असोज ३०, २०८०
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
नेपाली न्यायपालिकाको सबैभन्दा माथिल्लो तह सर्वोच्च अदालतको प्रधानन्यायाधीश पदमा ओमप्रकाश मिश्र नियुक्त भएका छन् । भावी प्रधानन्यायाधीश को बन्ने भन्ने विवादका बीच संवैधानिक परिषद्ले मिश्रको नाम सिफारिस गरेको थियो । संसदीय सुनुवाइ समितिले सर्वसम्मत रूपमा संवैधानिक परिषद्को सिफारिसलाई अनुमोदन गरेपछि राष्ट्रिपतिद्वारा मिश्रलाई प्रधानन्यायाधीशमा नियुक्त गरिएको हो ।
प्रधानन्यायाधीश मिश्र उमेर हदका कारणले आगामी पुस १८ गते सेवानिवृत्त हुनेछन् । उनको कार्यकाल करीब ४ महिना मात्र हुनेछ । सिङ्गो न्यायपालिका अप्ठ्यारो स्थितिबाट गुज्रिरहेका बेला प्रधानन्यायाधीश बनेका मिश्रले अब के गर्ने हुन्, सर्वत्र जिज्ञासाको विषय बनेको छ ।
स्वभाविक रूपमा मिश्र प्रधानन्यायाधीश हुने कुनै सम्भावना नै थिएन । अहिले प्रधानन्यायाधीश हुने रोलक्रममा वरिष्ठताका हिसाबले दीपकराज जोशी रहेका थिए । जोशीलाई संवैधानिक परिषद्ले प्रधानन्यायाधीशका लागि सिफारिस पनि गरेको थियो । तर जोशीको नाम संसदीय सुुनुुवाइ समितिले अस्वीकृत गरेपछि प्रधानन्यायाधीश बन्ने काकताली मिश्रलाई परेको हो ।
वरिष्ठताका हिसाबले पहिलो श्रेणीमा रहेका न्यायाधीशलाई अस्वीकृत गरेर दोस्रो वरिष्ठलाई प्रधानन्यायाधीश बनाएको सर्वोच्च अदालतको इतिहासमा पहिलोपल्ट हो ।
हुन त वरिष्ठताको हिसाबले पहिलो श्रेणीमा रहेका सर्वोच्च अदालतका न्यायाधीशलाई नै प्रधानन्यायाधीश बनाउनु पर्ने संवैधानिक र कानूनी बाध्यता छैन । संविधानको धारा १२९ को उपधारा ३ मा ‘सर्वोच्च अदालतको न्यायाधीश पदमा कम्तीमा ३ वर्ष काम गरेको व्यक्ति प्रधानन्यायाधीश पदमा नियुक्त हुन योग्य हुनेछ’ भन्ने मात्र व्यवस्था छ ।
यस संवैधानिक व्यवस्था अनुसार सर्वोच्च अदालतको न्यायाधीश भई ३ वर्ष काम गरेको दोस्रो, तेस्रो, चौथो जोसुकैलाई पनि संवैधानिक परिषद्ले प्रधानन्यायाधीशका लागि सिफारिस गर्न कुनै संवैधानिक अड्चन छैन । तर अभ्यासमा वरिष्ठताको क्रममा रहेको पहिलोलाई नै प्रधानन्यायाधीश बनाउने परम्परा जोशीलाई अस्वीकृत र मिश्रलाई स्वीकृत गरेसँगै तोडिएको छ र न्यायपालिकामा अस्थिरताको बिजारोपण पनि भएको छ ।
केही समययता नेपाली न्यायपालिका अस्वभाविक रूपमा संकटग्रस्त हुँदै आएको छ । पूर्व प्रधानन्यायाधीश सुशीला कार्की विरुद्धको महाअभियोग प्रस्ताव, पूर्व प्रधानन्यायाधीश गोपालप्रसाद पराजुलीमाथि संगीन आरोप र उनको बेइज्जतीपूर्ण बहिर्गमन र कायममुकाय प्रधानन्यायाधीश जोशीलाई संवैधानिक सुनुवाइ समितिले गरेको अस्वीकृतिबाट न्यायपालिकाको जग नै हल्लिएको छ । चुलिँदै गएको विकृति र विसंगतिको भारीले न्यायपालिका उठ्न र चल्न नसक्ने अवस्थामा छ । यसबाट न्यायिक समाजको मात्र होइन, आम जनताको न्यायपालिकाप्रतिको आस्था र विश्वास नराम्ररी टुट्दै गएकोे छ ।
