बैशाख १८, २०८१
प्रत्येक वर्ष वैशाख शुक्ल पूर्णिमा दिन मनाइँने बुद्धजयन्ती एवं लुम्बिनी दिवसको तयारी शुरू भएको छ । संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उडड्यन मन्त्रालयअन्तर्गत रहेको लुम्बिनी विकास कोषले बुद्धजयन्ती एवं लुम्बिनी दिवसका रुपमा...
कोरोनाभाइरस (कोभिड–१९)बाट विश्वमा जुन असर परेको छ, त्यो केही समयका लागि मात्र हैन । यसको असर दीर्घकालसम्म रहिरहन्छ ।
अझै भनौं न्यूनतम पनि १८/२४ महिनापछि मात्रै कोरोनाभाइरसको भ्याक्सिन बजारमा आउन सक्छ कि भन्ने अनुमान भएको छ । तर यो आउँछ नै भन्न सकिन्न ।
नेपालमा चैत ११ गतेदेखि बन्दाबन्दी (लकडाउन) जारी गरिएको थियो । तर त्यसबेलामा यति धेरै असर पर्छ भन्ने आकलन गरिएको थिएन । यो यहाँमात्र हैन भारत, चीन, अमेरिका, स्पेन, बेलायत लगायतका मुलुकमा पनि अनुमान गरिएको थिएन ।
अब बन्दाबन्दीले अर्थतन्त्र ठप्प राख्ने कुरा कसैले पनि सोच्नु हुँदैन । कोरोनाभाइरसलाई स्वीकार गरेर सुरक्षाका रणनीति अपनाएर काम गर्नुको विकल्प छैन ।
अहिले विभिन्न मुलुकमा अर्थतन्त्र गतिशील राख्नका लागि सुरक्षाका उपाय अवलम्बन गर्दै कोरोनाभाइरसलाई आत्मसाथ गर्दै काम शुरू भइसकेको छ । हामीले पनि त्यही गर्नुपर्ने अवस्था छ ।
बन्दाबन्दीबाट अर्थतन्त्रलाई जुन क्षति भएको छ, त्यसलाई उकास्नका लागि पनि बन्दाबन्दी खोल्नुपर्छ । यसमा तीनवटा कुरा ध्यानमा राख्नुपर्छ ।
नागरिकको स्वास्थ्य
काम गर्दैगर्दा एउटा यस्तो खालको वातावरण बनाउनुपर्छ, जहाँ मानिसले आत्मविश्वासका साथ आफ्नो कार्यालय आएर काम गर्न सकोस् । जुनसुकै व्यवसाय गर्न सक्ने वातावरण होस् । उनीहरूमा डराइडराइ काम गर्नुको सट्टा उत्साहका साथ काम गर्न उत्प्रेरणा मिलोस् ।
यस्तो वातावरण सिर्जना गर्न राज्यको सबैभन्दा ठूलो जिम्मेवारी छ । यो वातावरण सिर्जना गर्न मुलुकमा पर्याप्त स्वास्थ्य पूर्वाधार आवश्यक हुन्छ ।
आजको दिनमा कसैले पीसीआर परीक्षण गर्न चाहन्छ भने स्वाब नमूना दिने ठाउँमा लाइनमा लाग्नुपर्ने अवस्था छ । पीसीआर परीक्षण भएपनि नतिजा आउन हप्तौं कुनुपर्ने स्थिति छ ।
राज्यले यसको प्रर्याप्ततामा ध्यान दिँदै इच्छा लागेमा जसले पनि पीसीआर परीक्षण गर्न पाउने व्यवस्था मिलाउन सक्नुपर्छ ।
हाम्रो मुलुकमा अहिले अन्तरजिल्ला यात्रा बन्द गरिएको छ । तर अन्य मुलुकमा आन्तरिक तथा बाह्य उडान नियमित हुन थालिसकेका छन् ।
हाम्रो मुलुकमा पनि उडान तथा यातायातलाई नियमित बनाउँदै लैजानुपर्छ, त्यसका लागि सरकारले क्वारेन्टीनको राम्रो व्यवस्था गर्न सक्नुपर्छ ।
समाचारहरूमा आइरहेका हुन्छन्, क्वारेन्टीन भद्रगोल छ, सबैलाई एकैठाउँमा राखिएको छ । क्वारेन्टीनभित्र खान तथा बस्न पनि राम्रो सुविधा छैन । बाहिरबाट काठमाडौं आउने वा अन्य ठाउँमा पनि क्वारेन्टीन र परीक्षणको व्यवस्था यथाशीघ्र हुनुपर्छ ।
यसो भएमा उसले परीक्षण गरी आफूमा कोरोना संक्रमण नभएको पुष्टि गर्दै छिटो काममा फर्कन पाउँछ ।
सरकारले मानिसलाई काममा जान पनि आग्रह गर्ने, कर भुक्तानीका लागि आग्रह गर्ने, अर्थतन्त्रलाई पनि खुलाउन चाहने तर जनशक्तिलाई केही भइदियो भने कहाँ उपचार गर्ने ? यसका लागि केही व्यवस्था त हुनुपर्छ नि !
