कोरोना महामारीका कारण विश्वका धेरै देशको जस्तै नेपालको पनि अर्थतन्त्र नराम्ररी प्रभावित छ । यस्तो विषम परिस्थितिमा अर्थमन्त्री फेरिने चर्चाले निजी क्षेत्र र राजनीतिक वृत्तलाई तताएको छ ।

राजनीतिक पृष्ठभूमि नभएका अर्थमन्त्री डा. युवराज खतिवडाले सैद्धान्तिक विषय बुझे पनि व्यावहारिक पाटो बुझ्न नसक्दा मुलुकको अर्थतन्त्रले लय समात्न नसकेको आरोप पहिल्यैदेखि लाग्ने गरेको थियो ।

प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको विश्वासपात्र मानिएका खतिवडामाथि कोभिड– १९ का कारण अर्थतन्त्रमा सिर्जित समस्या समाधानमा उल्लेख्य भूमिका खेल्न नसकेको आरोप लाग्ने गरेको थियो ।

शुक्रवार बसेको मन्त्रिपरिषद् बैठकमा अर्थमन्त्री खतिवडाले आफूले गरेका कामको फेहरिस्त राखेका थिए । मन्त्रालय सम्हालेदेखि आफूले गरेका र गर्न नसकेका कामहरू अर्थमन्त्रीले बताएपछि प्रधानमन्त्री ओलीले धन्यवाद दिए । खतिवडाले आफूले राजीनामा गर्ने पनि बैठकमा बताए । 

राजीनामा नै नगर्दा पनि उनको पद शनिवारसम्म मात्र थियो, त्यसपछि संविधानतः निष्क्रिय हुने थियो ।

खतिवडाको राजीनामापछि देशले नयाँ अर्थमन्त्री पाउनेछ । अब बन्ने नयाँ अर्थमन्त्रीसामु अनगन्ती चुनौतीसँगै अवसर हुनेछन् । कोभिडका कारण परिस्थिति जटिल र विशेष छ । यस्तो विशेष परिस्थितिमा प्रधानमन्त्रीले नयाँ अर्थमन्त्री चयन गर्दा विशेष सावधानी अपनाउनुपर्ने विज्ञ र निजी क्षेत्रका उद्योगी व्यवसायीको सुझाव छ । 

नयाँ अर्थमन्त्री कस्तो हुनुपर्छ ? यो प्रश्न लोकान्तरकर्मी ईश्वर अर्यालले ३ जना अर्थविद् तथा निजी क्षेत्रका ३ जना उद्योगी व्यवसायीसँग सोधेका थिए ।

विज्ञहरूले अबको अर्थमन्त्री सुझवुझपूर्ण ढंगले चल्ने, पाको, राजनीति र अर्थतन्त्रका बहुआयायिक सम्बन्धमा समन्वयकारी भूमिका निर्वाह गर्न सक्ने, जनतासँग जोडिएर राजनीति गरिरहेको र विशेषतः निजी क्षेत्रलाई पनि विश्वासमा लिएर अघि बढ्न सक्ने व्यक्ति हुनुपर्ने बताएका छन् ।​ प्रस्तुत छ, कुराकानीको सारसंक्षेप :

राजनीतिक दबाबमा आर्थिक नियम कुल्चने अर्थमन्त्री हुनुहुँदैन – डा. जगदीशचन्द्र पोखरेल, अर्थविद्  

अर्थमन्त्री राजनीतिक रूपमा बायस्ड भयो भने बिग्रिन्छ । पार्टीले अर्थतन्त्रलाई गाइड गर्नु भएन । अब आउने अर्थमन्त्रीले निकै सुझबुझपूर्ण निर्णय लिनुपर्ने हुन्छ । अर्थमन्त्री युवराज खतिवडा विज्ञ हुँदाहुँदै पनि राजनीतिक सन्तुलन मिलाउन नसकेको साँचो हो ।

मैले ठ्याक्कै भन्नुपर्‍यो भने अबको अर्थमन्त्री रामशरण महत जस्तो हुनुपर्छ । महतले पार्टीका निर्देशनहरू नमानेर नराम्रोसँग गाली खानुभएको हो र आफ्नो विज्ञताले अर्थतन्त्रलाई जोगाइदिनुभएको हो ।

अर्थमन्त्री देशको ढुकुटी बचाउने र त्यसलाई सही परिचालन गर्ने मान्छे हो । पार्टीले दबाब दियो भनेर ढुकुटीमा धमिरा लगाइदिनुभएन । अहिलेको अर्थव्यवस्था कमजोर हुनुको प्रमुख कारण नै राजनीतिक ठेक्कापट्टा थियो ।

