पुस ११, २०८०
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
कोरोनाभाइरस (कोभिड– १९) ले विश्वव्यापी त्रास निम्त्याएको छ । नेपाल पनि यसबाट अछुतो रहने कुरै भएन । तर, अवधिमा चिकित्सा क्षेत्रका जनशक्तिले प्रर्दशन गरेको कामको सबैले प्रशांसा गरेका छन् । हाम्रो मुलुकमा संक्रमितको संख्या हालसम्म उच्च नदेखिएपनि यसले स्वास्थ्य क्षेत्रलाई कति उच्च प्राथमिकताको दर्जामा राख्नुपर्ने रहेछ भनी हामी सबैको आँखा खोलिदिएको छ । यसर्थ आगामी बजेटमा स्वास्थ्य क्षेत्रको बजेट कम्तिमा दोब्बर गर्नै पर्ने पटक–पटकको मेरो अभिमतसहित यो आलेख तयार गरेको छु । यर्थाथमा, हरेक मुलुकको पहिलो पूँजी भनेको स्वस्थ्य मानव नै हो । स्वास्थ्य नागरिकबाटै आर्थिक समृद्धिको पहल हुने हो । यसर्थ स्वास्थ्य क्षेत्रमा कूल बजेटको १० प्रतिशत रकम माग भएको हो ।
नेपालको संविधानको धारा ३५ मा स्वास्थ्यसम्बन्धी मौलिक हकको व्यवस्था गरिएको छ । जसअनुसार प्रत्येक नागरिकलाई राज्यबाट आधारभूत स्वास्थ्य सेवा निःशुल्क प्राप्त गर्ने हक हुनेछ । कसैलाई पनि आकस्मिक स्वास्थ्य सेवाबाट वञ्चित गरिने छैन । प्रत्येक व्यक्तिलाई आप्mनो स्वास्थ्य उपचारको सम्बन्धमा जानकारी पाउने हक हुनेछ । प्रत्येक नागरिकलाई स्वास्थ्य सेवामा समान पहुँचको हक हुनेछ । प्रत्येक नागरिकलाई स्वच्छ खानेपानी तथा सरसफाइमा पहुँचको हक हुनेछ । यस संवैधानिक मौलिक हकको कार्यान्वयनका लागि सबै नैपालीको स्वास्थ्य बिमा गर्नुपर्छ ।
नेपालमा महिलाको स्वास्थ्यमा लगानी बढाउनुपर्छ । विशेषगरी, प्रसुतीका बखतको मात्रृ मुत्युदर कम गर्न सबै अस्पतालमा बर्थ सेन्टर अनिवार्य गर्नुपर्छ । गाउँ–गाउँमा समेत बर्थ सेन्टर स्थापनाको अभियान सञ्चालन गर्नुपर्छ । अधिक संख्यामा सुडेनी तालिम दिने नीति लिनुपर्छ । नेपाल सरकारले अस्पतालमै प्रसुती गराउन प्रोत्साहित गर्न यातायात खर्च दिने प्रबन्ध गरेकोे छ, यसलाई सरल तुल्याउनु पर्छ । हाल नेपालमा करीब ५२ हजार महिला स्वास्थ्य सेविका क्रियाशील छन्, तिनको सुविधा पनि वृद्धि गर्नुपर्छ । अझै पनि नेपाली महिलाहरू आङ खस्ने समस्याबाट पीडित छन् । यसैगरी उनीहरूमा सर्भाइकल र स्तन क्यान्सरजस्ता घातक रोग देखिएको छ । यसर्थ यस क्षेत्रमा अस्पतालको संख्या वृद्धि गर्नुपर्छ ।
