पुस १९, २०८०
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
नेपालको राजनीतिक इतिहास हेर्ने हो भने परिवर्तन एउटै कुरामा मात्र सीमित भयो, जसले सधैँ सीमित व्यक्ति र समूह शक्तिशाली बनायो । ७० वर्षपहिले जतिबेला राजतन्त्र रहेर पनि निस्क्रिय थियो । राणाहरूले देशभित्र सत्ता र शक्तिको आशक्तिले के सम्म गराउनसक्छ भन्ने प्रमाणित गरे ।
२००७ सालको त्रिपक्षीय सन्धिपश्चात आमजनतामा रहेको उत्साह र राजतन्त्रप्रतिको विश्वास धेरै दिन कायम रहेन । यता राणा शासान अन्त्य भएको थियो भने राजा र राजनीतिक दलहरू आफ्नै वर्चस्व कायम गर्ने आन्तरिक प्रतिस्पर्धामा थिए । राजा त्रिभुवनको मृत्युपश्चात बहुदलीय व्यवस्था टिक्न सकेन र राजा महेन्द्रको उदय भयो ।
तात्कालीन अवस्थामा जनप्रिय रहेको राजनीतिक दल नेपाली कांग्रेसभित्र प्रभावशाली मानिने नेता बीपी कोइराला र राजा महेन्द्रबीचको सम्बन्धको उपज थियो, पञ्चायती व्यवस्था । आफूलाई लोकतन्त्रको मसिहा भन्ने बीपी राजा महेन्द्रसँगको व्यक्तिगत लडाईमा लाग्दा देशले यी दुवै महान नेताबाट अपेक्षित लाभ लिन सकेन । व्यक्तिगत रूपमा हेर्ने हो भने आज पनि नेपालमा लाखौं जनसंख्या यी महान नेताका पक्षधर छन्, तर नेपाली समाजले भने यिनीहरूबाट खासै फाइदा उठाउन सकेन । समाजले परिवर्तन र समावेशिता खोजेर बसेका बेला आफ्नो छवि र राजनीतिक विचार स्थापित गराउने सोचले सम्पूर्ण नेपाली समाज दशकौं पछाडि धकालियो ।
राजा र पञ्चायती व्यवस्था कमजोर भइरहेका बेला राजनीतिक दलहरू सामाजिक संरचना कमजोर भयो भनेर आनदोलनमा ओर्लिए । तर २०४७ सालमा आफू सरकारमा आउँदा आफ्नै सरकारसम्म समावेशी बनाउन सकेनन् । यता पञ्चायतकालमा मोटाएर बसेका सत्ता साझेदारहरू राजालाई पुनः सत्ता आफ्नो हातमा लिनुपर्छ भन्ने पाठ पढाउँदै थिए । उता सत्तामा आसीन जनप्रतिनिधिहरू आफू शक्तिशाली भइरहन राज्यको ढुकुटी रित्याउँदै बसेका थिए ।
सत्ताबाहिर रहँदा राजाको विपक्षमा रहेका यी नेताहरू अब राजाका विश्वासपात्र बन्नेतिर केन्द्रित भए । देशभित्र राजनीति गर्दै आइरहेका व्यक्तिहरू यसरी समाज कमजोर गर्न लागेकै कारण होला माओवादी द्वन्द्व आरम्भ भयो । राजाले आफ्नो स्वामित्व र वर्चस्व बचाउन सत्ता आफ्नो हातमा पटक–पटक लिने चलन नै बनिसकेको नेपालमा पुनः राजा र सामन्तहरू हावि हुँदै गए । अभाव र विकासबाट वञ्चित रहँदै आएको नेपाली समाज माओवादी द्वन्द्वकालमा अझै कमजोर बन्दै गयो ।
राजनीति र शासन प्रणालीले देखाएको सपना आजसम्म नेपाली जनताले अनुभूति र महसुस गर्न सकेका छैनन् । यसको एक मात्र कारण हो- विभेदकारी नीति तथा व्यवस्था । राज वीरेन्द्रको हत्या र मदन भण्डारीको रहस्यमय जलसमाधिको घटनाभन्दा पनि बढी राजनीतिक बाटो फराकिलो बनाउने एक माध्यम मात्र रहेको नबुझ्ने नेपाली समाज आफ्नै चयन र विचारप्रवाहले ग्रसित छ ।
२०६३ सालमा माओवादीले सरकार बनाउँदा अब आमजनताले राहत महसुस गर्ने र अन्ततः नेपालभित्र शान्ति सुरक्षा कायम हुने बुझाइ सबैमा थियो, तर मधेशभित्र भइरहेको अधिकार र पहिचानको लडाइले सामाजिक सुरक्षा र भौगोलिक अखण्डतालाई चुनौती दिँदै आइरहेको थियो । नेपाली कांग्रेस, एमाले, माओवादीको नजिक रहँदै आएका तराइका नेताहरू अब राजनीतिकरूपमा आफ्नो छुटै पहिचान बनाउने पक्षमा थिए । यही सोचले जन्मायो तराइ/मधेशभित्र कयौं क्षेत्रीय राजनीतिक दलहरू । मधेशका यी नयाँ मसिहाहरू प्रायः सबै शीर्ष राजनीतिक दलहरूबाट पटक–पटक सत्ता र शक्तिशाली पदहरूमा आसिन भइसकेको इतिहास छ ।
