×

NMB BANK
NIC ASIA

धेरैअघि कवि भूपि शेरचनले ‘घुम्ने मेचमाथि अन्धो मान्छे’ कविता लेखेर पदका मानिसहरूको चित्रण गरेका थिए । 

Sagarmatha Cement
Muktinath Bank

केही अघि सूर्यप्रसाद लोकोजूले पनि छोटो कविता ‘पदको मान्छे’ लेखेर पदमा रहने मान्छेको फेरि अर्को चित्रण गरे । यी २ कविको कविता अन्तराल ४–५ दशक होला तर कवितामा पोखिएका भावनामा धेरै समानता छ । 


Advertisment
RMC TANSEN
IME BANK INNEWS
shivam ISLAND

त्यो समानता हो – पदमा रहनेहरू, अझ भनौं ठूलो होओदामा रहनेहरू अरुलाई सानो देख्ने गर्दछन् । 


Advertisment
Nabil box
Kumari

किन त्यसो भएको होला ? 

Vianet communication
Laxmi Bank

सबैखाले मानिसमा भावनाहरू रहन्छन्, भोगाइ र अनुभूति पनि रहने नै भए तर कवि, साहित्यकार भोगाइ र अनुभूति पोख्न सामर्थ्य हुन्छन् । कविहरू स्वतन्त्रताप्रेमी हुन्छन्, अन्याय र अत्याचारप्रति कि आगो ओकल्छन् वा त्यसो नगरे पनि भावनालाई पोख्ने गर्छन् । कि त व्यंग्य गर्छन् । उनीहरू समाजको सिर्जनशील निर्माणमा निरन्तर लागिरहेका हुन्छन् ।


दुवै कविको लेखाइले एउटा सत्यको उद्घाटन गरेको छ – ओहोदामा पुगेपछि, शक्ति अभ्यासको स्थानमा पुगेपछि बहुदा मानिसहरू अरुलाई सानो र आफूलाई ठूलो देख्छन्, अरुलाई होचो र आफूलाई अग्लो देख्छन्, अरुलाई सामान्य र आफूलाई असाधारण देख्छन् । अथवा हेराइको दष्टिकोण नै बदलिन्छ । 

पदको मान्छे ठूलो हुनुमा मनोविज्ञानको दोष हो कि शक्तिको उन्माद ? प्रश्न अनुत्तरित छ र धेरै लामो समयसम्म मनोवैज्ञानिक र समाजशास्त्रीलाई यो रोजगारीको क्षेत्र पनि हो । कथम् उत्तर पाइएमा स्वयं उत्तरदाता उन्मादको सिढी नचढोस् ।


पदले चेतना र विवेक बढाउने हो कि पदमा पुगेपछि चेतना र विवेक साँघुरिन्छ ? पदमा पुग्न नै बुद्धि र विवेक चाहिने कि पदमा पुगेपछि बुद्धि र विवेक पाइने हो ? बहुधा बुद्धिजीवीका लागि मष्तिस्क मथिङ्गलको विषय हो । 

समाजशास्त्री र अनुसन्धाताले खोजिरहनु पर्दैन, पदको विशेषता र पहिचान जिम्मेवारी हो । पदको स्तर र उचाइ बढ्नु भनेको जिम्मेवारी र दायित्वको दायरा बढ्नु हो । ठूला मानिसहरू स्वाभाविक रुपमा चेतनशील र विवेकशील हुन्छन् । त्यसैले उनीहरू ठूला भएका हुन् । सृष्टिको सर्वश्रेष्ठ जाति मानिस आफूहरूबीचको भिन्नता कर्म र ज्ञानले सिद्ध गर्दछ, जिम्मेवारीले पुष्टि गर्दछ, परिणामले विश्वास जित्ने गर्दछ । विश्वासले वैधता बढाउने गर्दछ ।  

