मंसिर ३, २०८०
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
नेपाल भू–राजनीतिक रुपले संवेदनशील स्थानमा आसिन छ । परराष्ट्र नीति बनाउन राजा महेन्द्रपछि सबै सरकार असफल भएको देखिन्छ । नेपालको संविधान २०७२ ले पनि परराष्ट्र नीतिलाई अन्य संवैधानिक दस्तावेजभन्दा फरक बनाउन सकेको छैन ।
पञ्चशीलको सिद्धान्त र असंलग्न नीति अँगालेको नेपाली परराष्ट्र पृष्ठभूमि आज पनि राष्ट्रको हितबारे खासै संवेदनशील देखिँदैन । नेपाल राज्यले विश्वको राजनीतिमा एक महत्त्वपूर्ण भूमिका र स्थान ओगट्ने सम्भावना छ तर परराष्ट्र नीतिमा कुण्ठित भएर बसेको हाम्रो राज्य आज तिनै विश्वको राजनीति हाँक्ने शक्तिशाली पात्रहरूको घेराबन्दीमा रहेको छ ।
परराष्ट्र नीतिले देशलाई बाह्य शक्ति केन्द्रसँग जोड्ने काम मात्र गर्दैन र यस नीतिको चतुर प्रयोगले राष्ट्रलाई थप सुरक्षित र शक्तिशाली बनाउँछ । नेपालको परराष्ट्र सम्बन्ध र नीतिको इतिहास हेर्ने र बुझ्दै जाने हो भने यो नीति मूलतः छिमेकी राष्ट्र भारतकै समिप र वरपर घुमेको देखिन्छ । राष्ट्रिय हितको संरक्षणमा नेपाल राज्यले सर्वप्रथम आफ्नो भूगोल बुझ्नुपर्ने आवश्यकता छ ।
नेपालको भूगोलले दुवै सम्भावना र चुनौतीको विषयलाई सँगै लिएर हिँडेको हुँदा परराष्ट्र नीति थप बलियो र दूरदर्शी हुनु आवश्यक छ ।
राष्ट्र निर्माता पृथ्वीनारायण शाहले देशको यसै अवस्थालाई बुझेर छिमेकीसँगको सम्बन्धमा समदूरी र समानताको आधारमा सम्बन्ध बढाएको देखिन्छ । नेपाल आज राजनीतिक परिवर्तनको एक नयाँ कालखण्डमा आइपुग्दा इतिहासबाट शिक्षा लिएको देखिँदैन । परराष्ट्र नीतिमा कछुवा गति र नीतिगत अपरिपक्वताले आज फेरि पनि हाम्रो राष्ट्रिय हित खतरामा छ ।
नेपालको आन्तरिक राजनीतिमा पनि परराष्ट्र सम्बन्ध र नीतिको प्रभाव पर्ने खतरा आज देशमा सबैभन्दा बढी छ । नेपाल राज्य अहिले पश्चिमा शक्तिकेन्द्रको जालोमा पर्ने सम्भावना देखिन थालेको छ । छिमेकी राष्ट्र भारत र चीनको सम्बन्ध विच खुम्चिएर बसेको नेपालको परराष्ट्र नीतिमा हाल तरङ्ग आउने पूर्व संकेत देखिन थालेका छन् ।
नेपालभित्र भारतको असफलताले र आम सर्वसाधारणमा २०७२ सालको नाकाबन्दी पश्चात भारतप्रतिको नकारात्मक भावले सुधार उन्मुख भारतको नेपाल नीति अहिले पश्चिमा शक्तिकेन्द्रको सक्रियतामा अघि बढेको देखिन थालेको छ । राजनीतिमा इतिहासकै शक्तिशाली नेकपा सरकार बाह्य रुपमा मजबुत देखिएपनि आन्तरिकरुपमा विदेशी शक्तिबाट प्रभावित छ ।
भारत हाल नेपालभित्र मौन छ तर परराष्ट्र नीतिको एक महत्त्वपूर्ण माध्यमबाट नेपाललाई अझै प्रभावित गर्दैछ । परराष्ट्र नीतिमा शक्ति केन्द्रहरूले आफ्नो स्वार्थ अनुकूल मित्र र शत्रु बनाउने पुरानो इतिहास छ । भारतको काम अहिले नेपालमा प्रत्यक्ष रुपले संयुक्त राष्ट्र अमेरिकाले गर्दै आएको छ । रणनीतिकरुपमा भारत र संयुक्त राज्य अमेरिका हाल मित्र छन् र आफ्नो राष्ट्रिय हित संरक्षण गर्न र विश्वमा आफ्नो वर्चस्व कायम राख्न नेपाल लगायत अन्तर्राष्ट्रिय जगतको विभिन्न ठाउँमा सक्रिय भएर काम गर्दैछन् ।