अर्थतन्त्रमा राजनीतिक इन्ट्रेस्ट हावी हुनु हुँदैन । राजनीतिक दबाबमा आर्थिक नियमहरू कुल्चनु भएन ।

अहिले भएको क्षतिको परिपूर्तिसहित काम गर्नसक्ने व्यक्ति अर्थमन्त्री हुनुपर्छ :  डा. डिल्लीराज खनाल, अर्थविद  

पार्टीले चुनावी घोषणापत्रमार्फत जनतालाई जे प्रतिबद्धता व्यक्त गरेको थियो त्यसलाई सही ढंगले कार्यान्वयन गर्न सक्ने व्यक्तिलाई अबको अर्थमन्त्री बनाउनुपर्छ । कोभिड– १९ का कारण अहिले देश महासंकटमा फसेको छ, अर्थतन्त्र ठूलो संकटमा छ । मजदूरी गर्नेहरूलाई हातमुख जोर्नै समस्या छ ।

समाजको एउटा वर्ग जोखिमपूर्ण अवस्थामा धकेलिएको छ । अहिलेको सरकारले दिएको राहत पनि अपूर्ण भएको भन्ने गुनासाहरू आइरहेका छन् ।

समग्रमा भन्नुपर्दा अबको अर्थमन्त्रीले अर्थतन्त्र उकास्ने क्षमता राख्नुपर्छ । वित्तीय उत्प्रेरणासहित अर्थतन्त्र उकास्ने र सन २०३० सम्म अल्पविकसित अवस्थाबाट माथि देशलाई ल्याउने जुन लक्ष्य छ त्यसको इमान्दारीपूर्वक कार्यान्वयन गर्नुपर्छ । चारैतिरबाट सल्लाह सुझाव लिएर अघि बढ्न सक्ने क्षमता भएको व्यक्ति हुनपर्‍यो । 

जसरी नेपाली जनताले दिएको जनमतलाई अहिलेको सरकारले राम्रोसँग सदुपयोग गर्न नसकेको अरोप आइरहेको छ, अबको अर्थमन्त्रीले त्यसको क्षतिपूर्तिसहित काम गर्न सक्नुपर्छ ।

अबको अर्थमन्त्री ‘मार्केट फ्रेन्ड्ली’ भए भने ‘फ्रेन्ड्ली मार्केट’ पाउनेछन् : तिलक रावल, राष्ट्र बैंकका पूर्व गभर्नर

नेकपाभित्र युवराज खतिवडा जस्तो मान्छे छैन भनेर प्रधानमन्त्री ओलीले विश्वास गर्नुभएको थियो । कतिपय हिसाबले उहाँले राम्रै गर्नुभयो भने कतिपय आलोचनाहरू पनि आए । काम गर्ने ठाउँमा पुगेपछि आलोचना आउँछन्, त्यो स्वाभाविक हो ।

यतिबेला विश्वमै अर्थतन्त्र ठूलो संकुचनमा फसेको छ । नेपालमा पनि त्यसले प्रभाव पारेको छ । गाह्रो अप्ठ्यारो अवश्य परेको छ । अब आउने अर्थमन्त्रीले जनतालाई वास्तविक समस्या बताउनुपर्छ र त्यससँग जुध्नका लागि क–कसको कति सहयोग आवश्यक पर्छ, त्यो इमान्दारीपूर्वक जनतालाई भन्नुपर्छ ।

जनतालाई केही कुरा पनि लुकाउनु हुँदैन । सबै पारदर्शिताका साथ अघि बढ्नुपर्छ र त्यसबाट प्राप्त हुने जनसहयोगको सदुपयोग गर्न सक्नुपर्छ । छोटकरीमा भन्दा अबको अर्थमन्त्री मार्केट फ्रेन्ड्ली हुनुभयो भने फ्रेन्ड्ली मार्केट पाउनुहुनेछ ।

अहिलेको चुनौतीलाई पार लगाउने अर्थमन्त्री चाहिन्छ : शेखर गोल्छा, वरिष्ठ उपाध्यक्ष, नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघ एवं प्रतिष्ठित उद्योगी

अब आउने अर्थमन्त्रीलाई धेरै नै ठूलो चुनौती छ । हाम्रो अर्थतन्त्र यति धेरै गम्भीर अवस्थामा कहिल्यै पनि थिएन । अहिले अर्थतन्त्र संकुचित अवस्थामा छ ।