त्यसकारण हरेक जिल्लामा उपचारका लागि पर्याप्त बेड हुनुपर्छ । सरकारले यसको पर्याप्ततामा ध्यान दिनुपर्छ । निजी अस्पतालहरूमा पनि उपचार गराउन सक्नुपर्छ ।
त्यसका लागि केही रकम तिर्नुपर्ने भएमा सो को पनि व्यवस्था मिलाउनु राज्यको दायित्व हो ।
यसले हामीहरूलाई विश्वास दिलाउँछ कि, मलाई केही भइदियो भने पनि उपचारको व्यवस्था राम्रो छ, ठीक हुन्छ ।
सरकारले स्वास्थ्य उपचारको एउटा प्रणाली/पद्धति विकास गरेर मानिसलाई काममा फर्काउन आवश्यक छ ।
लगानीको वातावरण सिर्जना
कोरोना महामारी आजै रोकिने हैन, समय लाग्छ । धेरै क्षेत्रहरू यसबाट प्रभावित हुन्छन् ।
रेमिट्यान्स, पर्यटन, उद्योगलगायत सबै क्षेत्रमा यसको असर पर्छ । महामारीबाट ग्रस्त अर्थतन्त्रलाई माथि उकास्नका लागि सरकारले मुलुकमा आन्तरिक र बाह्य लगानीको वातावरण सिर्जना गर्न सक्नुपर्छ ।
यसका लागि सबैभन्दा पहिला नागरिकको नगद बैंकिङ प्रणालीमा ल्याउन सक्नुपर्छ । बैंकिङ प्रणालीमा आइसकेपछि त्यो नगद लगानीको माध्यम बन्न सक्छ । सरकारले त्यसका लागि विशेष व्यवस्था गर्न सक्नुपर्छ ।
उदाहरणका लागि, ‘कुनै व्यक्तिले १५ लाखसम्मको नगद बैंकमा जम्मा गर्न सक्न चाहन्छ भने त्यसमा विभिन्न सीमा निर्धारण गर्न सकिन्छ । जस्तो २ वर्षसम्म रकम झिक्न नपाउने, महिला वा बालबालिकाको नाममा हुनुपर्छ ।’
यसले बैंकमा तरलता पनि बढाउँछ र लगानीको वातावरण पनि ।
बाहिरबाट आइरहेको लगानी पनि हामीले खुकुलो बनाउनुपर्छ । यस्ता लगानीलाई प्रोत्साहन गर्नुपर्छ ।
हामीले केमा विश्वस्त हुन सक्नुपर्छ भने बाहिरबाट आएको लगानी ड्रग्स, चाइल्ड ट्राफिकिङ जस्ता गैरकानूनी कामबाट आइरहेको छैन । बाँकी सबै रकमलाई खुकुलो गर्नुपर्छ । यस्तै समयबद्ध तरिकाले निश्चित समयसम्मका लागि आएका लगानी स्वीकृत गर्न सक्नुपर्छ । सरकारले यसो गर्न सकेमा लगानी प्रोत्साहन हुन्छ र बढ्न सक्छ ।
अहिलेको खराब स्थितिमा सामान्य कुराले काम गर्न सकिँदैन, त्यसकारण केही विशेष कामहरू गर्नु आवश्यक हुन्छ ।
आन्तरिक मागमा वृद्धि
बन्दाबन्दीका कारण बजारमा माग घट्न गएको छ । खाद्यान्नमा पनि माग घटिरहेको अहिलेको अवस्थामा सरकार आन्तरिक माग वृद्धि गर्नमा केन्द्रित हुनुपर्छ ।
माननीय अर्थमन्त्री डा. युवराज खतिवडाले ल्याउनुभएको बजेटको आकार राम्रो छ । तर खर्च हुन्छ कि हुँदैन त्यो निश्चित छैन । विकास बजेट पनि सरकारले ४०/५० प्रतिशतमात्रै खर्च गर्न सकेको अवस्था रहिरहँदा अहिले बजेट खर्च हुन्छ भन्नेमा शंका छ । सरकारले यस्तो खर्च समयमै र प्रभावकारी ढंगले गर्न सकेमा बजारमा माग सिर्जना हुन जान्छ ।