यस्तो प्रतिकूल अवस्थामा प्रधानन्यायाधीश बनेका मिश्रका अगाडि अवसर भन्दा चुनौतीका पहाडहरू धेरै छन् । चार महिनाको छोटो कार्यकालमा प्रधानन्यायाधीश मिश्रले भत्किँदो, बिग्रिँदो न्यायपालिकामा उल्लेखनीय काम गर्न त्यति सहज छैन । छोटो समयमा प्रधानन्यायाधीश मिश्रबाट न्यायपालिका डंगुरमा थुप्रिएका विकृति र विसंगति सफा हुने अपेक्षा राख्नुपर्ने कुरा तर्क संगत हुँदैन । थप विसंगति र विकृति आफूबाट नथप्ने र अरूले पनि थप्न नपाउने वातावरण बनाउन सके भने मिश्रले न्यापालिकामा केही गरेको ठहरिने छ ।
न्यायपालिकाको रिङ लिडर प्रधानन्यायाधीश नै हो । प्रधानन्यायाधीशले खेल्ने भूमिकाको निर्णायक प्रभाव न्यायपालिकामा पर्दछ । जिम्मेवार, उत्तरदायी र इमान्दार भूमिका प्रधानन्यायाधीशले निभाउँदा न्यायपालिकाका ५० प्रतिशत विकृति र विसंगति नियन्त्रण हुन्छन् । केही वर्षयताका प्रधानन्यायाधीशहरूले नै विकृति र विसंगति बढाउनमा उल्लेखनीय भूमिका निभाएका कारण सिङ्गो न्यायपालिका धेरै प्रदुषित भएको हो । प्रधानन्यायाधीशले केही नगरे पनि इमान्दार र नैतिकवान भइदिँदा न्यायपालिका त्यति ओरालो नलागेको विगतको अनुभव छ । यो कटूसत्यलाई मनन गरी प्रधानन्यायाधीश मिश्रले भूमिका निभाउन् भन्ने न्यायिक जगत र आमजनताको अपेक्षा छ ।
न्यायपालिकाको स्वतन्त्रता अहिले निकै संकटग्रस्त छ । कार्यपालिका र व्यवस्थापिकाको हस्तक्षेप बढ्दै गएको छ । आगामी दिनमा झन् बढेर जाने परिस्थिति विकसित हुँदैछ । कार्यपालिका र व्यवस्थापिकाको भय र त्रास देखाएर न्यायपालिकालाई दोहोर खान पल्केका सत्ताद्वारा संरक्षित बिचौलियाहरूसँग सामना नगरी गिर्दो अवस्थामा रहेको न्यायिक स्वतन्त्रतालाई बचाउन सकिँदैन । न्यायिक स्वतन्त्रताको रक्षाका लागि जोखिम र नेतृत्व पनि प्रधानन्यायाधीशले लिनुपर्ने हुन्छ । प्रधानन्यायाधीश मिश्रले यस्ता दबाब र प्रभावबाट मुक्त भई न्यायिक स्वतन्त्रतालाई बचाउने प्रारम्भिक पाइला चाल्ने हिम्मत र साहस गरे भने त्यो न्यायपालिकाको लागि ऐतिहासिक नै हुनेछ ।
न्यायपालिकामा अनुशासनहीनता र अराजकता तीव्र गतिमा बढिरहेको छ । जसले जे गरे पनि हुने प्रवृत्ति झाङ्गिदै गएको छ । न्यायिक संस्था र न्यायिक पद जनतालाई न्याय दिनका लागि हुन् भन्ने मूल्य र मान्यता बिलिन हुँदै गएका छन् । यो संस्था र न्यायाधीश पद व्यक्तिगत स्वार्थ पूरा गर्ने हतियारको रूपमा प्रयोग भइरहेका छन् । न्यायपालिका र न्याधीशलाई जिम्मेवार र उत्तरदायी बनाउने न्यायपरिषद् हो । यो संस्था मृत्युप्रायः बनेको छ ।
प्रधानन्यायाधीश मिश्रले कोमामा रहेको यो संस्थालाई ब्युँझाउन सके भने उनको छोटो कार्यकाल स्मरणीय हुनेछ । चोरलाई चौतारो र साधुलाई सुली भन्ने उखान न्यायपालिकामा चरितार्थ भइरहेको छ । इमान्दारीपूर्वक असल काम गर्ने न्यायाधीशहरू अवसरबाट वञ्चित हुने र पदको दुरूपयोग गरी अनुचित लाभ लिनेहरू झनझन पुरस्कृत हुँदै जाने स्थिति कम विडम्बनापूर्ण छैन । असल काम गर्ने निरुत्साही हुनुपर्ने र खराब काम गर्ने पुरस्कृत हुने स्थितिले न्यायिक क्षेत्र आन्तरिक समस्यामा पनि फस्दै गएको छ । खराब न्यायाधीशहरूलाई दण्ड दिने र असललाई प्रोत्साहित गर्ने सन्देश प्रधानन्यायाधीश मिश्रले दिन सके भने यो न्यायपालिकाका लागि सञ्जीवनी बुटी हुनेछ ।
