कात्तिक २१, २०८०
पाल्पामा दुईवटा खोलामा डुबेर मंगलवार दुई जनाको ज्यान गएको छ । पाल्पाको तिनाउ गाउँपालिका–३ मा रहेको तिनाउ खोलाको ड्याममा डुबेर घुम्न आएकी भारतीय युवती महिलाको मृत्यु भएको जिल्ला प्रहरी कार्यालय, पाल्पाक...
‘कविता’ पद्यात्मक वा लययुक्त रचना हुँदा पाठकले बढी रसिलो मानी पढेको, सुनेको देखिन्छ । छन्दोबध्द कविताका नियम हुन्छन् त्यसैले कविको भाव खज्मजिने भय हुन्छ भन्ने तर्क गद्य कविताका लेखक र पाठकहरूबाट आउन सक्छ । तर छन्दमा दख्खल राख्ने कविहरू यस्तो मान्यतालाई उतिसारो महत्व दिँदैनन् । किनभने तिनले छन्दमै रसिला भाव र कसिला सन्देश सम्प्रेषण गर्न सिकेका हुन्छन् ।
समालोचक यदुनाथ खनाल लेख्नुहुन्छ : ‘कवितामा छन्दको प्रयोग नगरे पनि विशिष्ट लयात्मकताको आवश्यकता रहन्छ ’। थपमा खनालको कथन छ, कविता अखबार पढे झैं खरर पढेर बुझिने रचना होइन; यसमा थप मेहनत चाहिन्छ र त्यसमै पाठक हुन पाउँदाको आनन्द समेटिन्छ ।
एक बार सब लौ मिलि हालौं,
शक्ति संचय गरौं अनि थालौं,
बाँकि कार्य बहुतै छन गर्ने ,
के यसै लडिभिडीकन मर्ने ?
कवि धरणीधर शर्मा कोइरालाले सात सालताका लेखेको ‘सत्याग्रह’कविताभित्रका यी लहर २०४९ सालमा प्रकाशित जगन्नाथ शर्मा त्रिपाठीको अनुसन्धानात्मक ग्रन्थमा भेटिन्छन् ।
छन्द र लयसम्बन्धी माथि चर्चित अवधारणा र कवितासित परिचित भैसकेपछि अक्षरकर्मी आफ्नो हातमा परेको ‘जीवन चेतना’ कवितासङ्ग्रहको प्रसङ्ग कोट्याउन चाहन्छ । पण्डित यज्ञराज ओझा (वि.सं. १९९०—२०७२) को ‘मेरो देश’ कवितामा परेका यी लहरले दिने स्वाद मीठो र सन्देश खँदिलो छ:---
आपत् विपदका बेला शिवको शक्ति जाग्दछ
नेपाल भूमि ताक्नेका विरुध्द शक्ति लाग्दछ ।
एकै त्रिशूल हानेर संसारै भष्म पार्दछन्
कुदृष्टिबाट हेर्नेको पक्कै संहार गर्दछन् ।।
कवि यज्ञराजको यस अभिव्यक्तिले राष्ट्रियताको बारेमा नेपाली कति संवेदनशील हुन्छन् त्यसको झलक प्रदान गर्दछ । नेपाली आखिर नेपाली हुन् चाहे ती पूर्वोत्तरको ताप्लेजुङका किसान हुन् वा सुदूर पश्चिमको डोटीका शिक्षक हुन् । बालकृष्ण समले भने झैं, ‘देशभक्ति त मर्दैन चुत्थै देश भए पनि’।
डोटी जिल्लाको सिलगढी बजार जन्मस्थल भएका पं. यज्ञराज ओझाको मूलघर सोही जिल्लाको मौवा गाउँ हो । उहाँका भाइ डा. एकराज ओझाले विवेच्य पुस्तकको प्रकाशकीयमा दिनुभएका जानकारी हेर्दा यज्ञराजले आफ्नो जीवनको अधिकांश समय अध्ययन र अध्यापनमा बिताउनु भएको देखिन्छ । भारत हरिद्वारस्थित् पालिवाल ब्राह्मण विश्वविद्यालयमा संस्कृततर्फको औपचारिक शिक्षा लिएपछि मौवा फर्केर आफ्नो गाउँको एकमात्र शैक्षिक संस्था ‘भाषा पाठशाला’ प्रधान अध्यापकको जिम्मेवारी सम्हाल्दै शिक्षण सेवामा प्रवेश गर्नुभयो । त्यसपछिका तीन दशकमा पं.यज्ञराजले त्यस भेगका ठूलो संख्यामा रहेका बाल-बालिकाको शैक्षिक जग बसालिदिनु भयो । पछिल्लो समय उहाँ धनगढी (कैलाली) को बासिन्दा हुनुभयो ।
चित्रकला, छायाचित्रकला (फोटोग्राफी) र सुन्दर हस्ताक्षरका लागि परिचित र प्रशंसित यज्ञराज असंख्य शिष्यहरूबीच श्रध्देय ‘गुरुजी’ बाट परिचित हुनुहुन्थ्यो । तथापि उहाँको ज्ञान र रुचि औपचारिक शिक्षाले निर्देशित गरेको बाटोमा सीमित रहेन । खेतिपाती र पकाइ-तुल्याइको काममा पनि उत्तिकै जाँगर चलाउने ‘गुरुजी’को वागवानीमा (वनस्पति) मा विशेष अभिरुचि र दक्षता रहेको पुष्टि ‘कुनै जडिबूटी देख्नासाथ तत्सम्बन्धी संस्कृत श्लोक भन्दै अर्थ्याउनु हुन्थ्यो’ भन्ने कृषिविज्ञ भाइ एकराजको कथनबाटै हुन्छ । पुस्तकको अन्तिम खण्डमा राखिएका तस्बिरमध्ये एकले पं.यज्ञराजलाई मूर्तिकलाका पारखी रचनाकारको रूपमा पनि चिनाउँछ ।