बाहिरी मुलुकमा हेर्ने हो भने पनि माग सिर्जना गर्न सबैभन्दा पहिला ब्याजदर घटाउँछ । त्यसकारण नेपालमा पनि ब्याजदर घटाउनुपर्छ ।
यसका लागि सरकारले धेरै भार व्यहोर्नुपर्ने अवस्था छैन । नेपाल राष्ट्र बैंकले ब्याजदर अनुपात दरमा केही प्रतिशत घटाउन सक्नुपर्छ । कमसेकम पनि ५ प्रतिशत १/२ महिनामा पनि सम्भव छैन । तर एक वर्षमा ५ प्रतिशत ब्याजदर घटाउन सम्भव छ ।
ब्याजदर घटेमा उद्योग, व्यापारहरू चलाउन सम्भव हुन्छ । यसो भएमा जनतामा पैसा जान्छ र माग स्वतः सिर्जना हुन्छ ।
कोभिड– १९ को संकटभन्दा पहिले ऋण दिएका बैंकहरू अहिले तनावमा छन् । यो अवस्थामा बैंकको ऋणमा ‘रिस्टकचरिङ’ गर्नुपर्छ ।
यसो गरेर न्यूनतम ३/४ वर्षका लागि म्याद थप गर्न सकिन्छ भने उनीहरूले सजिलै तिर्न सक्छन् । यसो हुँदा भार पनि बढी पर्दैन र व्यवसायलाई पनि असर पर्दैन ।
बैंकहरूले ८० प्रतिशतसम्म ऋण दिइरहेका हुन्छन् । अहिले कोभिड– १९ को विशेष परिस्थितिमा त्यसलाई हामीले बढाउन हिच्किचाउनु हुँदैन ।
ग्राहकले तिर्न सक्ने स्थिति छ भने बैंकले उनीहरूलाई अतिरिक्त ऋण पनि उपलब्ध गराउन सक्नुपर्छ । यसो हुँदा व्यवसाय बाँच्छ र कामदारहरू पनि बाँच्छन् । अहिले आउने मौद्रिक नीतिमा यस्तो व्यवस्था आउँछ भन्ने हामीले आशा गरेका छौं ।
यो वर्ष करीब १ सय २० अर्ब विकास निर्माणका लागि छुट्ट्याइएको छ । यो क्षेत्रमा आफ्नै स्थानीय स्तरका जनशक्ति, स्थानीय निर्माण कम्पनीका जनशक्तिलाई खटाउनुपर्छ ।
अहिले १ करोडभन्दा बढीका टेन्डरहरूमा ग्लोबल टेन्डरमा गइरहेका छौं । यसलाई बढाएर ३ सय करोड पनि गर्न सकिन्छ, जसले रोजगारी पनि सिर्जना गर्छ र व्यवसायीहरूलाई पनि प्रोत्साहन गर्छ । यसबाट स्थानीय ठेकदारहरूले काम पनि पाउँछन् ।
लगानी बोर्डले पनि ६ वटा प्रोजेक्ट पारित गरेको छ । यी प्रोजेक्ट चाँडोभन्दा चाँडो ल्याउनका लागि आवश्यक प्रक्रिया पूरा गरेर केन्द्रित हुनुपर्छ ।
सरकारले लगानी, माग सिर्जनाका लागि र स्वास्थ्यका लागि वातावरण निर्माण गर्न यथाशीघ्र काम गर्न सक्नुपर्छ । निजी क्षेत्रले अबका दिनमा पनि विगतमा जस्तै आफ्ना कामहरू उत्साहका साथ गर्नुपर्छ ।
कृषिमा जोड दिऔं
महामारीका समयमा कृषिमा पनि उत्तिकै केन्द्रित हुनुपर्छ । यसबाट रोजगारी सिर्जना गर्न सकिन्छ । कृषि उत्पादन बढाउनका लागि बजेटमा पनि केही कार्यक्रमहरू ल्याइएको छ । यो यथाशीघ्र कार्यान्वयनमा ल्याउनुपर्छ ।
कृषि पूर्वाधारहरूमा वृद्धि गरेर हामीले अत्यधिक उत्पादन गर्न सक्नुपर्छ । भारतबाट तरकारी किनेर ल्याउने तर नेपालमा उत्पादित तरकारी खाल्डोमा पुर्ने अवस्था आउन दिनुहँदैन । यस्तै व्यवसायिक खेतीको अवधारणा अवलम्बन गर्नुपर्छ । सरकारले यसको वातावरण सिर्जना गर्नुपर्छ ।