निजी क्षेत्रको मनोबल एकदमै कमजोर भएको छ । लगानीको वातावरण एकदम खस्केको छ । धेरै उद्योगहरू अब पहिला जस्तो चल्न सक्ने स्थितिमा रहेनन् । पुरानो लयमा फर्किन गाह्रो छ । स्टक मार्केटमा कन्फिडेन्स कम छ । बैंकिङ क्षेत्र एकदमै नाजुक अवस्थामा छ ।

यी चुनौतीहरूलाई पार लगाउने अनुभवी, पाको र समन्वयकारी भूमिका निर्वाह गर्नसक्ने अर्थमन्त्रीको खाँचो देशलाई छ ।

यी सबै सम्बोधन गर्नका लागि निजी क्षेत्र र सबै सरोकारवालाहरूको विश्वास जित्न सक्ने व्यक्ति अर्थमन्त्री हुनुपर्छ ।

अबको अर्थमन्त्री राजनीतिक व्यक्ति हुनुपर्छ : राजेश अग्रवाल, प्रतिष्ठित उद्योगी  

मेरो विचारमा अब आउने अर्थमन्त्री टेक्नोक्र्याट होइन, राजनीतिक व्यक्ति नै हुनुपर्छ, जसले जनताको पीरमर्का बुझेको होस् । अर्थमन्त्रालयको नेतृत्व गर्ने व्यक्ति राजनीतिक भइदियो भने प्राविधिक कुराका लागि अन्य विज्ञहरू हुँदै हुन्छन् ।

‘टेक्निकल एक्सपर्टिज्म’ र ‘पोलिटिकल स्टेट्समेनसीप’ दुवैलाई ब्यालेन्स गरेर अघि बढ्न सक्ने व्यक्ति अबको अर्थमन्त्री हुनुपर्छ भन्ने मेरो भनाइ हो ।

अर्थबजार र जनताका आकांक्षा दुवैको सम्बोधन गर्न सक्ने व्यक्तिले अबको अर्थतन्त्रलाई राम्रोसँग अघि बढाउन सक्छ । बजार राजनीतिक उत्प्रेरणा र व्यक्तिगत सोचका आधारमा पनि चल्छ भन्ने कुरा बिर्सनु हुँदैन ।

हामीले यतिका वर्षदेखि व्यापार व्यवसाय गरियो । धेरै अर्थमन्त्रीका कुराहरू हेरियो । अहिले मैले त्यही निष्कर्षका आधारमा राजनीतिक व्यक्ति नै अर्थमन्त्री हुनुपर्छ भन्ने कुरा गरेको हो । युवराज खतिवडामा प्राविधिक सक्षमता थियो, तर त्यसले मात्र अर्थबजारको सम्बोधन नहुने रहेछ ।

अर्थमन्त्रालयका काम विकेन्द्रीकरण गर्नसक्ने व्यक्ति अर्थमन्त्री हुनुपर्छ : पवन गोल्यान, अध्यक्ष, गोल्यान समूह एवं प्रतिष्ठित उद्योगी   

नीति निर्माण गरेर मात्र भएन, त्यसलाई व्यावहारिक कार्यान्वयन गर्ने क्षमता भएको व्यक्तिले अबको अर्थमन्त्रालय सम्हाल्नुपर्छ । हुन त युवराज खतिवडाको पालामा पनि उत्पादनमुखी कुराहरू आएका थिए तर त्यसको प्रभावकारी कार्यान्वयन भएन ।
मेरो भनाइ नीति निर्माण गर्दा उत्पादनलाई जोड दिनुपर्‍यो र त्यसको हुबहु इमान्दारीपूर्वक कार्यान्वयन गर्नुपर्‍यो । कृषि, उद्योग, हाइड्रोपावर, पर्यटन यी चार कुरालाई जोड दिएर अघि बढ्न सक्ने र निजी क्षेत्रलाई विश्वासमा लिएर जान सक्ने पाको, समन्वयकारी व्यक्ति अबको अर्थमन्त्री हुनुपर्छ ।

अर्को कुरा आपूर्ति, वाणिज्य, उद्योग, कृषि जस्ता सबै विषयहरू अर्थमन्त्रालयमै ठोक्किएका छन् । अधिकारको विकेन्द्रीकरण हुन जरुरी छ । जे गर्दा पनि अर्थमन्त्रालयले नै स्वीकृति दिनुपर्ने चलन संसारमा कहीँ छैन । अर्थको काम बजेट छुट्याउने र दिने हो । अन्य मन्त्रालय, विभागहरूलाई पनि अबको अर्थतन्त्र उकास्ने जिम्मेवारी दिनुपर्छ । अब बन्ने नयाँ अर्थमन्त्रीले अधिकारलाई विकेन्द्रीकरणमा जोड दिन सक्नुपर्छ ।