दक्षिण पूर्वी एसियामा आफ्नो वर्चस्व कायम राख्न संयुक्त राष्ट्र अमेरिका र भारतको गठबन्धन महत्त्वपूर्ण साझेदारीमा रहेको छ । नेपाल भने यो साझेदारीको प्रभाव क्षेत्रभित्र आउँछ र यसै अन्तर्गत यी दुवै मुलुक र यिनका सहयात्री साथीले नेपालको परराष्ट्र नीतिमा निकै चासो राखेर बसेका छन् । नेपालमा हाल परराष्ट्र नीति स्थिर छ र दक्षिण एसियाकै सबैभन्दा शक्तिशाली मुलुक चीन नेपालसँग जोडिन खोज्दैछ । यो विषय नेपालको हितमा छ तर दूर्भाग्यपूर्ण रुपले यस सम्बन्धसँग जोडिएको भविष्य भारत लगायतका पश्चिमा शक्तिकेन्द्रलाई स्वीकार छैन र रणनीतिक रुपमा यस सम्बन्धलाई विस्थापित गर्न लागि परेका छन् । नेपालमा नेकपाको सरकारले यो विषयलाई गम्भीरता दिन सकेको छैन ।
परराष्ट्र नीतिमा राष्ट्र हित सर्वाेपरि हुन्छ किनभने यसले राज्यलाई मजबुत बनाउने काम गर्छ । नेपालमा अहिले राज्य सञ्चालनमा रहेको सत्तारुढ दलहरूले यो कुरा बुझेर पनि आफ्नो परराष्ट्र नीति प्रस्ट बनाउन सकेका छैनन् । संयुक्त राष्ट्र अमेरिका लगायतका शक्ति केन्द्र आफ्नो राष्ट्रहित संरक्षणमा लागेको हुँदा हामीले यो नीतिको विरोध गर्न मिल्दैन तर रणनीतिकरुपमा आफ्नो पक्ष राख्न नसक्नु भने हाम्रो राज्य र विदेश नीतिको दुर्बलता हो ।
नेपाल चीनसँग मिल्नुपर्छ, पर्दैन आफ्नो ठाउँमा बहसको विषय हो तर भौगोलिकरुपमा बाधिएको राष्ट्र भएर समदूरीको सिद्धान्त अहिलेसम्म आत्मसाथ गर्न नसक्नुले देशको अस्तित्व चीन र भारतकै बीच अन्त्य हुने देखिन थालेको छ ।
नेपालभित्र हाल संयुक्त राष्ट्र अमेरिकाको लागि नेपाली राजदूत निकै सक्रिय र अहम भूमिका देखापर्दै आएका छन् । अमेरिकी राजदूतको हालको सक्रियता भने सत्तारुढ नेकपा र कम्युनिस्ट पार्टी अफ चाइनाबीच भएको राजनीतिक समझदारीपछि थप उर्जाशील देखिन थालेको छ । नेपालभित्र ठाउँ खोजिरहेको अमेरिका लगायतको गठबन्धनले सीमित स्वार्थपूर्ति गर्न नेपालको विकासको गति नै रोकेर बसेका छन् ।
अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा नेपालको हैसियतले पश्चिमा शक्ति लगायत भारतसँग मिलेर बस्नु बाहेकको विकल्प दिँदैन तर यो सम्बन्ध सँगसँगै आफ्नो हितलाई प्रबद्र्धन र संरक्षण गर्ने महत्त्वपूर्ण जिम्मेवारीबाट हाल राज्य पछि परेको स्पष्ट देखिन्छ ।
भारत र चीनसँगको सम्बन्ध सबैभन्दा बढी महत्त्वपूर्ण हुँदा राज्यले यी दुवै महत्त्वपूर्ण राज्यको पक्ष र विपक्षमा उभिनुभन्दा सँगै सहकार्य गर्ने तर्क सहितको सकारात्मक बहस र अभ्यासको थालनी गर्नुपर्छ । नेपालको हित संरक्षण गर्ने परराष्ट्र नीति आज विचलित र बाटो हराएकोमा राज्यले महत्त्व गुमाएको छ र यसमा यथाशीघ्र समय सान्दर्भिक परिवर्तन नभए राज्य फेरि पनि प्रयोगको पात्र मात्र बनिरहने खतरा रहिरहन्छ ।
नेपालभित्र हाल रहेको सरकार ऐतिहासिक छ तर सरकारले परराष्ट्र नीतिमा परम्परागत सिद्धान्त बोकेरै अघि बढ्ने हो भने देश विश्व राजनीतिमा सदैव कमजोर भई प्रस्तुत हुनेछ र यसले हालको सरकारलाई पुरानोभन्दा फरक बनाउँदैन । नेपालमा आर्थिक विकास आन्तरिक स्रोतसाधनले मात्रै सम्भव छैन र यसको लागि आर्थिक कूटनीतिको मार्ग प्रशस्त बनाउने हो भने राज्यको परराष्ट्र नीति ‘प्रभावित हुने’ नभएर ‘प्रभावमा पार्ने’ हुनुपर्छ । परराष्ट्र नीतिमा नेपाललाई हाल भ्रमित गर्ने चौतर्फी दबाब धेरै राष्ट्रलाई छ तर हाम्रो भविष्य भने आफ्नै नीतिले निर्धारण गर्ने हुँदा राज्य सचेत र रणनीतिक रुपले अघि बढ्नुको विकल्प छैन ।
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...