काठमाडौं – वाथरुमबाट निस्कँदै छन् उनी । एक बालक उनलाई ह्विलचियरमा बसाल्न मद्दत गरिरहेका छन् । 

किनकि उनी शारीरिक अपाङ्ग छन् । उनको हात र खुट्टामा २४ वटा औंला छन् । खुट्टा सुकेका छन् । त्यसैले यताउता गर्न ह्विलचियरको सहारा चाहिन्छ ।

ती बालकले नै उनलाई कोठासम्म पुर्‍याए । कोठा भित्ता सम्मान पत्रले भरिभराउ छन् ।

काठमाडौं गोकर्णस्थित संयुक्त अपाङ्ग एकता आवाज केन्द्रको दृश्य हो यो । आवाज केन्द्रभित्र पनि तिलबहादुर कार्कीको कोठामा ।

तिलबहादुर त्यही संयुक्त अपाङ्ग एकता आवाज केन्द्रका अध्यक्ष हुन् । उनी आफै अपाङ्ग छन् तर धेरै असहाय बालबालिकाको सहारा बनेका छन् ।

हाल संस्थामा ४५ जना असहाय बालबालिका बस्छन् । उनीहरूको रेखदेख, खानपान, शिक्षादीक्षा संस्थाले गर्दै आएको छ ।

कोही बालबालिकाका बुवाआमालाई द्वन्द्वले खोस्यो, कसैका बुवाआमालाई बाढीले बगायो । कसैका बुवाआमाको २०७२ सालको भूकम्पमा परी निधन भयो । 

विभिन्न कारणले बेसहारा बनेका बालबालिकाको सहारा हुन् तिलबहादुर ।

हामी सिनेमाका पर्दामा ‘हिरो’लाई हेर्छाै तर तिलबहादुरलाई भेट्ने जोकोहीलाई उनी समाजका वास्तविक ‘हिरो’ लाग्छन् । उनको सामाजिक कार्यले धेरैलाई आश्चर्य नै बनाउँछ । यसरी पनि समाजसेवा गर्न सकिँदो रहेछ भन्ने उदाहरणीय व्यक्ति बनेका छन् तिलबहादुर ।

तर तिलबहादुर सहजै सामाजिक ‘हिरो’ बनेका होइनन् । उनले जीवनमा थुप्रै तिरस्कार, पीडा र दुःखका नमिठा अनुभव संगालेका छन् तर आफ्नो पीडालाई बालबालिकामा देख्ने खुशीले जितिरहेको तिलबहादुर बताउँछन् ।

तिलबहादुरले आफ्नै कोठामा लोकान्तरसँग झण्डै १ घण्टा संघर्ष, प्रेरणादायी कुरा र भावी योजनाबारे कुरा गरे ।

समाजको तिरस्कारले पाँचथरदेखि काठमाडौं

२०२९ सालमा पाँचथरको सरङडाँडामा जन्मेका हुन् तिलबहादुर । हातखुट्टामा २४ औला लिएर जन्मिनु तिलबहादुरका लागि जीवनकै ‘ठूलो पाप’जस्तो भयो ।

‘अपाङ्ग छोरो जन्मियो, यो अल्लछिना हो’ समाजमा फैलिएको यस्तै हल्लाले आमाछोरा नै तिरस्कृत बन्न पुगे । तिलबहादुर स्कूल जान थालेका थिए, साथीभाइले कुट्थे, फरक व्यवहार गर्थे । अनि स्कूल जान छाडे ।

यता आमा समाजको अपहेलना देखेर रातदिन रुन्थिन् । तिलबहादुरले सोचे, ‘मेरो कारणले आमा रातदिन रुनुहुन्छ । उहाँको लागि बरु म मर्छु ।’

मर्न भनी ९ वर्षको उमेरमा घरमा मुसा मार्न राखेको विष बोकेर निस्किए तिलबहादुर । बाटोमा त्यो विष खाए तर खानेवित्तिकै उल्टी आयो । उनी मर्न सकेनन् । घिस्रिँदै–घिस्रिँदै झापा आइपुगे ।

