×

NTC

राजधानी सर्न लागेपछिको चासो

लुम्बिनीमा राजधानी सार्ने हतारो– प्रदेश मुकाम सर्दैमा घट्ला बुटवलको चार्म ?

मंसिर २२, २०७९

IME BANK INNEWS
Sarbottam
Premier Steels
Marvel

स्थायी पूर्वाधारविना लुम्बिनी प्रदेशको अस्थायी मुकाम बुटवलबाट दाङको भालुवाङ (राप्ती उपत्यका) मा राजधानी सार्ने प्रक्रिया शुरू भएको छ ।

yONNEX
Sagarmatha Cement

कर्मचारी, राजनीतिक दल र प्रदेश सांसदले अस्थायीबाट अस्थायी संरचनामै राजधानी सर्दा राज्यलाई थप व्ययभार पर्ने भन्दै स्थायी संरचना बनेपछि मात्र सार्न आग्रह गरिरहेकै बेला ‘छापामार शैली’मा सोमवार राति मुख्यमन्त्री कूलप्रसाद केसीको सचिवालय भालुवाङ सारिएको छ । 


Advertisment
RMC TANSEN
shivam ISLAND

उक्त कामको सर्वसाधारणदेखि राजनीतिक दलहरूसम्मले विरोध गरेका छन् ।


Advertisment
Kumari
MAW JCB

२०७७ असोज २० गते प्रदेशसभाको दुईतिहाइ बहुमतले प्रदेश ५ को स्थायी राजधानी दाङको भालुवाङ र नाम लुम्बिनी प्रदेश तय गरेको थियो । 

Vianet communication
Laxmi Bank

राजधानी भालुवाङ (राप्ती उपत्यका) तोकिए पनि तत्कालीन मुख्यमन्त्री शंकर पोखरेलले स्थायी पूर्वाधार बनेपछि मात्र मन्त्रालय र कार्यालयहरू सार्ने बताएका थिए । तर कामचलाउ सरकारले हतारमा राजधानी सार्न खोजेपछि सरकारको सेवाप्रवाह प्रभावित हुने चिन्ता बढेको छ भने अनावश्यक खर्च पनि हुने भन्दै आलोचना भइरहेको छ ।

राप्ती प्राविधिक शिक्षालयको भवनमा मुख्यमन्त्री कार्यालयसहित मन्त्रालयहरू सार्ने सरकारको तयारी छ । भालुवाङलाई ‘भर्जिन ल्यान्ड’ को रूपमा अर्थ्याइएको छ । बुटवलबाट स्थायी राजधानी १०० किलोमिटर पश्चिममा पर्छ भने दाङको सरदमुकामबाट भालुवाङ आउन ८० किलोमिटरको दूरी छ, जुन ठाउँ पूर्वपश्चिम राजमार्गसँग भौगोलिक रूपमा ‘सेन्टर’ मा परे प्रशासनिक हिसाबले उपयुक्त देखिँदैन । 

इतिहासकार विमलबहादुर शाक्य भन्छन्, ‘बुटवल आफैँ विकसित भएको शहर हो । बुटवलको अवस्था बिग्रिँदैन/घट्दैन । शिक्षाको जग बलियोसँग बसेको छ । औद्योगिक ‘हब’ बनेको छ । अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल यहीँ छ । फराकिला बाटा यहीँ छन् । सहज नाका छ । लुम्बिनी हाम्रै काखमा छ ।’ 

अब बस्ने प्रदेशसभाको पहिलो बैठक भालुवाङमै बस्ने र विस्तारै मन्त्रालयहरू पनि सार्ने कामचलाउ सरकारका मुख्यमन्त्री केसीको निर्देशनपछि दाङमा खुशीयाली र बुटवलमा निराशा छाएको छ । 

संघीयता कार्यान्वयनको पहिलो पाँच वर्ष प्रदेश सरकार जति प्रभावकारी होला भन्ने लागेको थियो त्यो हुन सकेन । प्रदेश सरकारको आन्तरिक आयबाट कर्मचारीलाई ६ महिनाको तलब भत्ता समेत खुवाउन पुग्ने अवस्था छैन । 