पदको मान्छे अरुको आकार र स्तरलाई सानो देख्छ । आफू उच्च र अरुलाई निम्न ठान्छ । आफू महान र अरुलाई सामान्य सोच्छ । आफू सगरमाथा र अरुलाई भुरेटाकुरे सम्झन्छ । 

पदमा पुग्नुअघि सुखदुख साट्ने साथी एक कदम अघि बढ्ने बित्तिकै दुःखको साथी चटक्कै भुल्छ र नयाँ वृत्तमा पुग्छ तर वृत्तात्मक सोच राख्दैन । सफलतामा शुभकामना दिँदा पनि प्रत्युत्तरका न शब्द हुन्छन्, न फुर्सद नै । अझ कति त आफू माथिल्लो पदमा पुग्ने कुराको संकेत नै बडप्पनबाट दिने गर्छन् । सार्वजनिक ओहोदाका मानिसहरू आप्mनो प्रमोसनको संकेत ठूलोको पहिचानबाट दिन्छन् ।

साथीलाई बेवास्ता गर्ने, खासै महत्त्व नदिने र मतलब हुने विषय सन्दर्भमा मात्र महत्त्व दिने प्रवृत्ति देखिन्छ । पद प्राप्ति पछिको व्यवहारहरू सामान्य देखिँदैनन् । अपवादमा सामान्य देखिनेहरूप्रति आफ्नै सर्कलबाट अर्को व्यवहार गरिन्छ । सहपाठी र सुखदुःखको साथीबाट अलग्गिनु वा उसबाट विशेष व्यवहार खोज्ने प्रवृत्तिले वृत्तिमाथि नै गम्भीर प्रश्न उठाउँछ – के कुर्सीमा नशा छ र त्यहाँ बस्नेहरू मातमा देखिन्छन् ? 

पदको मान्छे पदेन विद्वान बन्दछ । आहोदा चढ्नुको भ्रम विद्वता र ज्ञान पनि स्वतः बढ्छ भन्नेमा छ । पदले विद्वता दिन्छ, सुविधा र कुर्सीले विद्वता पनि स्वतः दिन्छ भन्ने मान्यता राखिन्छ । साना पदका मानिसमा बुद्धि र विद्वता सम्भव देखिँदैन, सर्वसाधारणको त कुरै छोडौं । बैठक, भेलामा राखिने सही तर्कलाई ठूलाको तर्कले थिच्छ, मानौं तर्क पनि आहोदा र पद सापेक्ष कुरा हो । जब ठूला तर्कले तथ्य तर्कलाई थिच्छ, गलत निष्कर्ष निस्कने नै भयो । गलत निष्कर्ष र गलत निर्णयले समस्त समाजलाई नै क्षति पुर्‍याउँछ । स्वयं ‘पदको मानिस’लाई पनि क्षति पुर्‍याउँछ तर उसको वैयक्तिक प्राज्ञले त्यो क्षतिको वास्ता गर्दैन र समाधान फेरि गलत भैदिन्छ । यो क्रम शृंखलामा रहन पुग्छ । त्यसैले त समाजले राम्रो परिणाम पाउँदैन । 

पदका मानिसहरू आफूप्रति अरुबाट विशेष व्यवहार चाहन्छन् । सामान्य शिष्टाचारमा पनि विशेष सम्बोधनकै अपेक्षा गरिन्छ । एकै सम्बोधनमा पनि दोहोरोतेहोरो विशेषणयुक्त शब्दहरू खोजिन्छ । हाम्रो समाजमा एउटा उदाहरण नै काफी छ – ‘श्रीमान् प्रमुख जिल्ला अधिकारीज्यू’ । ‘श्रीमान’ भनिसकेपछि फेरि किन ‘ज्यू’ भन्नु परेको होला ? ‘श्री’ जस्तो महान् शब्द पछिको ‘ज्यू’ ले ‘श्री’ लाई आदर गर्छ कि उपेक्षा थप्छ ? वाक्यांशको अन्तमा ‘ज्यू’ फेरि किन चाहियो ? ‘श्री प्रमुख जिल्ला अधिकारी’ वा ‘प्रमुख जिल्ला अधिकारीज्यू’ मात्र भन्दा नहुने ? तर ‘श्रीमान् प्रमुख जिल्ला अधिकारीज्यू’ नै समाज, संस्था र सेवाग्राहीको संस्कृति बन्यो । के जसका सेवा खातिर पद सर्जिना गरियो, त्यै सेवाग्राहीले यतिविध्न विशेषणयुक्त सम्बोधन गरेर सेवा लिनु उचित हो ? खास पद त्यति बढी मर्यादायुक्त सम्बोधनको अपेक्षी हुनहुन्छ ? नैतिक रुपमा ती मर्यादा पदाधिकारीले लिनु हुन्छ ? 

