निर्यात प्रवद्र्धन गर्ने गरी रुपन्देहीमा स्थापना भएको विशेष आर्थिक क्षेत्र (सेज) मा उद्योगीहरू आउन आनाकानी गरेका छन् ।

सेज उद्घाटन भएको ५ वर्ष बितिसक्दा समेत भैरहवास्थित सेजमा जम्मा ३ वटा उद्योगले मात्र उत्पादन शुरू गरेका छन् ।

सेज ३ पटक उद्घाटन समेत भयो तर व्यवसायीले उद्योग स्थापनाका लागि चासो देखाएका छैनन् । २२ वटा उद्योगले सञ्चालनको अनुमति लिएपनि ३ वटा मात्रै सञ्चालनमा आएका छन् ।

उद्योग सञ्चालनका लागि अनुमति लिएका ५ उद्योगको अनुमति समेत खारेज भएको छ । ३ वटाले संरचना निर्माणको काम गरिरहेका छन् । 

सरकारले सेजमा विशेष अधिकार र सुविधा दिएपनि उद्योग स्थापनाको अनुमति लिएका उद्योगी समेत उद्योग स्थापना गर्न हिच्किचाएको देखिन्छ । विशेष आर्थिक क्षेत्र प्राधिकरणका उपसचिव सुन्दर थापाले उद्योग स्थापनाका लागि ‘होल्ड’ गरेर राखेपनि सम्झौता गरेका उद्योगीहरू आउन नचाहेको बताए । 

‘पहिलो चरणमा २२ वटा उद्योग सञ्चालनमा आउने गरी सम्झौता भएको थियो,’ थापाले भने, ‘३ वटा मात्र सञ्चालनमा आएका छन् । ५ वटाको अनुमति खारेज गरियो । २ वटा आउने तयारीमा रहेको बताइन्छ । अन्य १२ वटा के गर्ने हुन् ठेगान छैन ।’ 

सेज रुपन्देहीको रोहणी गाउँपालिका बगाहा क्षेत्रमा पर्छ । आर्थिक क्षेत्र पूर्णरुपमा सञ्चालनमा आउने छाँट नदेखिएपनि उद्घाटन भने ३ पटक भएको छ । २०७१ मंसिर २ गते तत्कालीन गृहमन्त्री बामदेव गौतम र उद्योगमन्त्री महेश बस्नेतले संयुक्त रुपमा सेज उद्घाटन गरेका थिए ।

त्यसपछि २०७३ फागुन ५ गते पुनः तत्कालीन उद्योग मन्त्री नविन्द्रराज जोशीले सेज उद्घाटन गरे भने २०७६ वैशाख अन्तिम साता उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्री मातृकाप्रसाद यादवले औपचारिक उद्घाटन गरे ।

सेजमा उद्योगीको आकर्षण नदेखिँदा ८५ करोड लगानी गरेर बनाएका सेजका संरचना जीर्ण बन्दै गएका छन् । सेजमा भएका उद्योगलाई कच्चा पदार्थ आयात गर्दा भन्सार छुट, ५ वर्षसम्मलाई आय कर छुट, मजदूरले कुनै अवरोध गर्न नपाइने लगायतका विशेष अधिकार दिइएको छ तर अन्य क्षेत्रमा महंगो जग्गा लिएर उद्योग खोल्न तयार हुने उद्योगी सजेमा जान आनाकानी गर्दा निर्यातमुखी अर्थतन्त्र बनाउने राज्यको योजनामा ठेस पुग्ने देखिन्छ । 

उद्योगीका अनुसार नेपालमा उत्पादन हुने कच्चा पदार्थले ६ महिना पनि उद्योग चल्न सकस छ । यस्तो अवस्थामा सरकारले सेजमा स्थापना भएका उद्योगले ६० प्रतिशत उत्पादन विदेश निर्यात गर्नुपर्ने प्रावधान लागू गरेको छ ।

त्यसैले ५ वर्ष अघिदेखि भैरहवामा सञ्चालन भइरहेको सेजमा ३ वटा मात्र उद्योग स्थापना भएका छन् । ५२ बिघा क्षेत्रफल रहेको सेजमा ६८ वटा प्लट छन् । सबै प्लट भाडामा गए २२ भन्दा बढीसम्म उद्योग स्थापना हुन्छन् ।

सेजमा २ करोड रुपैयाँ लगानीभन्दा बढीका उद्योग सञ्चालन हुनुपर्ने प्रावधान छ । सिद्धार्थनगर उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष कूलप्रसाद न्यौपानेले विदेशबाटै कच्चा पदार्थ ल्याएर फेरि उत्पादन गरेर निर्यात गर्नुपर्ने प्रावधानले उद्योगीहरू आउन नचाहेको बताए । ‘नेपालमा पर्याप्त कच्चा पदार्थ छैन,’ न्यौपानेले भने, ‘भारत अथवा अन्य मुलुकबाट कच्चा पदार्थ ल्याएर उतै निर्यात गर्न उद्योगले सम्भव देखेनन् । भारत र चीन जस्ता ठूलो मुलुकसँग नेपालले प्रतिस्पर्धा गर्न सक्दैन ।’

‘उद्योगमा विद्युत्को सवस्टेसन निर्माण गर्ने भनिएको थियो । त्यो पनि अहिलेसम्म भएको छैन । १८ वर्ष अगाडिको अवधारणले यहीँ गतिले पूरा हुने देखिँदैन,’ उनले भने ।

शक्ति मिनिरल्स प्रालि, ब्रिजेस लाइट, स्टिलका भाडाकुँडा र चुनढुंगा प्रशोधन गरेर बनाइएको पत्थरको गरी ३ वटा उद्योगले धिमा गतिमा उद्योग सञ्चालन गरिरहेका छन् । अन्यले विदेशबाट कच्चा पदार्थ आयात गरेर उत्पादन गर्छन् भने पत्थर नेपालकै कच्चा पदार्थबाट बनेको हो । जय बुद्ध मेटल, एल्मुनियन उद्योग र एस प्लास्टिकले संरचना निर्माणको काम गरिरहेको बताइन्छ । 

खाद्य उद्योग, कृषिजन्य हर्वल प्रोडक्ट, छालाको वस्तु, तयारी पोशाक, हस्तकला, धातु तथा प्लास्टिक उत्पादन गर्ने उद्योगलाई सेजले प्राथमिकतामा राखेको छ । विशेष आर्थिक क्षेत्र भैरहवाका कम्प्युटर अपरेटर मीरा भट्टराईले सबै सुविधा पुर्‍याउँदा पनि उद्योगीहरू नआउनु आश्चर्यको विषय रहेको बताइन् ।

‘बिजुली, पानी, बैंक, बीमा सबै सुविधा उपलब्ध गराएका छौं । खै किन आउनुहुन्न उद्योगीहरू ? आश्चर्यको विषय छ,’ उनले भनिन् । उनले विद्युत् सवस्टेसन निर्माणका लागि टेन्डर प्रक्रिया शुरू भएको जानकारी दिइन् ।