चर्चित कविता सङ्ग्रहमा ‘जीवन चेतना’ का अतिरिक्त ५५ वटा कविता समावेश छन् ; तीमध्ये केही संस्कृत जलप लागेको हुनाले बढी चित्ताकर्षक छन् । नैतिक सन्देश, पीपलको महिमा, सत्यं शिवं सुन्दरम्, नेतृत्वका गुण-दोष, खै कर्तव्य कहाँ छ ? पठनीयमध्येका केही रचना हुन् । नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानको प्राज्ञसभाका सदस्य वासुदेव पाण्डेयले आफ्नो मन्तव्यमा उध्दृत गरेको (पं. यज्ञराजले जीवनको उत्तरार्ध्दमा लेखेको) अनुष्टुप् छन्दको कवितांश यसरी अघि बढ्दछ:--
आफ्नो शरीरको दु:ख आफैंले भोग्नुपर्दछ ।
चाँडै नै मर्न पाइयोस् भन्ने यै मात्र सोच छ ।।
-----------
यसै कविताको अलि तलका लहरमा पोखिएका भाव अक्षरकर्मीले निकै घतलाग्दो पाएको छ :---
तीतो सत्य पनि बोल्छ, मीठो असत्य बोल्दछ
सत्य शीतल पो हुन्छ, असत्य दिल पोल्दछ ।
सत्यको फल हाँसो हो, असत्य-फल आँसु हो
हाँस्न छोडेर के रुन्छौ ? नेपाली दाजुभाइ हो ।।
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
कृति: जीवन चेतना (कविता सङ्ग्रह)
कृतिकार : पं. यज्ञराज ओझा
प्रकाशक: विनायक पुस्तकालय, मौवा नगरदह, डोटी
संस्करण: पहिलो; २०७४ मंसिर
पृष्ठसंख्या: १४८+
मूल्य :
पाल्पामा दुईवटा खोलामा डुबेर मंगलवार दुई जनाको ज्यान गएको छ । पाल्पाको तिनाउ गाउँपालिका–३ मा रहेको तिनाउ खोलाको ड्याममा डुबेर घुम्न आएकी भारतीय युवती महिलाको मृत्यु भएको जिल्ला प्रहरी कार्यालय, पाल्पाक...
काठमाडौं उपत्यकामा भूकम्पको झड्का महसुस गरिएको छ । सोमवार अपरान्ह ४ बजेर ३३ मिनेटको समयमा भूकम्पको झड्का महसुस गरिएको हो । जाजरकोटको रामीडाँडा केन्द्रविन्दु भएर अपराह्न ४ बजेर ३१ मिनेटमा ५ दशमलव ८ रे...
काठमाडौँ उपत्यका अपराध अनुसन्धान कार्यालयले ‘कल गर्ल’ चाहिएमा उपलब्ध गराइदिने भनी ठगी गर्ने दुई जनालाई पक्राउ गरी आज सार्वजनिक गरेको छ । सामाजिक सञ्जालबाट ‘कल गर्ल’ उपल...
उदयपुरमा २१ वर्षीया युवतीलाई बलात्कार गरेको आरोपमा एक जना पक्राउ परेका छन् । पक्राउ पर्नेमा लिम्चुङबुङ गाउँपालिका १ बाँस्बोटेका २५ वर्षीय टवीन्द्र राई रहेका छन् । उनलाई आइतवार दिउँसो पक्राउ गरिएको प्रहर...
पाल्पामा १९ वर्षीया किशोरीलाई बलात्कार गरेको आरोपमा एक जना पक्राउ परेका छन् । पक्राउ पर्नेमा गुल्मीको इस्मा गाउँपालिका ६ का २६ वर्षीय जिज्ञाश दाहाल रहेका छन् । उनलाई मंगलवार साँझ पक्राउ गरिएको प्रहरीले जनाएको...
बाराको कलैया उपमहानरपालिका–६ मदर्सा टोलमा रहेको बाल एकता इंग्लिस बोर्डिङ स्कूलका प्रिन्सिपल गुड्डु भनिने रुपेश स्वर्णकारको हत्याका मुख्य योजनाका सोही विद्यालयकी पूर्वशिक्षिका तथा लेखापाल राधा गुप्ता रहेको ख...
हामी १५औं अन्त्य गरेर १६औं योजनाको तयारीमा जाँदै छौं । दलका शीर्ष नेताबीच १६औं योजनाको विषयमा छलफल भएको छ । १५औं योजनाको असफलता र नमिलेका कुरालाई १६औं मा सुधार्छौं । हाम्रो गन्तव्य कहाँ हो भन्ने संविधानले ...
सच्चा लोकतन्त्रमा सिमान्तमा रहेको नागरिकले पनि यो देश मेरो हो भन्ने अनुभूति गर्न सक्नेछ- माहात्मा गान्धी । माथि गान्धीको भनाइ किन उद्धृत गरिएको हो भने नयाँ वर्षको आगमन भैसकेको छ र २०८० को बिदाइ बडो हर्षपूर्वक...
एक दिन काम विशेषले नयाँ सडकतिर गएको थिएँ, मोबाइल टिङटिङ गर्यो । हेरेँ पुराना मित्र जयदेव भट्टराई, सम्पादक मधुपर्क (हाल अवकाश प्राप्त) ले सम्झेका रहेछन् । हामी दुई लामो समयसम्म सँगै रह्यौँ, कहिले गोरखापत्र...