देशले र नेताले चाहेका परिवर्तन कयौंपटक भयो तर समाज हिजो पनि कमजोर थियो र आज पनि छ । जनयुद्ध लडेर आएका कमाण्डरहरू आज देशकै सम्पन्न व्यक्तिहरूमध्ये एक हुन् भने राजनीतिक सिद्धान्त र इमान्दारितका पक्षधर जनप्रतिनिधिहरू आज जनताको चयनभन्दा बाहिररहेर बसेका छन् । कमजोर समाजको चयन पनि कमजोर रहेकै कारण होला आज हामी आफ्नै राजनीतिक व्यवस्थाले पीडित बनेका छौं ।
समावेशी राज्यको कल्पनाले संघीयताको जन्म भयो, तर गैरसमावेशी राजनीतिक संस्कारले द्वन्द सधैँ बढ्दै गयो । हिजोसम्म अधिकार राजाले खोस्यो भन्ने नेताहरू आज अधिकार कहिले कांग्रेसले खोस्यो भन्छन् त कहिले कम्युनिस्टहरूलाई आरोपित गर्दै बसेका हुन्छन् । सरकार चलाउने अवसर नेपालमा सबैले पाए, तर निकासको बाटो भने कसैले देखाउन सकेनन् । हिजोको समाज सामन्ती व्यवस्थाबाट पीडित थियो भने आजको समाज राजनितिक व्यवस्थाबाट पीडित बनेको छ ।
आज संघीय व्यवस्था लागू भइसकेको अवस्था छ, तर निकासको बाटो अझै प्रस्ट छैन । राजनीतिक रूपले शक्ति विभाजन गरेर अघि बढ्ने सहमति भएपनि मानसिक रूपले नेताहरू शक्ति विभाजन गर्न चाहँदैनन् । सदैव आफू शक्तिशाली रहिरहन नेपाललाई नै कमजोर बनाउने जनप्रतिनिधिहरू जबसम्म नेपाली राजनीतिक वृत्तमा हावि रहिरहने छन्, त्यतिबेलासम्म समावेशिता चुनाव लड्ने र जित्ने एक अस्त्रको रूपमा मात्र प्रयोग हुनेमा कतै सन्देह नगरे हुन्छ ।
शिक्षाको क्षेत्रमा कमजोर रहेको नेपालको ग्रामिण भेग राजनीतिकर्मीहरूका निमित्त प्रभावशाली ठाउँ रहेको बुझिन्छ । यस्ता ठाउँहरूमा प्रायः जनता कमजोर र दैनिकी चलाउन पनि असक्षम रहेका हुन्छन् । त्यसैले होला पटक–पटक धोखा खाएर पनि राजनीतिकर्मीहरूको जालमा पर्छन् । कमजोर जनताको चयनले मजबुत बनेका तिनै शक्तिशाली नेता आफ्नो व्यक्तिगत विकासमा मात्र लागेका छन् ।
मधेशदेखि पहाडसम्म आज हेर्दा प्रायः सबै नेता एकजस्तै छन् । अधिकारको लडाईं लड्छु भन्नेहरू आज सरकारमा जान र आर्थिक कामकाज गर्न मात्रै इच्छुक छन् । नेपालभित्र समावेशी समाजको परिकल्पनासम्म गर्नु मुर्खता मात्रै हो किनभने हाम्रो चयन र सामाजिक व्यवस्था नै असमावेशी छन् ।
आफ्नै समाज र समुदायललाई समावेशी बनाउन असफल रहेका नेताहरूले देशलाई व्यवस्थित बनाउलान् भन्ने कल्पना हामीले पनि त्यो दिन मात्रै गरौं जुन दिन हामी आफ्नो परिवार, समुदाय, समाज र अन्ततः देशभित्र विभेदको अन्त्य गर्छौं । नेतृत्व परिवर्तन नभएसम्म हामी कमजोर रहिरहने र शासन व्यवस्थाले हाम्रो दमन गरिरहने छ ।
यो पनि पढ्नुहोस् :
नयाँ 'महन्त'हरूको घेराबन्दीमा मधेश : जनप्रतिनिधिको भेषमा व्यापारीको बोलवाला !
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
हामी १५औं अन्त्य गरेर १६औं योजनाको तयारीमा जाँदै छौं । दलका शीर्ष नेताबीच १६औं योजनाको विषयमा छलफल भएको छ । १५औं योजनाको असफलता र नमिलेका कुरालाई १६औं मा सुधार्छौं । हाम्रो गन्तव्य कहाँ हो भन्ने संविधानले ...
सच्चा लोकतन्त्रमा सिमान्तमा रहेको नागरिकले पनि यो देश मेरो हो भन्ने अनुभूति गर्न सक्नेछ- माहात्मा गान्धी । माथि गान्धीको भनाइ किन उद्धृत गरिएको हो भने नयाँ वर्षको आगमन भैसकेको छ र २०८० को बिदाइ बडो हर्षपूर्वक...
एक दिन काम विशेषले नयाँ सडकतिर गएको थिएँ, मोबाइल टिङटिङ गर्यो । हेरेँ पुराना मित्र जयदेव भट्टराई, सम्पादक मधुपर्क (हाल अवकाश प्राप्त) ले सम्झेका रहेछन् । हामी दुई लामो समयसम्म सँगै रह्यौँ, कहिले गोरखापत्र...