पछिल्लो समय नेपालमा पनि घुमफिर संस्कृतिको विकास हुँदै गइरहेको छ । घुम्न मन पराउने मानिसहरूले स्वदेश तथा विदेशसम्म गएर घुमफिर गरिरहेका छन् । भ्रमणमा शौखिन नेपालीका लागि दशैं तथा तिहारको बिदा सुनौलो अवसर हो । तुलनात्मक रुपमा लामो समय कार्यालय बिदा हुने गरेकाले घुम्न मन पराउनेहरूले दशैं र तिहारको बिदालाई घुमफिर गरेर सदुपयोग गर्ने गरेका छन् । 

घुम्न मन पराउनेहरूका लागि लुम्बिनी प्रदेश आकर्षक गन्तव्य हुनसक्छ । लुम्बिनीमा धार्मिक, सांस्कृतिक र ऐतिहासिक हिसाबले महत्वपूर्ण पर्यटकीय स्थलहरू छन् । 

लुम्बिनीमा पश्चिम कर्णाली पुल प्रवेशद्वारदेखि पूर्वतर्फ नवलपरासीको त्रिवेणीसम्म घुमफिर गर्ने धेरै स्थानहरू छन् । उक्त भुगोलभित्र रहेका सांस्कृतिक, पर्यावरणीय, ग्रामीण बस्ती तथा पुरातात्विक स्थलहरूमा घुमफिर गर्न सकिन्छ ।

सबैको रोजाइँमा परेको लुम्बिनी 

‘शान्तिका अग्रदूत’ भगवान गौतम बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनीको थप परिचय दिइरहनु  पर्दैन । गौतम बुद्धको जन्मस्थल भएकाले लुम्बिनी विदेशी पर्यटकका लागि समेत आकर्षक गन्तव्य हो । संस्कृतिविद् डा. गीतु गिरी विश्वका विभिन्न देशबाट समेत पर्यटकहरू आउने लुम्बिनी नेपालीहरूले त एकपटक पुग्नैपर्छ बताउँछन् । 

लुम्बिनी भ्रमणका लागि एकदिन पर्याप्त छ । एकदिनमा लुम्बिनीका सबैजसो क्षेत्रहरू अवलोकन गर्न सकिन्छ । 

लुम्बिनी आउँदा मायादेवी मन्दिर सबैको रोजाइमा पर्ने गरेको छ । लुम्बिनीमा मायादेवी मन्दिरमात्रै होइन, धेरै आकर्षक अन्य बिहार (गुम्बा)हरू पनि छन् । मायादेवी मन्दिर साँझपख अझ आकर्षक देखिन्छ । ‘सेन्ट्रल क्यानेल’को ढुंगामा यात्रा गर्दै शान्ति दीप प्रज्ज्वलन भएको स्थानमा पुगिन्छ । 

मायादेवी मन्दिरभित्र प्रवेश गरी केही समय ध्यान गर्न सकिन्छ । लुम्बिनीमा हालै सरकारले निर्माण गरेको ५ हजार क्षमताको ठूलो सभाहल पनि धेरैका लागि आकर्षणको केन्द्र बनेको छ । 

लुम्बिनी घुमेपछि तिलौराकोट नगई फर्किनु लुम्बिनी भ्रमण अपूरोजस्तै हुन्छ । लुम्बिनी बुद्धको जन्मस्थल हो भने, तिलौराकोट बुद्धको क्रिडास्थल । तिलौराकोट घुमिरहँदा पुरातात्विक महत्वको जानकारी तथा शान्त वातावरणको लाभ लिन सकिन्छ । तिलौराकोट घुमेर देवदह र रामग्रामसमेत पुग्न सकिन्छ । लुम्बिनी आसपासको क्षेत्रमा अवलोकन गर्न लुम्बिनी विकास कोषले निःशुल्क विद्युतीय बससमेत सञ्चालनमा ल्याएको छ । 

बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज

अधिकांश नेपाली वन्यजन्तु हेर्न र जंगल सफारीका लागि चितवनको सौराहा पुग्ने गर्छन् । सौराहाजस्तै लुम्बिनी प्रदेशको बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज पनि घुमफिर (जंगल सफारी)का लागि उत्तिकै राम्रो छ । बाघ, हात्तीसहित अन्य जंगली जनावर तथा दुर्लभ पक्षीहरूको अवलोकनका लागि बर्दिया निकुञ्ज उत्कृष्ट गन्तव्यमध्येको एक हो । 

९६८ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको निकुञ्ज खासगरी बाघ हेर्नका लागि धेरैजना पुग्ने गर्छन् । निकुञ्ज क्षेत्रमा ५४ प्रजातिका स्तनधारी, ४०० प्रजातिका चराचुरुंगी, २५ प्रजातिका सरिसृप (घस्रने) वन्यजन्तु र ६० भन्दा बढी प्रजातिका माछा पाइन्छ । ​

बर्दियामा थारु संस्कृतिको अवलोकन गर्न सकिन्छ । निकुञ्ज नजिकै डल्ला गाउँमा खोलिएको होमस्टे पर्यटकमाझ लोकप्रिय छ । होमस्टेमा आउने पर्यटकहरूलाई स्थानीय थारु संस्कृतिसँग साक्षात्कार गराउने गरिएको छ । 