प्रदेश सरकारले यसअघि पटक–पटक राजधानी व्यवस्थापनका भन्दै संघीय सरकारसँग बजेट माग गरिसकेको छ । 

६ वर्ष अगाडि प्रदेश राजधानी बुटवल तोकिएपछि बुटवलमा बढेको लगानी र यहाँ बढेको आर्थिक गतिविधि अब के हुन्छ भन्ने चर्चा परिचर्चा शुरू भएको छ । प्रदेशको अस्थायी राजधानी बुटवल तोकिएपछि यहाँ व्यवसायीले ठूलो लगानी भित्र्याएका थिए । 

सबै मन्त्रालय उठेसँगै राजधानीलक्षित गरेर गरिएका लगानी खेर जानेछन् । त्यस्तै बुटवलमा बनाइएका अस्थायी संरचना उपयोगविहीन हुने अवस्था आउनेछ भने उता फेरि अस्थायी संरचनामा करोडौं खर्च हुने देखिन्छ । त्यस्तै यहाँ बनेका ठूला सभा हल र भवनहरू उपोगविहीन हुने अवस्था आउन सक्छ । 

संस्कृतिविद् तथा इतिहासकार विमलबहादुर शाक्यले प्रदेशका प्रशासनिक कार्यालय यहाँबाट सरेर गए पनि बुटवल अब पछाडि फर्किनुपर्ने अवस्था नआउने बताए ।

‘नहुनुपर्ने निर्णय दलहरूले हिजो नै गरे ।​ कानूनीरूपमा गएपछि अब फर्केर आउँदैन,’ शाक्य भन्छन्, ‘बुटवल आफैँ विकसित भएको शहर हो । बुटवलको अवस्था बिग्रिँदैन/घट्दैन । शिक्षाको जग बलियोसँग बसेको छ । औद्योगिक ‘हब’ बनेको छ । अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल यहीँ छ । फराकिला बाटा यहीँ छन् । सहज नाका छ । लुम्बिनी हाम्रै काखमा छ ।’ 

शाक्य थप्छन्, ‘भालुवाङ र बुटवलको तुलना हुँदैन । बुटवल पश्चिम नेपालकै प्रमुख व्यापारिक केन्द्र हो । तत्कालीन प्रधानमन्त्री कृष्णप्रसाद भट्टराई तानसेनलाई नमूना नगर बनाउने घोषणा गर्दा बुटवल परेको थिएन । तानसेन कहाँ छ ? बुटवल कहाँ पुग्यो ।’ बुटवलको अवस्थामा भालुवाङ पुग्न अझै २० वर्षभन्दा बढी समय लाग्ने शाक्यको भनाइ छ । निजी क्षेत्रले ठूलो लगानी गरी दुई स्थानमा केवलकार निर्माण भइरहेको छन् । 

बुटवल–भैरहवा करिडोर आर्थिक क्रियाकलापका हिसाबले जसरी अगाडि बढेको छ, यो काठमाडौं उपत्यका पछाडिको महत्त्वपूर्ण करिडोरका रूपमा रहेको छ । बुटवल–भैरहवालाई जोडेर महानगरका रूपमा विकास योजना पनि अगाडि बढेको छ । लुम्बिनीलाई केन्द्रविन्दुमा राखेर प्रदेशको केन्द्र कहाँ बन्न छ ।

यी सबैका बावजुद् पनि संघीयता कार्यान्वयन सफल हुने अवस्था देखिए र दाङको कोइलाबास नाका सञ्चालन भए बेलहिया नाकाको चहलपहल घट्न सक्छ । पूर्वी राप्तीको बजार समेत अहिले बुटवल रहेको अवस्थामा त्यस क्षेत्रका मानिसहरू बुटवल आउने क्रम रोकिन सक्नेछ । 