जनताका मत लिएर आएका प्रतिनिधि जनताजस्तै भएर जनताकै स्वर बोल्नुपर्ने कर्तव्यमा रहन्छ । निर्वाचित निर्वाचकको वारेस (ट्रस्टी) हो तर निर्वाचित हुने बित्तिकै आफैंले आफ्नाअघि ‘माननीय’ जस्ता सम्बोधनबाट पहिचान दिने संस्कृति विकास भएको छ । माननीय, आदरणीय, श्रीमान् जस्ता आदरार्थी पदावली उसलाई अरुले प्रयोग गर्ने हो, त्यो पनि व्यक्तिको व्यवहारका सापेक्षमा । आफैंले बोल्दा, लेख्दा, परिचय दिँदा आदरार्थी शब्दको प्रयोगले पहिचानभन्दा अहम् पहिला पुष्टि हुन्छ । आदरमा अभिमान देखिनु हुँदैन । आफ्ना दृष्टिमा आफू नै माननीय, आदरणीय, श्रीमान् बन्न कदापि सक्दैन । मानिस आफूले आफूलाई सम्बोधन गर्दैन, त्यो उसको कर्म, आचरण र संस्कृति सुहाउने कुरा पनि होइन तर पदीय संस्कार र संस्कृति जबरजस्त बसाइँदैछ । 

धरातल भुल्नु पदको विशेषता हो । पद प्राप्तिपछि आफू उभिएको धरातल भुल्दा मनोवैज्ञानिक तुष्टि मिल्ने गर्छ पदाधिकारीलाई । हात मिलाउनेबाट नमस्कार खोज्छ, नमस्कार आफैं गर्थ्यो, अब नमस्कार मात्र खोज्दैन, मीठा र बनावटी शब्द खोज्छ । तँबाट हजुर र बक्स्यिोस् खोज्छ । हार्दिक भावनाबाट औपचारिकता खोज्छ । मान खोज्छ, मर्यादा खोज्छ तर उ भने अरुलाई मान गर्दैन, मर्यादा दिँदैन, सामान्य आदर पनि गर्न भेर लाउँदैन । जिद्दी गर्छ, आदेश गर्छ, आफैं जान्ने हुन्छ । अरुलाई, अरुका भावनालाई इग्नोर गर्छ र आफैं मख्खिन्छ । पदको नशा र पदमाथिको रतन्धोपन ! 

अब त पदका मानिसहरू कवि बन्न थाले, गीत र कविता कोर्न थाले । जीवनी र आत्मकहानी लेख्न थाले ।  कविता पनि बोल्ने कविता । चित्रका कविता । भाव नभएका कविता, मन नपोखिएको गीत र भावना नबगेको निवन्ध लेख्ने पदका मानिसलाई के भन्ने ? अभावमा पो भाव हुन्छ, परिश्रममा सिर्जना फुल्छ । सुखसयल अनि रामरौसमा भावना कसरी पोखिन्छ ? पोखिए पनि ती कति जीवन्त बन्दछन् ? कति हार्दिक बन्दछन् ? कति प्रेरणादायी बन्छन् ? 

