बिहीवार माघ शुक्ल पञ्चमी अर्थात् वसन्त पञ्चमी परेको छ । यस तिथिलाई श्रीपञ्चमी र सरस्वती प्राकट्य दिवस पनि मानिन्छ । 

देवी सरस्वतीको पूजा यस दिन गरिन्छ । यहाँ हामी पूजाविधि र मन्त्र दिँदैछौं । 

सबभन्दा पहिला देवी सरस्वतीको प्रतिमा वा मूर्तिलाई आसनमा राख्नुस् । देवीको आसनमुनि पहेंलो, सेतो वा कसरी रंगको वस्त्र राख्नुपर्छ । देवीको पूजामा पहेंलो वा सेतो फूल उपयोग गर्नुपर्छ । सरस्वती देवीलाई प्रसादका रूपमा खीर, मालपुवा र मौसम अनुसारको फल चढाउनुपर्छ । 

अनि दाहिने हातमा जल लिएर मन्त्र भन्नुस् :
ऊँ अपवित्रः पवित्रो वा सर्वावस्थां गतोऽपिवा।। यः स्मरेत्पुण्डरीकाक्षं स बाह्यभ्यन्तरः शुचिः ॥ ऊँ पुनातु पुण्डरीकाक्षः पुनातु पुण्डरीकाक्षः पुनातु ।। 

तीनपटक हातमा जल लिएर मन्त्रोच्चारण गर्दै आफूमाथि र पूजनसामग्रीमाथि जल छर्किनुस् । 

अनि ऊँ केशवाय नम:, ऊँ माधवाय नम:, ऊँ नारायणाय नम: उच्चारण गर्दै आचमन गर्नुस् । फेरि हात धुनुस् । 

अनि पुनः आसन शुद्धि मन्त्र पढ्नुुस् : ऊँ पृथ्वी त्वयाधृता लोका देवि त्यवं विष्णुनाधृता। त्वं च धारयमां देवि पवित्रं कुरु चासनम्॥

शुद्धि र आचमनपछि निधारमा चन्दन लगाउनुपर्छ । साहिँली औंलाले श्रीखण्ड चन्दन लगाउँदै यो मन्त्र उच्चारण गर्नुस् : ‘चन्द सुमहत्पुण्यम् पवित्रं पापनाशनम्, आपदां हरते नित्यम् लक्ष्मी तिष्ठतु सर्वदा।’ 

अब पूजनका लागि संकल्प गर्नुस् । 

हातमा तिल, फूल, अक्षता, मिठाइ र फल लिएर ‘यथोपलब्धपूजनसामग्रीभिः भगवत्यास् सरस्वत्यास् पूजनमहं करिष्ये’ उच्चारण गर्दै हातमा राखिएको सामग्री देवी सरस्वतीका अगाडि राख्नुस् । 

अब भगवान् गणपतिको पूजन गर्नुस् ।

हातमा फूल लिएर गणपतिको ध्यान गर्नुस् । मन्त्र यसप्रकार छ :

गजाननम्भूतगणादिसेवितं कपित्थ जम्बू फलचारुभक्षणम्। उमासुतं शोक विनाशकारकं नमामि विघ्नेश्वरपादपंकजम्। हातमा अक्षता लिएर गणपतिको आह्वान गर्नुस् र मन्त्र पढ्नुस् ः ऊँ गं गणपतये इहागच्छ इह तिष्ठ।। यति भन्दै पात्रमा अक्षता राख्नुस् ।

अनि जल लिएर भन्नुस् : 

एतानि पाद्याद्याचमनीयस्नानीयं, पुनराचमनीयम् ऊँ गं गणपतये नम:।

अनि रक्तचन्दन लगाउनुस् : इदम रक्त चंदनम् लेपनम् ऊँ गं गणपतये नमस्।

त्यसैगरी श्रीखण्ड चन्दन भन्दै श्रीखण्ड चन्दन लगाउनुस् । अनि सिन्दूर चढाउनुस् र उच्चारण गर्नुस् : “इदं सिन्दूराभरणं लेपनम् ऊँ गं गणपतये नम: 

दूबो र बेलपत्र गणेशजीलाई चढाउनुस् । गणेशजीलाई रातो वा पहेंलो वस्त्र चढाउनुस् । 

इदं पीत वस्त्रं ऊँ गं गणपतये समर्पयामि।

गणेशजीलाई प्रसाद अर्पण गर्नुस् : इदं नानाविधि नैवेद्यानि ऊँ गं गणपतये समर्पयामि । 

मिष्ठान्न अर्पण गर्नका लागि मन्त्र : इदं शर्करा घृत युक्त नैवेद्यं ऊँ गं गणपतये समर्पयामि ।

प्रसाद अर्पण गरेपछि आचमन गराउनुस् : इदं आचमनयं ऊँ गं गणपतये नम:। 

त्यसपछि पान सुपारी चढाउनुस् ः इदं ताम्बूल पुगीफल समायुक्तं ऊँ गं गणपतये समर्पयामि। 

अनि एउटा फूल लिएर गणपतिलाई चढाउनुस् र मन्त्र भन्नुस् : एष: पुष्पान्जलि ऊँ गं गणपतये नम:

गणपति पूजनपछि सूर्य सहित नवग्रहको पूजा गर्नुस् । 

सरस्वती पूजन आरम्भ

ध्यान  
सरस्वती महाभागे विद्या कमललोचने,

विश्वरूपे विशालाक्षी विद्यां देहि विद्यांवरे।

प्रतिष्ठा
हातमा अक्षता लिएर उच्चारण गर्नुस् : 

“ऊँ भूर्भुवः स्वः सरस्वती देव्यै इहागच्छ इह तिष्ठ। मन्त्रोच्चारण गरेर अक्षता राख्नुस् । 

अनि जल दिएर पाद्य र आचमन गराउनुस् : ‘एतानि पाद्याद्याचमनीय(स्नानीयं, पुनराचमनीयम्।” 

प्रतिष्ठापछि स्नान गराउनुस् ः ऊँ मन्दाकिन्या समानीतैः, हेमाम्भोरुह(वासितैः स्नानं कुरुष्व देवेशि, सलिलं च सुगन्धिभिः।। ऊँ श्री सरस्वतयै नमः।।

चन्दन
इदं रक्त चंदनम् लेपनम्... 

सिन्दूर
इदं सिन्दूराभरणं... 

पुष्प

‘ऊँ मन्दारपारिजाताद्यैरनेकैः कुसुमैः शुभैः। पूजयामि शिवे, भक्तया, सरस्वतयै नमो नमः।। ऊँ सरस्वतयै नमः, पुष्पाणि समर्पयामि।’ 

वस्त्र
इदं पीत वस्त्र समर्पयामि 

प्रसाद
 “इदं नानाविधि नैवेद्यानि ऊं सरस्वतयै समर्पयामि” 

मिष्ठान्न 
“इदं शर्करा घृत समायुक्तं नैवेद्यं ऊँ सरस्वतयै समर्पयामि” 

आचमन
इदं आचमनयं ऊँ सरस्वतयै नम:।

सुपारी
इदं ताम्बूल पुगीफल समायुक्तं ऊँ सरस्वतयै समर्पयामि। 

फूल
एष: पुष्पान्जलि ऊँ सरस्वतयै नम:

अनि एक फूल लिएर त्यसमा चन्दन र अक्षता लगाएर किताब र कापीमा राख्नुस् । 

अन्त्यमा देवी सरस्वतीको आरती गरेर प्रसाद वितरण गर्नुस् ।