तर, हालै गौतम बुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल सञ्चालनसँगै बुटवल विश्वका अन्य ठूला शहरसँग पनि जोडिएको छ । ‘राजधानी हुनका लागि केही भौगोलिक र प्राकृतिक अवस्थाले साथ दिनुपर्छ,’ वातावरण विज्ञ युवराज कंडेल भन्छन्, ‘राजधानीलाई दीर्घकालीन रूपमा धान्ने र फैलिन दिने क्षमता त्यस स्थानमा हुनुपर्छ, तर यो पाटोबाट प्रदेश ५ को राजधानी तोक्ने बेलामा बेवास्ता गरेको देखिन्छ ।’

बुटवल कहिल्यै प्रशासनिक केन्द्र भएन, बसोवास र व्यापारिक केन्द्र हो । राणाकालीन समयमा नवलपरासीको पालि शहर थियो । आर्थिक केन्द्र रुपन्देहीकै बेथरी भन्सार थियो । लुम्बिनीको भगवानपुर राजधानी थियो । त्यो बेला पनि बुटवल घ्यु र नुन साट्ने थलो मात्रै थियो । त्यसैले कहिल्यै प्रशासनिक राजधानी नभएको बुटवलले प्रदेश राजधानी गुमाउँदा पनि यहाँका जनता आत्तिनुपर्ने अवस्था नआउने कंडेलको भनाइ छ । 

तर, पर्यटन व्यवसायी समुन्द्र जीसीले भने राजधानी सरेपछि होटल व्यवसायको क्षेत्रमा झण्डै ५० प्रतिशत असर पर्ने बताए ।

जीसीले भने, ‘मौजुदा अवस्थामा रहेका होटललाई अहिले ३० प्रतिशत र राजधानी पूर्णरूपमा गइसकेपछि ५० प्रतिशत अप्ठ्यारोमा पर्ने देखिन्छ । कोरोना क्राइसिसले धेरै होटल बन्द भएका थिए । अहिले बुटवलको जुन चाम छ, राजधानी सरेपछि त्यो रहँदैन । विस्तारै यहाँका राजनीतिक दलहरूले चित खानेछन् ।’

‘बुटवल राजधानी घोषणा भएपछि पर्यटन क्षेत्रमा मात्रै यहाँ १५ अर्ब भन्दा बढी लगानी व्यवसायीले गरेका छन्,’ जीसीले भने, ‘मौजुदा अवस्थामा रहेका होटललाई अहिले ३० प्रतिशत र राजधानी पूर्णरूपमा गइसकेपछि ५० प्रतिशत अप्ठ्यारोमा पर्ने देखिन्छ । कोरोना क्राइसिसले धेरै होटल बन्द भएका थिए । अहिले बुटवलको जुन चाम छ, राजधानी सरेपछि त्यो रहँदैन । विस्तारै यहाँका राजनीतिक दलहरूले चित खानेछन् ।’

भालुवाङ क्षेत्र एशियाकै प्रमुख जैविक करिडोरमा पर्छ । नेपालका ५ र भारतका ७ वटा राष्ट्रिय निकुञ्जलाई जोडेर वन्यजन्तुहरूको विचरणमा सघाउन जैविक मार्ग संरक्षणका कार्यक्रमहरू सञ्चालित छन् ।

दाङको दक्षिणी क्षेत्रमा पातलो वनयुक्त चुरे क्षेत्र रहेकाले महेन्द्र राजमार्गको किनारामा रहेको वनक्षेत्र जैविक करिडोरका लागि अत्यावश्यक क्षेत्र हो । उक्त क्षेत्रमा राजधानी निर्माण गर्दा करीब ३ हजार किलोमिटर लामो जैविक मार्ग टुक्रिन्छ । यसबाट वातावरणीय क्षेत्रले ठूलो क्षति बेहोर्नुपर्नेछ । 

भूगोलका हिसाबले पूर्वमा पाल्पा रामपुरदेखि पश्चिममा राजापुरसम्म र उत्तरमा रूकुम पूर्वको सिस्ने पुथा हिमालदेखि दक्षिणमा मर्चवारसम्म लुम्बिनी प्रदेश फैलिएको छ । हिमाल, पहाड र तराईको समिश्रण अर्थात् तराईका ६, पहाडका ५ र हिमालका १ गरी १२ जिल्ला समेटेर लुम्बिनी प्रदेश बनेको छ । यसमा समथर जमिनदेखि ७ हजार २४६ मिटरसम्म उचाइ भएको पुथा हिमालसम्म छन् ।

