तीज मनाउने आधुनिक सस्कारसँगै तडकभडक पनि दिनानुदिन बढ्दो क्रममा छ । देखासेकीका कारण अहिले तीजको दर माइतीमा नभई होटल, रेस्टुरेन्ट, पार्टी प्यालेसमा भव्य हुँदै गएको छ ।

खानाका व्यापक परिकार, मादक र पेय पदार्थमा भव्य हुँदै गएको हाम्रो तीज परम्परगत तीजको दर खाने तरिका लोप हुँदै गएको छ । आफ्नो मौलिक परम्परागत दर खाने तरिका अब आधुनिकतातिर मोडिएको छ ।

तीज आउँदा दर त खानैपर्‍यो । तर स्वास्थ्यमा ध्यान नदिने हो भने बिरामी परेर अप्रिय दुर्घटनामा पर्न सकिन्छ । सामान्यतया चाडपर्वको बेलामा खाँदा ध्यान पुर्‍याइएन भने विभिन्न समस्या आइपर्न सक्छन् । त्यसमा पनि दर खाने र व्रत बस्ने भएपछि यसमा विशेष ध्यान पुर्‍याउनु आवश्यक छ । तीजको दरको नाममा १ महिना अघिदेखि नै महिलाहरू व्यस्त हुनु र पुरुषमा पनि तीजको रौनक चढ्नु आजको प्रमुख विकृति हो ।

तीजको गीतमा आएका विविधतासँगै परम्परागत तीज लोप हुँदै गएको पनि प्रस्ट भान हुन थालेको छ । घाँटी हेरी हाड निल्ने प्रवृत्ति पनि हराउन थालेपछि तीज पहिला र अहिलेकोमा फरक हुँदै गएको विज्ञहरूको भनाइ छ ।

तीज हिन्दू नारीहरूले मनाउने एउटा महत्त्वपूर्ण पर्व हो । यो पर्व भाद्र शुक्ल द्वितीयादेखि पञ्चमीसम्म ४ दिन मनाइन्छ । तीजमा भगवान् शिवको आराधना गरिनुका साथै नाचगान मनोरञ्जन समेत गर्ने गरिन्छ । नेपाली हिन्दू महिलाद्वारा स्वतन्त्र र आनन्दमय रूपमा मनाइने तीज अन्य धर्म र जातजातिका नेपाली महिलाले पनि हर्षोल्लासका साथ मनाउन थालेका छन् । यो पर्व मुख्यरूपले नेपालभर मनाइन्छ भने भारतका कुनै–कुनै प्रान्तमा पनि मनाइन्छ । भनिन्छ, आद्य शक्ति भगवान् शिवकी अर्धाङ्गीनी हिमालय पुत्री पार्वतीले भगवान् शिवको स्वास्थ्य तथा शरीरमा कुनै बाधा उत्पन्न नहोस् भनेर पहिलो व्रत राखेकी थिइन्, त्यो दिन यही हरितालिका तीजको दिन थियो ।

त्यसै दिनदेखि आजसम्म हिन्दू नारीहरूले यो पर्व मनाउँदै आएका छन् । तीजमा पानी पनि नखाई व्रत बस्ने पुरानो परम्पराका कारण धेरै महिला ‘डिहाइड्रेसन’को शिकार बन्ने गरेका छन् । त्यसैले यहाँ तीजको दरमा के खाने के नखाने भनी प्रस्ट्याइएको छ ।

दर खाने भन्ने बित्तिकै साविकभन्दा ज्यादा खान खोजिन्छ तर यो गलत हो यसले तपाईंलाई फाइदा गर्दैन । सामूहिक रूपमा घर बाहिर दर खाँदा होश पुर्‍याएर छनोट गरिएका खाना मात्र खानु राम्रो र अल्कोहल नलिनु राम्रो । अल्कोहलले तपाईंलाई फाइदा गर्दैन ।

