मोरङको केराबारी गाउँपालिका–२ का नारायण राईले १० वर्षसम्म बहराइनमा कराएको रकम स्वदेश फर्केर कृषिमा लगानी गरे । तर विदेशमा कमाएको पैसाले शहरमा घर बनाएर बस्न छाडेर कृषिमा डुबाएको भन्दै आफ्नैले उनले गाली गरे । नारायणकी पत्नी खुजुमबिना लिम्बु भने उनको योजनामा साथमै रहिन् ।

वैदेशिक रोजगारीमा कमाएको पैसाले कृषि उद्यम गरेर नारायण नमूना कृषक बनेका छन् । कालो झारले कब्जा गरेको हरियाली पाखालाई राई दम्पतीले अग्र्यानिक चिया खेतीबाट हराभरा बनाएका छन् ।

नारायणले ५ रोपनीबाट शुरू गरेको चिया खेतीलाई विस्तार गरी ४०० रोपनीमा पुर्‍याएका छन् । अब २ हजार रोपनीसम्म चिया खेती विस्तार गर्ने योजना बनाएको उनी सुनाउँछन् ।

विदेश गएर पैसा कमाउनु र चिया खेतीबाट भाग्य चम्काउनुअघि राई यत्रतत्र भड्किएका थिए । सानै उमेरमा आमा बितेपछि उनले आफन्तको घरमा बसेर एसएलसीसम्मको पढाइ सके । उच्च शिक्षा अध्ययन गर्ने योजना बनाएर नारायण २०४४ सालतिर भारत गए । भारतमा अर्काको घरमा ३ वर्षसम्म भाडा माझेरै उनले आईटी पढ्दै केही इलम सिके ।

घडी, रेडियो बनाउने काम सिकेर उनी पुरख्यौली घर फर्किए । घर फर्किएर रेडियो बनाएर ‘यो रेडियो नेपाल हो’ नभनेसम्म सुन्ने गरेको उनले स्मरण गरे ।

‘घडी, टीभी, रेडियो बनाउने पेशा फस्टाउँदै थियो,’ नारायणले भने, ‘केही साथीभाइसँग मिलेर चिठ्ठा खोल्ने योजना बनायौं । छिमेकीले प्रहरीलाई उजुरी गरेछन् । मलाई प्रहरीले लग्यो । पछि धरौटीमा छाड्यो ।’ छुटेर आउँदा उजुर गर्ने छरछिमेकीले ठूलै अपराध गरेजस्तो व्यवहार गरेको उनले सम्झिए । त्यसपछि नारायण विदेश गए ।

उनी वैदेशिक रोजगारीमा हुँदै पत्नीले ५ रोपनी जग्गा किनेर चिया खेती शुरू गरिसकेकी थिइन् । नारायणले पनि स्वदेश फर्किएपछि चिया खेतीमा लाग्दा धेरैले मगज खुस्केको भन्दै गाली गरे । पहाडको डाँडामा फर्केर कृषिमा लगानी गर्दा गाली गर्नेको ताँती नै लाग्यो । तर आफ्नो योजनालाई मूर्तरूप दिन उनले गाउँठाउँमा अग्र्यानिक चिया खेती गरेरै हरियाली बनाउने अठोट लिए । सोही योजनाअनुसार पाखोबारीमा चिया खेती गरे ।

उनी भन्छन्, ‘त्यतिबेला यो राई पागल भएछ समेत भन्न भ्याए ।’ नारायणले शुरू गरेको चिया बगानलाई ‘मातृभूमि टी स्ट्रिट प्रालि’ नाम दिएर दर्ता गराएका छन् । पत्नीले शुरू गरेको पेशाले नरायणलाई यति बेला राम्रो उद्यमी बनाएको छ । 

‘शुरू–शुरूमा कृषि कार्यालयका कर्मचारी समेतले तराईका जिल्लामा चिया खेती गर्दा बालुवामा पानी लगाउनुजस्तै हो भन्थे,’ शुरूआतको पीडा सुनाउँदै खजुमबिना लिम्बुले भनिन्, ‘छरछिमकीहरू पनि बोल्दैन्थे । चिया विकास बोर्डले दिएको तालिममा समेत मलाई सहभागी गराइएन । तालिमका सहभागीलाई खाना, बस्न तथा खाजाको व्यवस्था थियो तर मैले खाजा, खाना, बस्नको पैसा तिरेरै तालिम लिएँ ।’

राई दम्पतीले दैनिक ४० जनालाई रोजगारी दिएका छन् । चिसो हावापानीसँगै लहलहै मौलाउँदै गरेका चिया बोटलाई राईले आफ्नो सपना बनाएका छन् । चिया खेती जिल्लाका अन्य छिमेकी गाविसमा पनि विस्तार हुन थालेकाले नारायण दम्पती झनै हौसिएका छन् ।

अचेल नारायण दम्पती सिंहदेवीमा रहेको चिया बगान चियाउन आउने स्वदेशी/विदेशी जो कोहीलाई आफ्नो पौरखको कथा गर्व साथ भन्छन्, ‘पहिले गाली खाइयो, अहिले ताली पाइयो ।’ 

राई दम्पतीको चिया बगानमा ६ प्रजातिका चिया उत्पादन हुन्छ र ‘डलर’मा किनबेच हुन थालेको छ । अग्र्यानिक चिया जापान, चीन, जर्मन, मलेसिया, इन्डोनेसिया, बेलायत, कोरिया, अस्ट्रेलियादेखि दक्षिण अफ्रिका र अमेरिकासम्म निर्यात हुने गरेको छ । नारायण दम्पती चिया बगानमा आफैं खट्छन् । चियाको पत्ता टिप्ने, रोप्ने र गोडमेल गर्ने बेला गाउँलेलाई रोजगारी दिन्छन् । सिजन नभएका बेला आफैं खटिन्छन् ।

राई दम्पतीले चिया बगान मात्रै होइन, गाई, बाख्रा, लोकल कुखुरा समेत पालेका छन् । गाईको गोबर, मूत्र र गन्धकको समिश्रणबाट प्राकृतिक मल तयार गरी वनस्पतिमा लगाउने गरेका छन् । 

राई दम्पतीले ६ रोपनी पाखोबारीमा किवी खेती गरेको ७ वर्ष भयो । मकै कोदो समेत दुम्सीले खाएपछि राईले काठमाडौंबाट ५ वटा किवीका बिरुवा ५०० रुपैयाँ प्रतिगोटाका दरले किनेर रोपेका थिए । उनले रोपेको किवी ३ वर्षमा फल्न थाल्यो भने त्यहीबाट उनले नयाँ बिरुवा समेत उत्पादन गरेका छन् । अहिले उनको बारीमा १०० बोटभन्दा बढी किवीले फल दिने गरेका छन् ।  ५० रोपनीलाई पुग्ने गरी किवीको नर्सरी राखेको उनी बताउँछन् । किवी, गुराँस, आरुलगायत ५ प्रजातिका वाइन समेत राईले उत्पादन गर्ने गरेका छन् ।

राई दम्पतीको सोचाइ छ – चिया फार्मको कतै छेउटुप्पोमा ध्यान केन्द्र स्थापना गर्ने । त्यसपछि तराईका शहरमा विरक्तिएको जीवनलाई चिसो र स्वच्छ हावापानी भएको सिंहदेवीमा आएर मानिसले आनन्द लिन सक्नेछन् ।