त्यहाँ थारु संस्कार र संस्कृतिसँगै थारु परिकारहरू पनि खान पाइनेछ । निकुञ्ज नजिकै रहेको ठाकुरद्वार मन्दिर पनि धार्मिक हिसाबले अर्को महत्वपूर्ण गन्तव्य हो । बर्दिया निकुञ्ज नजिकै लुम्बिनी प्रदेशको अन्तिम सीमाना कर्णाली पुल पनि घुम्न लायक ठाउँ हो । कर्णाली पुलका दृश्यहरू ​लोभलाग्दा देखिन्छन् । 

गुल्मीको रेसुंगा तपोभूमि

​गुल्मीको रेसुंगा तपोभूमि चर्चित धार्मिकस्थल हो । बुटवलबाट हिँडेपछि पाल्पाको सिद्धबाबा मन्दिर दर्शन गरेर श्रीनगर पनि अवलोकन गर्न सकिन्छ । श्रीनगरमा भैरवस्थानको संस्कृति हेर्ने मौका मिल्छ । गुल्मीको रिडी क्षेत्र धार्मिक पर्यटकीय भूमि हो । अवलोकन र दर्शन गरेर सिधैं रेसुंगाका लागि यात्रा गर्नु उपयुक्त हुन्छ ।

रेसुंगाको मौसम चिसो छ । पोखरीको दर्शन गरेर मन्दिरका लागि कम्तिमा ३० मिनेटको पैदल यात्रा गर्नुपर्छ । मन्दिरमा अखण्ड अग्नि हवन कुण्ड छ । तामाको छाना भएको भव्य मन्दिर छ । धार्मिक हिसाबले महत्वपूर्ण रेसुंगाबाट प्रसस्त हिमाल र खुलेका पहाड पनि हेर्न सकिन्छ । यहाँको मनमोहक दृश्यले पर्यटकहरूको मन लोभ्याउँछ । गुल्मीबाट अर्घाखाँची हुँदै फर्किन सकिन्छ । फर्कने क्रममा अर्घाखाँचीको सुपादेउराली मन्दिर दर्शन गरेर फर्कदा मनमा शान्ति मिल्ने छ । 

प्यूठानको स्वर्गद्वारी मन्दिर

लुम्बिनी प्रदेशको अर्काे धार्मिक गन्तव्य प्यूठानको स्वर्गद्वारी हो । स्वर्गद्वारी धार्मिक हिसाबले जति महत्व रहेको छ, प्राकृतिक सुन्दरताले पनि त्यति नै भरिपूर्ण छ । स्वर्गद्वारी घोराही–होलेरी हुँदै जाँदा ५९ किलोमिटर पर्दछ भने, प्यूठान जिल्लाको भिग्रीदेखि १४ किलोमिटरको दूरीमा पर्दछ । स्वर्गद्वारीबाट ८ हजार मिटरभन्दा अग्ला तीनवटा हिमाल र अन्य दर्जनौं हिमशृंखला हेर्न पाइन्छ । स्वर्गद्वारीको परिसरबाट धौलागिरि, नीलगिरि, माछापुच्छ्रे र अन्नपूर्ण, लमजुङ, हिमचुली, मनास्लु, चुरेन, पुथालगायत हिमशृंखला देखिन्छ । 

प्राकृतिक सौन्दर्यले भन्दा धार्मिक कारणले स्वर्गद्वारी चर्चित छ । पाण्डवहरू स्वर्ग जाँदा यहाँको बाटो भएर गएको हुनाले स्वर्गद्वारी नाम रहेको जनविश्वास छ । झट्ट हेर्दा ९ वटा मन्दिरजस्तो देखिने स्वर्गद्वारीको मन्दिरमा यज्ञशालाभित्र पाञ्चायन देव–देवी, गणेश, सूर्य, विष्णु र शिवका मूर्तिहरू छन् । चार दिशाका कोठामा अग्निकुण्ड र बीचको यज्ञशालामा होम कार्य हुन्छ ।

स्वर्गद्वारीमा बटुकले पूजा, वेदपाठ, भागवत पाठ, हवन, रुद्राभिषेक गर्छन् । स्वर्गद्वारीमा गाईको महत्व बढी मानिन्छ । 

रोल्पाको थवाङ

लुम्बिनी प्रदेशको घुमफिरको अर्को गन्तव्य हो रोल्पाको थवाङ गाउँ । पहाडी जिल्लाको संस्कृति बुझ्न मात्र होइन, तत्कालीन माओवादी विद्रोहको आधार इलाका पनि भएकाले थवाङ पर्यटकीय स्थल हो । सशस्त्र युद्धका कथा र व्यथाहरू बोकेको रोल्पा प्राकृतिक र सांस्कृतिक रूपमा सम्पन्न छ । 

थवाङमा लुम्बिनीको एकमात्रै हिमाली जिल्लाबासीको गाउँले जीवन अनुभव लिन सकिन्छ । रुकुमपूर्व र रोल्पामा पनि धेरै घुमफिर गर्ने पर्यटकीय ठाउँहरू छन् । पर्यटन व्यवसायी रामप्रसाद गौतम दशैंका बेला रुपन्देहीका होटलहरूले आन्तरिक र बाह्य पर्यटकका लागि आकर्षक छुट योजना ल्याएको बताउँछन् ।