्रियेत जठरं तावत् स्वत्वं हि देहिनाम् ।
अधिकं योऽभिमन्येत स स्तेनो दण्डमर्हति ।। (सप्तमस्कन्ध, चतुर्दश अध्याय, आठौं श्लोक)
यसको अर्थ हुन्छ, पेट भर्नका लागि चाहिने जति सम्पत्ति नै एक व्यक्तिका लागि पर्याप्त छ । त्यसभन्दा बढीको इच्छा गर्ने व्यक्ति दण्डनीय छ ।
यही भावलाई महात्मा गान्धीले पनि आफ्नो शैलीमा व्यक्त गरेका छन् । उनका अनुसार, प्रकृतिसँग संसारको आवश्यकता पूरा गर्नका लागि सबै कुरा छ तर उसले मानिसको लोभलालच चाहिँ पूरा गर्न सक्दैन ।
त्यसैले उपभोग र लालचको जालबाट बच्नका लागि हामीले न्यूनवादी तथा त्यागवादी जीवनशैली अपनाउनुपर्छ । उपभोगवादी सोचले प्राकृतिक विनाश तथा मानसिक शान्तिको लोप गरिरहेको वर्तमान परिस्थितिमा प्राचीन धर्मग्रन्थहरूको निर्देशन पालना गर्नुमा नै यस जगतको र मानवको हित छ ।
एकाधबाहेक अधिकांश मन्त्रीले प्रभावकारी कार्यसम्पादन गर्न नसकेपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ स्वयंले मन्त्रीहरूलाई प्रस्ट चेतावनी दिएका छन् । नेपालीलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका ला...
सरकारमा सहभागी मन्त्रीको कार्यक्षमतालाई लिएर प्रश्न उठेपछि अहिले सरकारमा रहेका मन्त्रीलाई फिर्ता बोलाएर मन्त्रिमण्डल पुनर्गठन गर्न सत्तारुढ दलहरूभित्र दबाब बढ्न थालेको छ । अपवादबाहेक सरकारमा सहभागी मन्त्रीले जनअपे...
अन्तिम समयमा आएर कुनै फेरबदल नभएको खण्डमा सम्भवत: आज एनसेलको शेयर खरिद बिक्री सम्बन्धमा छानबिन गर्न सरकारले गठन गरेको समितिले आफ्नो अध्ययन प्रतिवेदन बुझाउने छ । बहस चरम उत्कर्षमा पुगेका कारण एक निजी कम्पनीको अप्...
सत्ता र शक्तिको आडमा गैरकानूनी ढंगले सरकारी जग्गा हडप्ने नेपालको शक्तिशाली व्यापारिक घराना चौधरी ग्रुपमाथि राज्यको निकायले पहिलोपटक छानबिन थालेको छ । काठमाडौंको बाँसबारीमा ठूलो परिमाणमा सरकारी जग्गा...
देशका विभिन्न शहरमा गरिब–मजदूरहरूले छाक काटेर सहकारीमा जम्मा गरेको पैसा बदनियतपूर्ण ढंगले हिनामिना गरेर टेलिभिजनमा लगानी गरेको विषयले बजार तातिरहेको छ, जसमा जोडिएका छन् रास्वपा सभापति रवि लामिछाने...
चरम आर्थिक संकटबाट गुज्रिएको श्रीलंकाले सन् २०२२ को अन्त्यतिर औषधि किन्ने क्षमता पनि गुमाएको थियो । ५० अर्ब डलरभन्दा बढीको विदेशी ऋण 'डिफल्ट' भएको थियो भने लाखौंले रोजगारी गुमाएका थिए । दशौं लाख मान्छे...
हामी १५औं अन्त्य गरेर १६औं योजनाको तयारीमा जाँदै छौं । दलका शीर्ष नेताबीच १६औं योजनाको विषयमा छलफल भएको छ । १५औं योजनाको असफलता र नमिलेका कुरालाई १६औं मा सुधार्छौं । हाम्रो गन्तव्य कहाँ हो भन्ने संविधानले ...
सच्चा लोकतन्त्रमा सिमान्तमा रहेको नागरिकले पनि यो देश मेरो हो भन्ने अनुभूति गर्न सक्नेछ- माहात्मा गान्धी । माथि गान्धीको भनाइ किन उद्धृत गरिएको हो भने नयाँ वर्षको आगमन भैसकेको छ र २०८० को बिदाइ बडो हर्षपूर्वक...
एक दिन काम विशेषले नयाँ सडकतिर गएको थिएँ, मोबाइल टिङटिङ गर्यो । हेरेँ पुराना मित्र जयदेव भट्टराई, सम्पादक मधुपर्क (हाल अवकाश प्राप्त) ले सम्झेका रहेछन् । हामी दुई लामो समयसम्म सँगै रह्यौँ, कहिले गोरखापत्र...