‘यी साल अग्रासन डेहे आई नैसकब । भुुलचुक गुना माफ करहो ।’ थारु कल्याणकारिणी सभा (थाकस) कैलालीका उपसभापति माधव थारुले आफ्नी दिदी र बहिनीलाई फोनमार्फत सन्देश पुर्‍याए ।

कैलालीको गोदावरी नगरपालिका–८ फकलपुर घरका उपसभापति थारुले अट्वारी पर्वको २ दिनअघि कैलालीको टीकापुरमा रहेकी बहिनी र कञ्चनपुरको मौहुवाफाँटा रहेकी दिदीसँग क्षमायाचना गर्दै यो वर्ष अट्वारीको अग्रासन दिन आउन नसक्ने भन्दै खबर गरे । तर गाउँमै रहेकी विवाहित छोरीलाई अग्रासन दिन भने जाने उनी बताउँछन् ।

भदौ ७ र ८ गते पश्चिम नेपालको थारु जातिको अट्वारी पर्व परेको छ । सो अट्वारी पर्वमा थारु जातिले आफ्ना विवाहित चेलीबेटीलाई खानपानको परिकार बनाई कोशेली स्वरुप अग्रासन दिन जाने प्रचलन रहिआएको छ । तर कोरोना कहर र जारी निषेधाज्ञाबीच अट्वारी कसरी मनाउनेबारे थाकस उपसभापति थारुलाई मात्रै होइन, आमथारु जातिमै यतिबेला अन्योलता छाएको छ ।

धनगढीबाट कारोबार दैनिकमा कार्यरत पत्रकार मुकेश चौधरीले यसपालिको अट्वारीमा अग्रासन दिन जाने कि नजाने वा दिन जान पाउने कि नपाउनेमा अन्योल भएको बताउँछन् । एकातिर कोरोनाको कहर, अर्कोतिर जिल्लामा जारी निषेधाज्ञाले अन्योल सिर्जना गरिदिएको उनी बताउँछन् । 

कैलालीको भजनी नगरपालिकाको गन्जहुवा माइती घर भएकी धनगढी उपमहानगरपालिका–१ शिवनगरकी रविना चौधरी यो वर्ष माइतीबाट आउने अग्रासन खान पाउने कि नपाउनेमा निकै चिन्तित छिन् ।

कोरोना कहरले थारु जातिको अट्वारी पर्व प्रभावित भए जस्तै पहाडी समुदायले मनाउने गौरा र तीज पनि प्रभावित भएको छ । नागरिक दैनिकमा कार्यरत पत्रकार पुष्पराज जोशी भन्छन्, ‘तीज, अट्वारी, गौरा घरभित्रै मनाउनुपर्ने अवस्था छ । थारुको अग्रासन (दिदीबहिनीलाई दिइने सामान) र पहाडीको निस्रा (बाहुनलाई दिइने सामान) दिन जान नपाइने भयो निषेधाज्ञाले ।’

चाडपर्व निषेधाज्ञाले भन्दा पनि कोरोनाले गर्दा प्रभावित भएको हो । यसपालिको चाडपर्व बहुत सुझबुझका साथ मनाउनुपर्ने सुझाव थाकस उपसभापति थारुको छ ।

उनी भन्छन्, ‘हामी विषम परिस्थितिमा छौं । कोरोना संक्रमण रोकथाम तथा नियन्त्रणको लागि नै निषेधाज्ञा हो । त्यसैले हामीले आफ्ना चेलीबेटीको लागि अग्रासन तयार पर्दा आग्रसनको पोकोसँगै कोरोनाको पोको त दिइरहेका छैनौं भनेर एकपल्ट मनन् गर्नुपर्ने अवस्था छ ।’ 

अट्वारीको ऐतिहासिकता

धार्मिक, सांस्कृतिक, ऐतिहासिक महत्त्व बोकेको अट्वारी पर्व दाङ, बाँके, बर्दिया, कैलाली र कञ्चनपुर जिल्लामा बसोबास गर्ने थारु जातिले मनाउँदै आएका छन् ।

अट्वारी पर्व थारु समुदायको मौलिक पर्व हो । अट्वारी पर्वमा थारु जातिले महाभारतका प्रमुख पात्र ५ पण्डवमध्येका माइलो भाइ भीमको श्रद्धापूर्वक पूजाआजा गर्दछन् । ‘भेंवा’को नामले थारु जातिले पूजा गर्दछन् । 

