उदयपुरको बेलका नगरपालिका–५ घुम्नेका मुसहर समुदायका महिला खेतबारीमा काम गर्न व्यस्त हुन्छन् । २ वर्षअघिसम्म अर्काको काम गरेर जीविकोपार्जन गर्ने महिला यतिबेला आफ्नै कमाइ गरिरहेका छन् ।

महिलाले तरकारीदेखि धानबालीमार्फत राम्रो उत्पादन गरेर नगद कमाउँछन् । मुसहर बस्तीमा बारीभरि फलेका काउली, भण्टा, बन्दाकोपी र सागदेखि धानसम्म देख्न सकिन्छ ।

घरमै विभिन्न वनस्पति र गोबर मिसाएर बनाइएको प्राङ्गारिक मलको प्रयोग गरेर मुसहर बस्तीका महिलाले तरकारी उत्पादन गरिरहेका छन् । मुसहर बस्तीमा हरियाली छाएको छ ।

बेलका नगरपालिकाले महिलालाई मल बनाउने र तरकारी खेती गर्ने तालिम दिएपछि सीप विकास भएको हो । नगरको अग्रसरतामा कृषक समूह गठन गरेर जग्गा र बिउ समेत दिने गरिएको छ । २६ कट्ठा जग्गासहित बिउको व्यवस्था नगरपालिकाले गरिदिएको छ । भाडामा लिइएको २६ कट्ठा जग्गाको भाडा नगरपालिकाले नै तिर्ने गरेको छ ।

‘पहिला धान, मकै रोप्न र गोड्न अरुकोमा जानुपर्थ्यो, अहिले पर्दैन,’ समूहकी अध्यक्ष समेत रहेकी कलावती सदाले भनिन्, ‘पहिला बिहानदेखि साँझसम्म काम गरे पनि छाँक टार्न समस्या पर्थ्यो । अहिले हामी आफैंले राम्रै पैसा कमाइरहेका छौं ।’

भण्टा, हरियो काउली, बन्दाकोपी, टमाटर, गाँजर लगायतका तरकारी उत्पादन थालेपछि जीविकोपार्जन सहज भएको उनी बताउँछिन् । मुसहर बस्तीमा २२ परिवार छन्, जसमध्ये १३ जना महिलाको समूहले सामूहिकरूपमा खेती गरिरहेको छ ।

‘२०७६ सालदेखि सामूहिक खेती थालेका महिलाले पहिलो वर्ष तरकारी बेच्दा १५–१६ हजार रुपैयाँ प्रतिव्यक्ति लगेका थियौं,’ अध्यक्ष कलावतीले भनिन्, ‘गत वर्ष धेरै पानी परेका कारण १२–१३ हजार रुपैयाँ मात्रै पायौं । धानको छुट्टै कमाइ गर्‍यौं ।’

अहिले बचत पनि गर्न थालेको उनी बताउँछिन् । ‘यस वर्ष तरकारीको बेर्ना राखिसकेका छौं, अब धान नगरपालिकाले आफैं बिक्री गरिन्छौ भनेको छ,’ उनले भनिन् ।

उत्पादन गरेका कृषिजन्य वस्तुको बजारीकरण र ब्रान्डिङ नगरपालिकाले गरिदिन थालेको छ । अग्र्यानिक उत्पादन भएका कारण माग बढिरहेको बेलका नगरपालिकाका कृषि इन्जिनीयर बुद्धिनाथ तिम्सिनाले बताए । धानलाई ब्रान्डिङ गरेर बजारमा पठाइने उनले बताए । 

‘पहिला कसकोमा काम पाइन्छ भन्दै खोज्नुपर्थ्यो, अहिले कति कमाइ गर्न सकिन्छ भनेर हामी लागिपरेका छौं,’ समूहकी सचिव अनिता सदाले भनिन्, ‘नगरपालिकासँग अझै जग्गा दिन माग गरिरहेका छौं ।’

बस्तीका पुरुष बाहिर मजदुरी गरेर कमाएर ल्याउँछन् भने महिला व्यावसायिक खेती गर्न सिकिरहेका छन् । नगरको पहिलो प्राथमिकतामा कृषि र पशुपन्छी भएकै कारण किसानलाई राहत मिलेको छ । नगरपालिकाले अशक्तलाई खाद्यान्न, गरिखान सक्नेलाई सीप सिकाएर आत्मनिर्भर बनाउने नीति लिएको छ ।

नगरपालिकाले आर्थिक वर्ष २०७५/७६ लाई उत्पादनको आधार वर्ष घोषणा गरेको थियो । ‘आधार वर्षमा तालिम र बिउ दिएपछि धेरैले त्यो बिउलाई बारीमा फालिदिए,’ मेयर दुर्गाकुमार थापा ‘स्वस्तिक’ले भने, ‘गोडमेल नगरे पनि थोरै उत्पादन दियो । खाँदा मिठो भएपछि त्यही तरकारी खान थाले ।’

नगरपालिकाले बेलका नगरपालिका परिसरमै ‘कृषि सिकाइ केन्द्र तथा प्रदर्शनी स्थल’ खोलेको छ । प्रदर्शनी स्थलमा साग, गोलभेंडा, मेथी, धनियाँ, काउली रोपिएका छन्, बाँसको नर्सरी लगाइएको छ । नगरपालिका पुग्नेले तरकारी किन्न सक्ने व्यवस्था गरिएको छ ।

बस्तीका बालबालिकाका लागि नगरपालिकाले बिहान–साँझ छुट्टै शिक्षकको व्यवस्था गरिदिएर ट्यूसन समेत पढाइरहेको छ । शिक्षाबाट वञ्चित नहोउन् भनेर पठनपाठन गराइरहेको मेयर थापाले बताए ।