महँगो ड्राइ फ्रुटमा पर्ने काजु खानु स्वास्थ्यका लागि निकै लाभदायक छ। पछिल्लो समय त झन् यसको प्रयोग विभिन्न परिकारमा समावेश गर्न थालिएको छ। 

नेपाली तथा भारतीय खानाका विभिन्न परिकारमा यसलाई समावेश गरिने गरिन्छ।

काजुलाई पिसेर तथा सिंगै पनि मिठाई बनाउन प्रयोग गरिने गरिन्छ। यसबाहेक मदिरा बनाउन पनि काजुको प्रयोग गर्ने गरिएको पाइएको छ। त्यसैले काजु व्यावसायिक रूपमा उत्पादन हुनेमा पर्छ। कतिपय देशहरूको यो ठूलो निर्यात व्यवसाय पनि हो । 

काजुको बढ्दो प्रयोगका कारण नेपालमा यसको आयात पछिल्लो समय झनै बढ्न थालेको छ। 

पछिल्लो तथ्यांक हेर्दा चालु आर्थिक वर्ष २०७९/०८० को ८ महिनामा ४३ करोड रुपैयाँ बराबरको काजु नेपाल आयात भएको छ। भन्सार विभागको तथ्यांकअनुसार नेपालले युनाइटेड अरब इमिरेट्स, भारत, मोजाम्बिक, कतार, भियतनाम, चीन, नाइजेरियाबाट काजु आयात गर्दै आएको छ ।

काजु कहाँ, कसरी र कस्तो ठाउँमा फल्छ ? 

काजु एक प्रकारको रूख हो, जसको फल सुकेपछि 'नट'को रूपमा उत्पादन हुन्छ । काजुका रूखहरू १४ देखि १५ मिटर अग्ला हुन्छन्। यसको रूखबाट उत्पादन लिन ३ वर्ष लाग्छ। 

काजुबाहेक यसको बोक्रा पनि प्रयोग गरिन्छ।

काजु खेती पहिलो पटक ब्राजिलमा भएको थियो। यो उष्णकटिबन्धीय स्थानहरूमा राम्रोसँग उत्पादन हुन्छ।

सामान्य तापक्रम भएको ठाउँमा यसको खेती गर्नु राम्रो मानिन्छ । काजु खेती समुद्र सतहबाट ७५० मिटरको उचाइमा राम्रोसँग हुने गर्छ। फलफूल उत्पादनका लागि यसको बालीलाई चिसोबाट जोगाउनुपर्छ, किनभने चिसो र चिसोका कारण यसको उत्पादनमा असर पर्छ। 

यसको खेतीमा, समुद्री सतहको रातो र लेटराइट माटो उत्तम मानिन्छ। छिमेकी मुलुक भारतको दक्षिणको तटीय क्षेत्रहरूमा यो बढी उत्पादन हुने गरेको पाइएको छ। 

तातो र आर्द्र हावापानीजस्ता ठाउँहरूमा यसको उत्पादन धेरै राम्रो हुने गर्छ। काजु बालीलाई बढी वर्षा चाहिने हुँदा यसको बिरुवा राम्रोसँग बढ्न ६ सयदेखि ४५०० मिलिमिटर वर्षा आवश्यक पर्छ। काजु बालीमा सामान्यभन्दा बढी चिसो र गर्मी बढी भए उत्पादनमा असर पर्छ। साथै हिउँदमा चिसोले पनि बालीलाई नोक्सान पुर्‍याउँछ । 

शुरूमा यसको बिरुवालाई २० डिग्री तापक्रम चाहिन्छ। यसपछि जब बिरुवाहरूमा फूलहरू देखा पर्न थाल्छन्, तब तिनीहरूलाई सुक्खा मौसम चाहिन्छ। जब यसको फल पाक्न थाल्छ तब ३० देखि ३५ डिग्री तापक्रम चाहिन्छ। तापक्रम बढी भए फलफूलको गुणस्तरमा ह्रास आउनुका साथै फल फुट्ने जोखिम उत्तिकै हुन्छ।  

यस प्रकारको खेती प्रायः पूर्वी तटीय क्षेत्रमा गरिने गरिएको छ, जहाँ यसको उत्पादन राम्रोसँग हुने गर्छ।

एउटा उत्तम प्रजातिको बोटले एक सिजनमा १५ किलोग्रामसम्म काजु उत्पादन गर्ने गर्छ। जसमा ३० प्रतिशतसम्म बोक्रा हुने गर्छन्। काजुको एउटा बीउ करिब ५ ग्राम हुन्छ।

एकपटक रोपेपछि काजुको बोटले २५ वर्षसम्म उत्पादन गरिरहन्छ।

                                                                                                                                                                   भारतको राष्ट्रिय जैविक तनाव व्यवस्थापन संस्थानबाट साभार