न्यायपालिकामा २०४८ सालदेखि शुरू भएको दलीय घुसपैठ अहिले चरमचुलीमा छ । तल्लो तहदेखि माथिल्लो तहसम्म न्यायाधीश नियुक्ति दलीय भागबण्डामा हुने मान्यता नै स्थापित हुँदै आएको छ । दलीय प्रभावमा पनि अयोग्य र असक्षम व्यक्तिहरूले नियुक्ति पाउँदा न्यायको गुणस्तर निकै खस्किएको छ । अनुचित लाभमा न्यायाधीश नियुक्ति गर्ने गलत अभ्यासले न्यायकर्मीमा नभई नहुने न्यायप्रतिको समर्पण, त्याग र तपस्या, इमान्दारिता र स्वच्छता आदि चरित्र हराउँदै गएका छन् । यो स्थितिमा परिवर्तन ल्याउन त्यति सहज छैन । यो स्थितिमा परिवर्तन ल्याउन केही न केही हिम्मत र साहस प्रधानन्यायाधीश मिश्रले देखाउन सके भने उनको यस्तो योगदानको उच्च कदर हुनेछ ।
कुनै पनि क्षेत्रको सर्वोच्च पदमा सीमित व्यक्तिहरू मात्र पुग्दछन् । यस्तो पदमा कोही योग्यता, क्षमता र योगदानका कारणले पुग्छन् भने कोही काकताली परेर पुग्छन् । यसरी पदमा पुग्नेहरूका लागि संस्थामा आफूलाई स्मरणीय बनाएर जाने सुनौला अवसर हुन्छन् । अग्रजले राम्रो काम गरेमा पछिल्लाले राम्रो काम गर्न निकै प्रयास गर्नुपर्दछ । तर अघिल्लाले खराब काम गरेको अवस्थामा पछिल्लाले थोरै असल काम गर्दा पनि उल्लेखनीय हुन्छ ।
प्रधानन्यायाधीश मिश्रलाई थोरै काम गर्दा पनि धेरै जस पाउने उपयुक्त अवसर छ । प्रधानन्यायाधीश हुनासाथ अदालतमा भइरहेको भ्रष्टाचार नियन्त्रण गर्छु भन्ने उनको प्रतिबद्धताले केही आशा पलाएको छ । प्रधानन्यायाधीश मिश्रले निकट पूर्ववर्ती प्रधानन्यायाधीशको बाटो रोज्ने हुन् कि जनताको अपेक्षा अनुसारको बाटो रोज्ने हुन्, यसका लागि भने केहीदिन पर्खिनुपर्नेछ ।
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
राजधानी काठमाडौंबाट कयौं सय माइल टाढा रहेका जाजरकोट र रुकुम पश्चिम यतिबेला भूकम्पले इतिहासकै सर्वाधिक पीडामा छन् । गोधूलि साँझसँगै ओठ काँप्ने जाडो शुरू हुन थाल्छ । आमाको मजेत्रोमा लपेटिएका बच्चाहरू चि...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
हामी १५औं अन्त्य गरेर १६औं योजनाको तयारीमा जाँदै छौं । दलका शीर्ष नेताबीच १६औं योजनाको विषयमा छलफल भएको छ । १५औं योजनाको असफलता र नमिलेका कुरालाई १६औं मा सुधार्छौं । हाम्रो गन्तव्य कहाँ हो भन्ने संविधानले ...
सच्चा लोकतन्त्रमा सिमान्तमा रहेको नागरिकले पनि यो देश मेरो हो भन्ने अनुभूति गर्न सक्नेछ- माहात्मा गान्धी । माथि गान्धीको भनाइ किन उद्धृत गरिएको हो भने नयाँ वर्षको आगमन भैसकेको छ र २०८० को बिदाइ बडो हर्षपूर्वक...
एक दिन काम विशेषले नयाँ सडकतिर गएको थिएँ, मोबाइल टिङटिङ गर्यो । हेरेँ पुराना मित्र जयदेव भट्टराई, सम्पादक मधुपर्क (हाल अवकाश प्राप्त) ले सम्झेका रहेछन् । हामी दुई लामो समयसम्म सँगै रह्यौँ, कहिले गोरखापत्र...