त्यहाँबाट काठमाडौं आउने बस चढे, काठमाडौं आइपुगे । १ होटलमा भाडा माझ्ने काम शुरू गरे तर निरन्तरता दिन सकेनन् ।

त्यसपश्चात् अपाङ्ग खुट्टा देखाएर पसल–पसलमा पैसा माग्न थाले । यी कुरा सुनाउँदा तिलबहादुर भावुक देखिन्थे ।

उनले भने, ‘कहिले बौद्धतिर सडकपेटीमा बास बस्थें, कहिले पशुपतितिर ।’ प्रायः पशुपतितिर नै उनको बास हुन थाल्यो ।

जंगलमा पुरेको पैसाबाट समाजसेवा

तिलबहादुर बिहानदेखि सडकपेटीमा खुट्टा देखाएर पैसा माग्थे । राति थकित भएर पशुपतिको कुनै कुनामा सुत्थे । त्यहाँ उनीजस्ता अन्य मानिस पनि सुत्थे । राति उनी निदाएको बेलामा पैसा चोरिन्थ्यो । केही दिन पैसा चोरिएपछि उनले सोचे, ‘कमाएको पैसा कतै खाल्डो खनेर गाड्नुपर्छ ।’

नजिकैको गौशाला बनकाली जंगलमा रुखको फेदमा खाल्डो खने । कमाएको पैसा बोरामा राखेर खाल्डोमा पुर्न थाले ।

‘साँझ १२ बजे सबै सुतिसकेपछि जंगलमा गएर कमाएको पैसा त्यही खाल्डोमा बोरामा राखेर पुर्न थालें,’ तिलबहादुर भन्छन् । तिलबहादुर २५ वर्षसम्म निरन्तर यही गरिरहे । त्यसपश्चात उनमा सोच आयो, ‘मैले केही राम्रो काम गर्नुपर्छ ।’

गौशालाका तत्कालीन प्रहरी प्रमुख सहितको टोलीलाई लिएर खाल्डोमा पुरेको पैसा निकाले । ‘झण्डै ४ लाख रुपैयाँ बढी माटोमा मिलिसकेको थियो । सिक्का मात्र ५ लाख ५१ हजार २५ रुपैयाँ भएको रहेछ,’ तिलबहादुरले भने, ‘नोट रुपैयाँ जति सबै कुहिएको थियो । ढ्याक मात्र ५ लाख बढी भएको रहेछ ।’

त्यही पैसाबाट आफूजस्तो कोही बालबालिकाले दुःख पाउन नपरोस् भनेर सामाजिक काम शुरू गरे । २०६४ सालमा संयुक्त अपाङ्ग एकता आवाज केन्द्र दर्ता गरेको तिलबहादुर बताउँछन् ।

शुरूवाती दिन उनका लागि त्यति सहज थिएन । भएको पैसा संस्थाको कोठाभाडा र सरसामानमा खर्च भएको थियो । ‘छिमेकका घरबाट १–१ मुठी चामल, पसलबाट १–१ रुपैयाँ संकलन गरेर संस्था चलाए,’ तिलबहादुर भन्छन् ।

शुरूमा शान्तिनगरमा संस्था सञ्चालनमा ल्याएका थिए । पछि नारायणस्थान, धापासी हुँदै कपन चुनिखेल सारे । त्यहाँ भाडामा लिएको घर भूकम्पले ढाल्यो ।

त्यसपश्चात् ३ वर्षअघि गोकर्णमा १० वर्षका लागि जग्गा भाडामा लिए । विभिन्न संघसंस्था, देश विदेशमा रहेका नेपालीको सहयोगमा भवन बनाए उनले ।

२०६८ सालमा तिलबहादुरले विवाह गरे । हालसम्म बच्चा जन्माएका छैनन् । बच्चा जन्माउने योजना पनि छैन ।

