कृषि बालीका लागि खतरनाक मानिने सलह कीराको फौज ५ नम्बर प्रदेशका १० जिल्लामा फैलिएको छ ।

भारतबाट रुपन्देही हुँदै सलह कीरा शनिवार नेपाल प्रवेश गरेको थियो । कपिलवस्तुमा सोमवार भारतबाट सलहको ठूलो समूह प्रवेश गरी बालीनाली तीब्र रुपमा नष्ट गर्न थालेको छ ।

प्रदेशको अन्न भण्डार मानिने तराईका ६ जिल्ला र पहाडका ४ जिल्लामा सलहको बथान पुगेको छ । कपिलवस्तु, रुपन्देही, पश्चिम नवलपरासी, दाङ, बाँके, बर्दिया, पाल्पा, अर्घाखाँची, गुल्मी हुँदै प्युठानसम्म पुगेको छ । त्यसमध्ये सलहले सबैभन्दा बढी क्षति कपिलवस्तुमा पुर्‍याएको छ । सलहले खेती लगाउने मुख्य सिजनमै धानको बीउ, तरकारी र मकैबारी नष्ट गर्न थालेपछि किसान चिन्तित भएका छन् । 

कृषि ज्ञान केन्द्र कपिलवस्तुका प्रमुख राम गोबिन्द आर्यले कपिवस्तुका ३ स्थानीय तहमा सलहले हालसालै लगाएको धानबाली र तरकारीमा ठूलो क्षति पुर्‍याएको बताए । ‘कपिलवस्तु नगरपालिका, शिवराज नगरपालिका र विजयनगर गाउँपालिकामा तरकारी र रोपेको धान धेरै नष्ट गरेको छ । हामी क्षतिको विवरण किसानसँग संकलन गरिरहेका छौं । लाखौंको तरकारी र २–४ दिन अगाडि रोपेको धान कीराले नष्ट गरेको छ,’ उनले भने ।

शनिवार नेपाल प्रवेश गरेको सलहभन्दा कपिलवस्तुमा देखिएको सलहको फौज धेरै ठूलो रहेको आर्यले बताए । ‘रोप्ने तयारी अवस्थाका ब्याडमा थाल र टिन ठटाएर बीउ जोगाउन किसानलाई निर्देशन दिएका छौं । अहिले किसान रोपाइसँगै आफ्नो तरकारी र ब्याड जोगाउन सलहले चुनौती थपेको छ,’ उनले भने । 

रुपन्देहीको सैनामैना, देवदह, शुद्धोधन, बाँकेको राप्ती सोनारी गाउँपालिका, बाँकेको नेपालगञ्ज उपमहानगरपालिका, अर्घाखाँचीको शितगंगा, छत्रदेव र सन्धिखर्क नगरपालिका, गुल्मीको तम्घास, कालिगण्डकी गाउँपालिका, पाल्पाको तिनाउ, मदनपोखरा, र रामपुर क्षेत्रमा पनि सलहको समूह बालीनालीमा पसेर क्षति पुर्‍याएको छ ।  

भूमि व्यवस्था, कृषि तथा सहकारी मन्त्रालयका प्रवक्ता विनोद घिमिरेले कपिलवस्तुमा सलहले धेरै नै क्षति गरे पनि अन्य जिल्लामा क्षति कम गरेको बताए । कीराको नियन्त्रणका लागि प्रदेश सरकार र स्थानीय तह तयारी अवस्थामा रहेको उनले बताए । प्रदेश सरकारले १ किलो सलह जम्मा गरे किसानलाई प्रोत्साहन स्वरुप २० रुपैयाँ दिने निर्णय गरेको छ ।

‘मन्त्रालयको टोली सलहको निरन्तर ट्रयाकिङमै छ । हिजो हामी कपिलवस्तुका विभिन्न ठाउँमा गएका थियौं । त्यहाँबाट सलहको ठूलो समूह अर्घाखाँची र केही रुपन्देहीको सैनामैनातिर प्रवेश गरेको छ । यसको रोकथामका लागि विषादी सहितका स्प्रेहरू जिल्लाहरूमा तयारी अवस्थामा छन्,’ घिमिरेले भने । 