पदीय अभिमानहरू कार्यालय र औपचारिक स्थानमा मात्र देखिएन, समुदाय, समाज र परिवारमा पनि देखिन थालेको छ । कला, साहित्य र सिर्जना सर्जकमा पनि देखिएको छ । समाज, समुदाय र संस्थाहरू अभिमानले नभई अरुप्रतिको आदरमा महान बन्ने हुन् । 

पदमा मदमत्त हुनु हुँदैन । पदले जिम्मेवारी दिने हो, मात दिने होइन । पदमा राप हुन्छ तर ताप दिने होइन । धरातलबाट उठेकाहरू धरातलप्रति अन्यायी बन्नुहुन्न । पद अभिनय र अभिमान होइन । पद क्षणिक हो, जीवन साश्वत छ । पदका मानिसहरू त अरु विनयशील, सरल र सहृदयी हुनुपर्छ । पद त सिद्धान्त र नियम पनि हो, स्वयं अनुशासन र कर्तव्य पनि हो । उ उदाहरणीय बन्नु पर्छ । उ झुक्नुपर्छ । ‘फलेको वृक्ष नझुकेको कहाँ छ र ?

hAMROPATRO BELOW NEWS
TATA Below
असोज ५, २०८०

वरिष्ठ मुटु रोग विशेषज्ञ डा. ओम मूर्ति ‘अनिल’द्वारा लिखित पुस्तक ‘जीवन्त सम्बन्ध’  लोकार्पण गरिएको छ। शुक्रबार राजधानीको बसुन्धरामा एक कार्यक्रमकाबीच लेखक डा. ओम मूर्तिकी आमा राजकुमा...

कात्तिक ८, २०८०

असोज तेस्रो साता बिहीबार, बुकीबाट गोठ औल झर्ने दिन । लाहुरेहरू आउनु र बुकीबाट गोठालाहरूको हुल गाउँमा झर्नु दशैंको रौनक हो । ‘भोलि साँझ डाँफे चराउन जाने’, सुत्ने बेला गोठमा सल्लाह भयो । घर...

कात्तिक १३, २०८०

वरिष्ठ पत्रकार तथा साहित्यकार आचार्य कमल रिजालद्वारा लिखित उपन्यास ‘सुकर्म’को अंग्रेजी संस्करण ‘डीप क्वेस्ट' प्रकाशित भएको छ । २०६९ सालमा नेपालीमा प्रकाशित उक्त उपन्यासको अंग्रेजी संस्करणलाई स...

असोज ३, २०८०

त्यो शिक्षकले पढायो, नेता बन्न सिकायो र त आज देशको बागडोर चलाइरहेका छौ । त्यो शिक्षकले पढायो, कर्मचारी बन्न सिकायो र त आज देशको प्रशासन चलाइरहेका छौ । त्यो शिक्षकले पढायो, डाक्टर बन्न सिकायो र त आज हजारौ...

असोज ६, २०८०

सानीमा भेट्न चितवन गएको थियो गोपाल चार दिन हिँडेर । राप्ती किनार नजिकको सानो गाउँमा बस्दै आएकी थिइन् उनी, जो पहाडमा खान लाउन नपुगेपछि केही वर्ष अघि पुगेकी हुन् त्यतातिर । त्यतिबेला अहिलेजस्तो यातायातको साधन...

असोज १०, २०८०

गुणराज ढकाल सामाजिक सञ्जालमा अभ्यस्त हुन थालेपछि अध्ययन गर्ने बानी निकै घटेको छ । सामाजिक सञ्जालमा आउने टिप्पणीबाटै हामीले आफ्नो दृष्टिकोण बनाउने गर्दछौं । विषयको गहिराइसम्म पुगेर अध्ययन तथा विश्लेषण गर...

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

चैत १४, २०८०

सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

चैत १२, २०८०

रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन ।  सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...

सत्यको खोजी

सत्यको खोजी

चैत १०, २०८०

कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...

x