थारु बुद्धिजीवीका अनुसार वनवासको क्रममा भेवा (भीम) घुम्दै जाँदा तराई (थारु बसोबास गरेको ठाउँ) मा पुगेको किम्वदन्ती रहेको छ । सो किम्वदन्ती अनुसार तराई क्षेत्रमा एउटा राक्षसले उत्पात मच्चाउने, दुःख दिने, चेलीमाथि जबरजस्ती गर्ने कामलाई तीव्रता दिएका थिए । ती सबै समस्याबाट भीमले मुक्त गरेको हुँदा उनको सम्झनामा अट्वारी पर्व मनाउने प्रचलन थारु समुदायमा रहिआएको छ ।

अर्को किम्वदन्ती अनुसार एक समयमा द्रोपतिसहित ५ पाण्डवहरू सुर्खेतको काक्रेबिहार घुम्न पुगेका थिए । थारू राजा दंगीशरण र ५ पाण्डवबीच निकै घनिष्टता बढेको थियो । एक समय, भीमले रोटी पकाइरहँदा राजा दंगीशरणको राज्यमाथि शत्रुले आक्रमण गरे । बलवान र पराक्रमी भीमले तावामा रोटी हालेर सहयोग गर्न जाँदा गाउँभरका मानिसहरूले तावामा हालेको उनको रोटी पल्टाउने प्रयास गरे तर सकेनन् । अन्ततः भीमले राजा दंगीशरणलाई सहयोग गरे पश्चात फर्केपछि मात्रै तावाको रोटी झिकेको भनाई छ । उक्त सहयोग गरेको दिन आइतवार परेकाले पनि अट्वारी पर्व आइतवार मनाउने प्रचलन कायम भएको थारु बुढापाकाहरू बताउँछन् ।

मनाउने विधि र अग्रासन

सामान्यतयाः अट्वारी पर्व कृष्ण जन्माष्टमी पर्वपछि अर्थात ओजर्या (पूर्णिमा) मा पर्दछ । त्यो भनेको कृष्ण जन्माष्टमीपछिको आइतवार हुन आउँछ । आइतवारभन्दा अघिल्लो राति (शनिवार) दर खाने र आइतवार आधा दिनसम्म व्रत बस्ने गरिन्छ । व्रत बसेको दिन पूजा सकेर फलफूल मात्रै उपभोग गरिन्छ । तर सूर्यास्तपछि खानपान पूरै बन्द गर्नुपर्ने हुन्छ । त्यसपछि, सोमवार बिहानै पूजापाठ अर्थात ‘फरहार’ गरिन्छ । बनाइएका विभिन्न परिकारलाई २ भागमा छुट्टाछुट्टै छुट्याइन्छ । छुट्याएको भाग चेलीबेटीलाई अग्रासन (कोसेली) स्वरुप दिनको लागि राखिन्छ भने एक भाग ब्रतालुले उपभोग गर्नुपर्छ । जसलाई फरहार भन्ने गरिन्छ ।

विधिपूर्वक सोमवार बिहानै पनि पूजापाठ गरेपछि फरहार गरेर भोजन ग्रहण गरिन्छ । सोमवारका दिन भने खरिया, पुुलौरी, अचार, सिद्रा, केराउको तरकारीलगायत विभिन्न प्रकारका परिकार बनाउने प्रलचन रहिआएको छ । सोही परिकार पनि अग्रासनको रूपमा दिन जाने प्रचलन रहिआएको छ ।

विवाहित चेलीबेटीहरू माइती घरको अग्रासनको पर्खाइमा बसेका हुन्छन् । भनिन्छ, विवाहित चेलीहरू माइती घरबाट दाजुभाइले दिन जाने अग्रासनले नै आफ्नो भोक मेट्ने गर्छन् । विभिन्न परिकारको पोकोसहित अग्रासन दिन जाने दाजुभाइ दिदीबहिनीलाई विवाहित चेलीहरू मानसम्मान गर्ने उत्तिकै चलन थारु समुदायमा रहेको छ । जसले गर्दा थारु समुदायमा अट्वारी पर्वलाई नारी सम्मान र भाइचाराको प्रतीकको रूपमा लिने गरेको थारु नागरिक समाज कैलालीका संयोजक दिलबहादुर चौधरी बताउँछन् ।

अट्वारीका परिकार

पर्वमा अण्डी धानको चामलबाट बनेको रोटी, खुर्मा, फुलौरी, बरियालगायत परिकार अनिवार्य बनाइने र सगुनकै रूपमा प्रयोग गर्ने प्रचलन थारु समुदायमा रहिआएको छ ।

अण्डी धान नभएको घरमा पर्व नै खल्लो हुने वा पर्व नै अपुरो हुने थारु बुद्धिजीवीहरू बताउँछन् । त्यसैले पर्व शुरू हुनुअघि नै इष्टमित्र, साथीभाइसँग सगुनकै लागि भए पनि धान खरिद गरेर वा अन्य धानको चामलसँग अण्डी धानको चामल साटेर भए पनि पर्व मनाएको पाइन्छ ।