गुल्मीको रुरु गाउँपालिका–५ टाहटिममा सलह धपाउन मकै खेतमा आगो बालेर धुवा उडाइएको छ । सोमवार अपराह्न सलहको फौज टाहटिम क्षेत्रमा देखिएको गाउँका युवा फर्सु श्रेष्ठले बताए । 

सलह कीरा झुण्डमा आक्रमण गर्ने र एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा जाने जस्ता सामूहिक कार्य गर्ने वरिष्ठ बाली विकास अधिकृत कामना अधिकारीले बताइन् । ‘अन्य कीराहरू कुनै निश्चित समूहको बाली मात्रै खाने गर्छन् । सलह कीराले सबै जातको बालीनाली र बोटविरुवा खाने गर्छ,’ अधिकारीले भनिन्, ‘सरकारी स्तरबाटै सलह नियन्त्रण गर्न सम्भव हुँदैन । स्थानीय स्तरमा पनि जनचेतना आवश्यक छ ।’ 

सलह कीरा नियन्त्रणका लागि परम्परागत विधिहरू खेतबारीमा धुवाउने, आगो बाल्ने, तत्काल उपलब्ध हुने विभिन्न माध्यमबाट ठूल्ठूला आवाजहरू निकाल्ने, लामा डोरीहरू खेतबारीको वारपार टाँगेर दुवैतिरबाट बालीनालीका बोटहरू हल्लाइदिने गरेर पनि भगाउन सकिने अधिकारीले बताइन् ।

‘सलहलाई छोपेर हाँस तथा चराहरूलाई खाने वातावरण तयार गर्ने, सलह किरा संकलन गरी पशुपन्छी तथा मत्स्य दानाको रुपमा प्रयोग गर्ने सकिन्छ,’ उनले भनिन्, ‘केही दिनको सतर्कता र सचेत पहलकदमीले सलहको प्रकोपबाट बालीनाली जोगाउन सकिन्छ ।’

सलह कीरा व्यवस्थापनको लागि आरआरटी गठन 

रुपन्देहीको तिलोत्तमा नगरपालिकाले सलह कीराको नियन्त्रण र व्यवस्थापनको लागि र्‍यापिट रेस्पोन्स टीम (आरआरटी) गठन गरेको छ । नगर स्तरीय कृषि व्यवसाय प्रवद्र्धन समितिको बैठकले वडाध्यक्ष सोहनप्रसाद थारुको संयोजकत्वमा कृषि विज्ञ, कृषि प्राविधिक, कृषक, सुरक्षाकर्मीको प्रतिनिधित्व रहने गरी आरआरटी गठन गरेको हो ।

सलह किराको प्रकोप देखिएमा धुवा उडाउन, आवाज निस्कने सामग्रीहरू थाल, टीन, ड्रमलगायत बजाउने, लामा डोरीहरू खेतबारीको वारपार टाँगेर दुवैतिरबाट बालीनालीका बोट हल्लाउन, झुलको प्रयोग गर्न नगरपालिकाले किसानलाई आग्रह गरेको छ । बैठकमा कृषि विज्ञ तेजनारायण गैरेले सलहमा प्रोटिन पर्याप्त पाइने भएकाले यसलाई संकलन गरी कुखुरा, हाँस र माछालाई दानाको रुपमा दिन सकिने बताए । 

सलह कीराको प्रकोप व्यापक बढेर विषादी छर्कनुपर्ने अवस्था आएमा कृषि प्राविधिकसँग सल्लाह लिन बैठकले किसानलाई आग्रह गरेको छ । बैठकले सलह किराको सम्भावित प्रकोप व्यवस्थापन पूर्व तयारीको लागि पावर स्प्रे मशिन खरिद गर्ने निर्णय पनि गरेको छ ।