नेपालमा बालबालिको स्वाथ्यमा पनि समस्या देखिएको छ । अझै पनि शिशु मृत्यु र बालमृत्यु पनि उच्च छ । यसलाई घटाउने प्रयासमा सुनौंला हजार दिन कार्यक्रम लगायतका विविध प्रयास नभएका होइनन्, तथापी स्थिति सोचेजस्तो बन्न सकिरहेको छैन । हामीले आम बच्चाका लागि कम्तिमा ११ प्रकारका खोपको सुनिश्चितता गर्नुपर्छ । साथै, बालबच्चामा देखिएको कुपोषण नियन्त्रण गर्न सरकारले विपन्न वर्गमा मासिक भत्ताको व्यवस्था समेत गरेको छ, यसलाई थप प्रभावकारी तुल्याउनु पर्छ । स्कूलमा दिवा खाजाको व्यवस्था गरिएको छ तर, यी सबै अपर्याप्त छन् । यी सबै जिल्लामा विस्तार गरिनु पर्छ । नेपाल सरकारले सबैका लागि स्वास्थ्य कार्यक्रम, राष्ट्रिय पोलियो कार्यक्रम र आयोडिनको कमी हुन नदिनेजस्ता प्रयास पनि नगरेको भने होइन, तथापी यी सेवा विस्तार गर्नुको विकल्प छैन । स्वस्थ बालबालिका नै हाम्रा भविष्यका आशा हुन् ।
नेपालमा आमरोगका रूपमा क्यान्सर, रक्तचाप, मधुमेहले गाँजेको छ । यसैगरी हामीलाई क्षयरोग, एचआईभी एड्स, यौन रोग, कुष्ठरोगले पनि सताएको छ । तराईका केही भागमा सिक्कल सेल एनिमियाले जनतालाई दुःख दिएको छ । अझै पनि हामीले झाडा पखाला, औलो, कालाजार, हात्तीपाइले जस्ता रोगसँग पनि जुध्नुपरेको छ । नेपालमा देखिएका महामारीमा भाइरल एभियन, इन्प्mलुएञ्जा, स्वाइन फ्लू, बर्डफ्लू, डेंगुजस्ता रोगको नियन्त्रणमा हामीलाई सफलता हात लागेको छ । यसर्थ कोभिड १९ सँग पनि मुकाबिला गर्न सकिने पक्का छ । हात बाँधेर बस्न भने हुँदैन ।
कोरोना संक्रमणको सन्दर्भमा नेपालको स्वास्थ्य क्षेत्रलाई हामीले राम्ररी आत्मसात् नगरेको प्रस्टै भएको छ । यसर्थ एउटा दीर्घकालीन गुरुयोजना सहित यस क्षेत्रमा अनुभूति हुनेगरी लगानी गर्नुपर्छ । हामी भैरहेका ठूला अस्पतालको स्तरोन्नतिमा जुटेका छौं । राष्ट्रिय अस्पताल थप गर्ने प्रयासमा छौं । प्रयोगशालाहरू संख्या वृद्धि र तिनको क्षमता अभिवृद्धि गर्नुपर्ने छ । साथै, अस्पतालहरूलाई भौतिक पूर्वाधारयुक्त र उपकरणयुक्त तुल्याउनु परेको छ ।
मुलुकका सबै ७ वटा प्रदेशमा प्रदेश अस्पताल स्थापना गर्नुपर्छ । सबै ७५३ वटा स्थानीय तहमा पनि चिकित्सकसहितको प्राथमिक अस्पताल स्थापना गर्नुपर्छ । अस्पतालको मापदण्ड, निर्देशिकाअनुसार प्रभावकारी अनुगमनको प्रणाली विकास गर्नुपर्छ । नेपालीलाई नेपालभित्रै विशेषज्ञ चिकित्सकसहितको अत्याधुनिक स्वास्थ्य सेवा प्रदान गर्ने सुनिश्चिता पैदा गराई स्वास्थ्य सेवाका लागि ठूलो धनराशी विदेशिएको छ, त्यसलाई रोक्नुपर्छ । यी सबै कामका लागि आगामी बजेटले स्वास्थ्य क्षेत्रको विनियोजन बढाउनु पर्छ ।