पोषणका लागि दरमा दुग्ध खाद्य पदार्थ खानु राम्रो मानिन्छ । दूध, दही, मख्खन, घ्यू जस्ता खानेकुराले शरीरलाई लामो समय शक्ति दिने खाद्य प्राविधिज्ञ बताउँछन् । तर यो पनि आफ्नो शरीरले मागेसम्म मात्र खानु राम्रो । सकेसम्म भारी खालका खानेकुरा नखाने र दरमा माछा मासुजस्ता परिकार खाने चलन पनि छ । यस्तो परिकार धेरै मात्रामा खानु स्वास्थ्य समस्या निम्त्याउनु हो । माछामासु र अन्य परिकार खाँदा धेरै मसला हालेर पकाइएको सकेसम्म नखानु राम्रो हुन्छ, चिल्लो पदार्थ पनि कम गर्ने । सकेसम्म आफूले तयार गरेको ताजा र स्वच्छ खाना मात्र सेवन गर्ने, बर्खाका कारण यो मौसममा बजारका खानेकुरा तथा सागसब्जी अस्वस्थ पनि हुन सक्छ । सकेसम्म मिठाइहरू नखाँदा राम्रो, प्रायः मिठाइहरू चिल्लो हुने र केही बासी पनि हुने हुँदा व्रत बस्नेहरूका लागि यो स्वस्थकर मानिन्न ।

तीजमा माइती बुवाआमा, दाजुभाइले छोरी चेलीलाई घरमा गई लिएर आउने वा बोलाएर मिठामिठा परिकार खुवाउने तथा मनका भावना एवं सुखदुःख साटासाट गरी एउटै ठाउँमा खाने–बस्ने चलन छ । यस दिन विशेष महत्त्वका साथ दर खाने गरिन्छ । यही दर खाने दिनबाट नै तीज पर्वको आरम्भ भएको मानिन्छ । दरमा ठाउँ अनुसार विभिन्न मिठामिठा परिकार साथै खिर, ढकने, सेलरोटी, केरा लगायतका खाना, फलफूल खाने गरिन्छ । आधुनिकता सँगसँगै यसमा खाइने परिकारमा परिवर्तन आउँदै गएको छ । सामान्यतया दर मध्यरात १२ बजेअघि खाने चलन बसिसकेको छ । भोलिपल्ट दिनभर पानीसम्म पनि नखाई बस्नुपर्ने भएकाले दर खाने दिन राति ढिलासम्म बसेर पेटभरि खाने प्रचलन बसेको छ ।

नियमित औषधि प्रयोग गर्नेले दर खाँदा र व्रत बस्दा विशेष ध्यान पुर्‍याउनु जरुरी हुन्छ । दर खाँदा अन्य खानाको तुलनामा सलाद र हरियो–परियो बढी सेवन गर्दा लाभ हुन्छ । तीजमा साथीभाइले के खान्छन्, के गर्छन्, त्यसलाई ध्यान नदिनुस्, आफ्नो इच्छा अनुसार सामान्य रूपमा दर तयार गर्ने बानी बसालौं । दरका अधिकांश खानेकुरा चिल्ला हुँदाहुँदै पनि घ्यू विशेष महत्त्वका साथ खाइन्छ । तर यसलाई सकेसम्म कम गर्दा नै उत्तम हुन्छ । अहिलेको परिप्रेक्ष्यमा शहरिया दरभन्दा नि ग्रामीण र परम्परागत दर खाने तरिका नै उत्तम मानिएको हुँदा त्यसैलाई अङ्गिकार गर्नु राम्रो देखिन्छ । जसले आफ्नो परम्परा र मौलिकता झल्काउँछ । दर खाने भनेर अग्रिम रूपमा व्यापक गोष्ठी र पार्टी आयोजना गरी मनाउनु पनि राम्रो मानिन्न । जसले आगामी पुस्तालाई गलत सूचना जान्छ र मौलिकता गहन हुँदै जान्छ ।