भालुवाङ क्षेत्रलाई वन्यजन्तु कोषले संरक्षित क्षेत्र मानेको छ । लेखक रामचन्द्र श्रेष्ठले प्रदेश सरकारको हतारको कामले संघीयताप्रति झनै वितृष्णा बढाउने काम गरेको बताए ।

उनले प्रदेश राजधानी हुँदा बुटवलको जुन महत्त्व थियो त्यो केही घट्न सक्ने चिन्ता व्यक्त गरे ।

hAMROPATRO BELOW NEWS
NLIC
TATA Below
कात्तिक २०, २०८०

भूकम्पले नलगाड नगरपालिका–६ गराग्लीका शेरबहादुर रावलले परिवारका चार सदस्य गुमाए । दिनभरिको कामको थकानले सबै सुतिरहेको समयमा आएको भूकम्पमा परेर उनले अधिकांश परिवारका सदस्य गुमाए । आमा सितली, भाउजू क...

कात्तिक १८, २०८०

गएराति गएको भूकम्पले सबैभन्दा बढी जाजरकोटको नलगाड क्षेत्रमा क्षति गरेको छ । नलगाड नगरपालिकामा मात्रै तीन दर्जन बढीको ज्यान गएको जिल्ला प्रशासन कार्यालय जाजरकोटले जनाएको छ । अझै यकिन विवरण आउन बाँकी छ ।  ...

कात्तिक २०, २०८०

शुक्रवार मध्यरातिको भूकम्पमा परेर मृत्यु भएकी जाजरकोट भेरी नगरपालिकाकी ८ वर्षीया विष्णु तिरुवाको दाहसंस्कारका लागि आफन्त र गाउँलेहरू सोमवार भेरी नदी घाटमा पुगेका थिए ।​​ सोमवार अपरान्ह उनको शव लिएर मलामी...

कात्तिक २०, २०८०

जाजरकोट भूकम्पमा ज्यान गुमाउनेमध्ये आधा बढी बालबालिका रहेका छन् । नेपाल प्रहरीले उपलब्ध गराएको तथ्याङ्क अनुसार कात्तिक १७ गते राति गएको भूकम्पबाट मृत्यु भएका १५३ मध्ये ७८ बालबालिका छन् । जाजरक...

कात्तिक २९, २०८०

जाजरकोट भूकम्पले दुई मानवीयसँगै ठूलो भौतिक संरचनामा क्षति पुर्‍यायो । सयौँ घरबारविहीन भए । प्रभावित क्षेत्रका नागरिकका लागि यो तिहार खल्लो भएको छ । उनीहरूको तिहार मनाउने सपना यसपटक पूरा हुन सकेन । ...

कात्तिक १८, २०८०

जाजरकोटको रामीडाँडालाई केन्द्रबिन्दु बनाएर गएराति गएको ६.४ म्याग्निच्यूडको भूकम्पका कारण धनजनको ठूलो क्षति भएको छ । नेपाल प्रहरीले दिएको तथ्यांकअनुसार १२९ जनाको मृत्यु भइसकेको छ भने १४० जना घाइते छन् ।...

रूकुम पश्चिम र जारजरकोटमा ओइलाएका सयपत्री फूल अनि ज्यूँदा सपना

रूकुम पश्चिम र जारजरकोटमा ओइलाएका सयपत्री फूल अनि ज्यूँदा सपना

मंसिर ३, २०८०

मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्,​ दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....।  हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...

'टिकटकसँग डराउने मान्छे प्रचण्ड हुन सक्दैनन्'

'टिकटकसँग डराउने मान्छे प्रचण्ड हुन सक्दैनन्'

कात्तिक ३०, २०८०

कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...

व्यवस्थामाथि हैन, 'असफल' नेतामाथि खतरा

व्यवस्थामाथि हैन, 'असफल' नेतामाथि खतरा

कात्तिक ३०, २०८०

केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...

x