आयुर्वेदिक, होमियोप्याथिक, युनानी, अक्कुपञ्चर, आम्ची, प्राकृतिक चिकित्साजस्ता वैकल्पिक उपचार पद्धतिमा पनि जोड दिनैपर्छ । मुलुकवासीलाई रोगी बनाउन सघाउने धुम्रपान, मदिरा सेवन, लागू पदार्थ दुव्र्यसनी, सुर्तिजन्य पदार्थको उपयोगमा कडाइ गर्नै पर्छ । टोल–टोलमा नागरिक आरोग्यका लागि योग र ध्यानका समुचित कार्यक्रम लागू गर्न सकिन्छ । जे जसरी भएपनि स्वास्थ्य सेवा सर्वसुलभ, भरपर्दो र गुणस्तरीय तुल्याउन हामी सबैको साझा प्रयास हुनुपर्छ । हामीले पिउने पानीको स्वच्छता र वातावरणको सुद्धता र सफाइमा पनि ध्यान दिन सके मात्रै निरोगी र स्वस्थ्य नागरिक अभियान सफल गर्न सक्छौं । यसर्थ स्वस्थ्य रहन स्वास्थ्य सेवा, पिउने पानी र वातावरणको स्वस्थताका लागि पनि लगानी गर्नुपर्छ ।
स्वास्थ्य सेवा चौबीसै घण्टा उपलब्ध हुनेगरी सर्वसुलभ तुल्याइनु पर्छ । दुर्गम क्षेत्रमा पनि चिकित्सकहरूले टेलिमेडिसिनको माध्यमद्वारा सर्जरी लगायतको सेवा पनि दिन सक्षमता विकास गर्नुपर्छ । स्थानीय तहमा बहुक्षेत्रीय पोषण कार्यक्रमलाई बढावा दिनुपर्छ । आगामी ३ वर्ष भित्रमा मुलुकका सबै वडामा कम्तिमा एउटा स्वास्थ्य संस्था स्थापना गर्ने लक्ष्य लिएर अघि बढ्नुपर्छ ।
हाल नेपाल सरकारले अत्यावश्यक ७० प्रकारका औषधि निःशुल्क उपलव्ध गराएको छ । यसको सहज उपलब्धताको प्रत्याभूति सहित यस्को संख्या वृद्धि गर्नुपर्छ । मुलुकलाई औषधि उत्पादनमा आत्मनिर्भर तुल्याउनुपर्छ । सबै औषधि उत्पादन गर्ने उद्योगहरूलाई असल उत्पादन प्रक्रिया (जीएमपी) मा लैजानुपर्छ । नेपालमा उपलब्ध बहुमूल्य जडिबुटीलाई औषधि उत्पादनको कच्चा पदार्थका रूपमा उपयोग गर्न सकिने वातावरण निर्माण गर्नुपर्छ । प्रत्येक अस्पतालमा ज्येष्ठ नागरिक वार्ड स्थापना गर्नुका साथै यसको विशिष्टिकृत अस्पताल स्थापना गरिनुपर्छ ।
यसैगरी अपांगता भएका व्यक्तिका लागि कृत्रिम अंगहरू सर्बसुलभ रूपमा जडान वा प्रत्यारोपण गर्न सकिने प्रविधि भित्र्याउनु पर्छ । दुर्गम क्षेत्रमा घुम्ती अस्पताल सेवा र स्वास्थ्य शिविरको माध्यमद्वारा आमजनतामा स्वास्थ्य सेवा पुगेको सुनिश्चित गर्नुपर्छ । महामारी रोग नियन्त्रणका लागि औषधि, उपकरणसहित द्रुत चिकित्सा टोली खटिने वातावरण निर्माण गर्नुपर्छ । यसका लागि एयर एम्बुलेन्स लगायतको सुविधा विस्तार गर्नुपर्छ । कुनैपनि नागरिक आर्थिक अभावमा आधारभूत स्वास्थ्य सेवाबाट वञ्चित हुन नपरोस् भन्ने अभिष्टका साथ राज्य प्रणाली सञ्चालन हुनुपर्छ । कुनै पनि मिर्गौलाका बिरामीको मिर्गौला प्रत्यारोपण नहुञ्जेल डायलासिस सेवा निःशुल्क गराइनुपर्छ । हामीले एक गाउँ एक डाक्टरको अभियान सञ्चालन गर्नुपर्छ ।
