भारत र चीनको सीमामा भएको हिंस्रक भिडन्तपछि दुई देशबीचको सम्बन्ध चिसिएर सैन्य गतिरोधको स्थिति आएको छ । पछि हट्नका लागि कमान्डर स्तरमा कुराकानी भइरहेको छ तर परिस्थिति सामान्य हुन सकेको छैन । 

केही विश्लेषकहरू यस तनावको कारण पेटी सडक पहल हो भनिरहेका छन् । 

यस पहलअन्तर्गत चीनले एसिया र युरोपमा सडक तथा बन्दरगाहको सञ्जाल बनाउन खोजेको छ । ती सडक सञ्जालमार्फत आफ्नो सामान संसारका बजारहरूमा सजिलै पुर्‍याउने लक्ष्य चीनले लिएको छ । 

संसारका धेरै देशले यसमा चीनलाई साथ दिएको भए पनि भारतले शुरूदेखि नै विरोध गर्दै आएको छ । चीनले पहलमा भारतलाई संलग्न गर्न कूटनीतिक प्रयास गरेको भए पनि सफल हुन सकेको छैन । 

अमेरिकाको डेलावेयर विश्वविद्यालयमा अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धका प्राध्यापक मुक्तदर खान अहिले भारत र चीनबीचको तनावको एउटा कारण पेटी सडक पहल पनि भएको बताउँछन् । 

उनी भन्छन्, ‘गलवान उपत्यकामा भइरहेको तनावमा चीनको पेटी सडक पहल पनि एक कारण हुन सक्छ । भारतले लद्दाखमा चीनलाई चुनौती दिएको छ । भारतले त्यहाँ बनाइरहेको सडक सीधै वास्तविक नियन्त्रण रेखासम्म पुग्छ । भारतको यस रणनीतिक सडकले चीनको पेटी सडक पहललाई ठाडो चुनौती दिएको देखिन्छ ।’

दिल्लीस्थित जवाहरलाल नेहरु विश्वविद्यालयका प्राध्यापक तथा चीन मामिलाका विशेषज्ञ स्वर्ण सिंह चीन कुनै पनि हालतमा आफ्नो लगानी सुरक्षित गर्न चाहेको र भारतले उसको पेटी सडक पहललाई चुनौती दिएको बताउँछन् । 

प्राध्यापक सिंह भन्छन्, ‘चीन विगत ४० वर्षमा अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारको बलमा नै बलियो बनेको हो । ऊ संसारको सबभन्दा ठूलो व्यापारी हुनका साथै लगानीकर्ता पनि हो । त्यसैले ठूलो सोच राख्दै उसले पेटी सडक पहल शुरू गरेको हो ।’

‘पहलको उद्देश्य विदेशमा लगानी गर्ने र ठूलठूला परियोजना शुरू गर्ने नै हो । चीनको कम्युनिस्ट पार्टीले सत्तामा रहनका लागि विगत चार दशकमा आर्थिक विकासमा जोड दिइरहेको छ । त्यसैलाई अघि बढाउने पहलमा कुनै खतरा उत्पन्न भएमा उसले त्यसलाई गम्भीर रूपमा लिन्छ ।’

प्राध्यापक खान भन्छन्, ‘चीनको बीआरआई युरोपले अफ्रिकामा स्वेज नहर बनाए जस्तै हो । स्वेज नहर बन्नुअघि युरोपबाट एसिया आउँदा अफ्रिका भएर आउनुपर्ने बाध्यता थियो । तर स्वेज नहरले व्यापारिक र सैन्य आवागमनको समय स्वाट्टै घटाइदियो । बीआरआईको उद्देश्य पनि एसियालाई सीधै युरोपसँग जोड्नु हो ।’

उनी थप्छन्, ‘चीनको अर्र्को उद्देश्य आफ्नो विशाल जनसंख्यालाई रोजगारी दिनु पनि हो । चीनमा मध्यम वर्ग तीव्र गतिमा बढिरहेको छ र उच्चस्तरीय जीवन जिउने आकांक्षा राख्छ । चीनको उद्देश्य बीआरआईमार्फत व्यापारिक फाइदा लिने र जनसंख्यालाई खुशी बनाउने हो ।’

प्राध्यापक स्वर्ण सिंह चीनले यस योजनामार्फत विशाल स्तरमा रोजगारीको अवसर उत्पन्न गरेर जनतामा असन्तोषको स्थिति उत्पन्न हुन नदिन चाहेको बताउँछन् । 

प्राध्यापक खान भन्छन्, ‘भारतका रणनीतिकारहरू चीनले आर्थिक गतिविधिमार्फत भारतलाई घेरिरहेको देखेर चिन्ता व्यक्त गरेका छन् । यसरी घेराबन्दीमा परेको बुझेर भारतले चीनको चक्रव्यूहबाट निस्कन संघर्ष गरेको भनी गलवान घटनालाई बुझ्नुपर्ने हुन्छ ।’

प्राध्यापक सिंह चीनको बीआरआईको सफलताका लागि भारत आवश्यक रहेको बताउँछन् किनकि श्रीलंकाको हम्बनटोटा बन्दरगाहमा ओर्लने ७० प्रतिशत सामान भारतलाई नै लक्षित गरेर आउँछ । अनि चीन पाकिस्तान आर्थिक कोरिडोरअन्तर्गत बन्ने ग्वादर बन्दरगाह पनि भारतसँगको व्यापारका लागि नै हो ।’

उनी भन्छन्, ‘भारत नै चीनका लागि सबभन्दा ठूलो बजार हो र त्यहाँ उसले ठूलो लगानी गर्न सक्छ । चीनले पाकिस्तानमा लगभग ६० अर्ब डलर लगानी गर्ने कोशिश गरिरहेको छ भने भारतमा दुई सय अर्ब डलर लगानी गर्न चाहेको छ । चीनले भारतमा पहिले पनि लगानी गरेको छ र पछि पनि लगानी गर्नका लागि सम्भावना खोजिरहेको छ । तर अहिले भारतको कडा नजर त्यसमा छ ।’

लद्दाखमा संघर्ष गर्नुमा चीनको सामरिक चिन्ता जिम्मेवार रहेको प्राध्यापक सिंह बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘चीन अहिले भारतको एयरफील्ड दौलतबेग ओल्डीका विषयमा पनि असहज अनुभव गरिरहेको छ । त्यस एयरफील्डमार्फत भारतले चीनको तिब्बतमा अनि पाकिस्तान पुग्ने हाईवेमा खतरा उत्पन्न गराउन सक्ने चिन्ता चीनले लिएको छ ।’