भन्छन्, ‘यी बालबालिका नै हाम्रा सन्तान हुन् । हामीले सन्तान जन्माएपछि आफ्नै सन्तानलाई बढी माया गरिएला । संस्थाका यी बालबालिकामा भेदभावको महसूस होला । त्यसैले सन्तान नजन्माउने निधो गर्‍यौं ।’

२८ वर्षपछि परिवारसँग भेट 

समाजको तिरस्कार सहन नसकेर तिलबहादुर घरबाट निस्किएका थिए । उनका बुवा–आमाले छोरो मरिसकेको मानेर काजकिरिया गरिसकेछन् ।

पछि तिलबहादुरको सामाजिक कामको चर्चा मिडियामा भयो । त्यो देखेर, सुनेर बुवाआमाले छोरो जिउँदै रहेको खबर पाए । त्यसपछि २८ वर्षपछि तिलबहादुरको बुवाआमासँग भेट भयो । 

उनका बुवाआमा मोरङमा बस्छन् । तिलबहादुर मोरङ गए । ‘किरिया गरिसकेको मानिस फर्किएपछि फेरि जन्माउने विधि गर्नुपर्दाेरहेछ,’ तिलबहादुरले हाँस्दै भने, ‘मैले त्यो विधि पूरा गरेर पुनर्जन्म लिए ।’

तिरबहादुरपछि ६ सन्तान जन्मिएका रहेछन् । ‘तर मैले पुनर्जन्म लिएको हुनाले सबैले कान्छो भाइ भन्छन्,’ तिलबहादुर सुनाउँछन् ।

‘कलाकारहरू आइरहनुहुन्छ’

तिलबहादुरको रुचिको क्षेत्र अभिनय पनि हो । केही म्युजिक भिडियो र चलचित्रमा अभिनय पनि गरेका छन् । ‘मिस नेपाल’, ‘बृन्दावन’मा उनको अभिनय छ ।

उनले ‘जीवनमा सबै चिज खाउ, हरेश नखाउ’ भन्ने सन्देश बोकेको ‘अठोट’ र आफ्नै जीवनमा आधारित ‘तिलबहादुर’ नामक डकुमेन्ट्रीमा अभिनय गरेका छन् । ‘अभिनयले मनलाई सन्तोष मिल्छ,’ तिलबहादुर भन्छन् । 

अहिले उनको बाल आवास गृहमा थुप्रै कलाकारहरू पुग्ने गरेका छन् । विशेषगरी जन्मदिन मनाउन कलाकारहरू जाने गरेको तिलबहादुर बताउँछन् ।
राजेश हमाल, प्रदीप खड्का, राजेशपायल राई, निखिल उप्रेती, रेखा थापा, निश्चल बस्नेत, झरना थापा, दीपकराज गिरी, दीपाश्री निरौला लगायतका कलाकार त्यहाँ पुग्ने गरेको उनले बताए ।

तिलबहादुरको एउटै धोको

तिलबहादुरलाई संस्था चलाउन धौंधौं छ । विभिन्न संघसंस्था, व्यक्तिको सहयोग हुन्छ । उनको एउटै धोको छ, ‘आफ्नै भवनमा बालबालिका बसून् । आफूलाई केही भयो भने बालबालिका सडकमा नआउन् ।’ उनी भन्छन् –‘हामीले चाह्यौं भने त्यो असम्भव छैन । आमनेपालीले १–१ रुपैयाँ उठाएपनि हाम्रो भवन बन्छ ।’

तिलबहादुरको आग्रह छ, ‘यी बालबालिकाको भविष्य सुनिश्चित गर्नको लागि सबैले सक्दो सहयोग गरुन् ।’ तिलबहादुर आफ्नो लागि होइन, बालबालिकाका लागि सोच्छन् ।

गत वर्ष ‘सीएनएन हिरो’को लागि मनोनयनमा परेका थिए तिलबहादुर तर उपाधि अरु नै देशले जित्यो ।