आम विद्यार्थीको नियमित स्वास्थ्य जाँचको प्रबन्ध मिलाउनुपर्छ । यसैगरी प्रत्येक नागरिकले बर्सेनि होलबडी चेक गराउने अभियान छेड्नुपर्छ । विपन्न, दलित, सिमान्तकृत, पिछडिएका जनजाति लक्षित कार्यक्रमको माध्यमबाट सामान्य नागरिकले पनि औषधि उपचारको अभावमा अकालमा ज्यान गुमाउनु पर्ने अवस्थाको अन्त्य गर्नुपर्छ । मानव विकास सूचकांकममा पछाडि परेको क्षेत्रमा विशेष स्वास्थ्य सेवा र पोषणका कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नुपर्छ । एम्बुलेन्समा अक्सिजन, चिकित्सक लगायतको सेवा प्रवाह गर्नुपर्छ ।
अन्त्यमा, आम जनताको जनस्वास्थ्यका जानकारी स्कूलको पाठ्यक्रम लगायतबाट प्रवाह गरिनुपर्छ ।
नेपालमा गुणस्तरीय चिकित्सा शिक्षा दिनेगरी छुट्टै चिकित्सा क्षेत्रको विश्व विद्यालय स्थापना गर्नुपर्छ । दीर्घकालमा मुलुकलाई औषधि उत्पादनमा आत्मनिर्भर तुल्याउनु आन्तरिक र बाह्य लगानी आकर्षित गर्ने नीति सार्वजनिक गर्नुपर्छ । यसका लागि सरकारले मौद्रिक र गैरमौद्रिक सुविधाहरूको घोषणा गर्नुपर्छ । हाल आम नागरिकको हितमा निःशुल्क वितरित हुँदै आएको ७० प्रकारका औषधिको सर्वसुलभतामा जोड दिँदै अन्य आधारभूत रोगका ओषधिहरू पनि निःशुल्क उपलब्ध हुने नीतिगत व्यवस्था गर्नुपर्छ ।
सडक दुर्घटना लगायतमा परेकालाई शीघ्र सेवा दिन राजमार्ग अस्पतालको अवधारणालाई कार्यान्वयनमा ल्याउनुपर्छ । आवश्यकताअनुसार स्वास्थ्य क्षेत्रमा उत्कृष्ट सेवा प्रवाह गर्न विशिष्ट चिकित्सकहरू सहितको उच्चस्तरीय अधिकार सम्पन्न आयोग गठन गरी तत्कालीन, मध्यकालीन र दीर्घकालीन स्वास्थ्य सेवा योजना तर्जुमा गरी लागू गर्नुपर्छ ।
यी सबै कामका लागि आगामी बजेटमा कम्तिमा स्वास्थ्य क्षेत्रको बजेट दोब्बर गर्नुपर्छ ।
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
राजधानी काठमाडौंबाट कयौं सय माइल टाढा रहेका जाजरकोट र रुकुम पश्चिम यतिबेला भूकम्पले इतिहासकै सर्वाधिक पीडामा छन् । गोधूलि साँझसँगै ओठ काँप्ने जाडो शुरू हुन थाल्छ । आमाको मजेत्रोमा लपेटिएका बच्चाहरू चि...
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
हामी १५औं अन्त्य गरेर १६औं योजनाको तयारीमा जाँदै छौं । दलका शीर्ष नेताबीच १६औं योजनाको विषयमा छलफल भएको छ । १५औं योजनाको असफलता र नमिलेका कुरालाई १६औं मा सुधार्छौं । हाम्रो गन्तव्य कहाँ हो भन्ने संविधानले ...
सच्चा लोकतन्त्रमा सिमान्तमा रहेको नागरिकले पनि यो देश मेरो हो भन्ने अनुभूति गर्न सक्नेछ- माहात्मा गान्धी । माथि गान्धीको भनाइ किन उद्धृत गरिएको हो भने नयाँ वर्षको आगमन भैसकेको छ र २०८० को बिदाइ बडो हर्षपूर्वक...
एक दिन काम विशेषले नयाँ सडकतिर गएको थिएँ, मोबाइल टिङटिङ गर्यो । हेरेँ पुराना मित्र जयदेव भट्टराई, सम्पादक मधुपर्क (हाल अवकाश प्राप्त) ले सम्झेका रहेछन् । हामी दुई लामो समयसम्म सँगै रह्यौँ, कहिले गोरखापत्र...