महामारीका कारण रोजगारीका क्षेत्रमा अत्यन्तै नराम्रो प्रभाव परेको छ । त्यसकारण सरकारले रोजगारी सिर्जनाका लागि सर्वप्रथम कृषिमा नै केन्द्रित हुनुपर्छ । कृषिमा मानिसहरूलाई आकर्षित गर्न सक्नुपर्छ ।
यस्तै निर्माण उद्योगमा ठूलो रोजगारी दिलाउन सकिन्छ । सरकारले जिल्ला जिल्लामा बाहिरबाट फर्किएका जनशक्तिलाई सूचीबद्ध गरी जनशक्ति र रोजगारदाताबीच समन्वय गराउन सक्नुपर्छ ।
सरकारले नयाँ रोजगारी सिर्जनाका लागि ‘हायर एन्ड फायर’ पनि गर्नुपर्ने हुन्छ । यसलाई नकारात्मक रूपमा सोच्नु हुँदैन । अन्य देशमा पनि यस्तै नियम लागू गरिएको छ । यसो भएमा रोजगारीको समस्या हल हुन सक्छ ।
(अग्रवालसँग लोकान्तरकर्मी परिवर्तन देवकोटाले गरेको कुराकानीमा आधारित ।)
प्रत्येक वर्ष वैशाख शुक्ल पूर्णिमा दिन मनाइँने बुद्धजयन्ती एवं लुम्बिनी दिवसको तयारी शुरू भएको छ । संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उडड्यन मन्त्रालयअन्तर्गत रहेको लुम्बिनी विकास कोषले बुद्धजयन्ती एवं लुम्बिनी दिवसका रुपमा...
नेपाल विद्युत् प्राधिकरणका प्रबन्ध निर्देशक कुलमान घिसिङले विश्व बैंकको लगानी रहेको ढल्केबर सबस्टेसन निर्माणका क्रममा आफ्नो स्वार्थ जोडिएको कम्पनीलाई कानूनविपरीत ठेक्का दिएको पाइएको छ । करिब ४ करोड बराबरको...
महिला, बालबालिका तथा ज्येष्ठ नागरिकमन्त्री भगवती चौधरीले ढुक्क भएर लगानी गर्न आग्रह गरेकी छिन् । आजदेखि शुरू भएको लगानी सम्मेलन २०२४ का अवसरमा सञ्चारकर्मीसँग कुराकानी गर्दै उनले यस्तो बताएकी हुन् । ...
कर्मचारीलाई तलब खुवाउन समेत नसक्ने अवस्थाबाट गुज्रेको नेपाल वायु सेवा निगम (एनएसी)ले आर्थिक अवस्था सुधारेर अन्तर्राष्ट्रिय उडानका लागि विमान खरिद गर्दा लिएको ऋणको किस्ता तिर्न शुरू गरेको छ । लामो समय घाटामा रहे...
काठमाडौंको चण्डोल घर भएका कामोद ढुंगाना २०८० असार ३१ गते वुलिङ एयरको विद्युतीय गाडी (ईभी) किन्न नयाँ बानेश्वरस्थित बज्र ग्रुपको इभी-नेपाल मोटर्स प्रालि पुगेका थिए । अंकित मूल्य (एमआरपी) ३० लाख ९९ हजार रुप...
यामाहाको एमटी १५ को करसहितको वास्तविक मूल्य करिब ३ लाख ६८ हजार मात्र हो, तर यसलाई यामाहाको आधिकारिक बिक्रेता एमएडब्ल्यू इन्टरप्राइजेजले ५ लाख २५ हजारमा बेचिरहेको छ । यसको शो-रूम मूल्य वास्तविक मूल्यभन्दा डे...
यतिबेला नेपालको राजनीति बहुचर्चित सहकारी प्रकरण र यसमा संलग्न व्यक्तिउपर छानबिन तथा कारबाहीका लागि संसदीय समिति गठन हुने कि नहुने भन्ने विषयमा केन्द्रित छ । यो विषय यति पेचिलो हुनुको कारण बहालवाला गृहमन्त्री...
सृष्टिमा हरेक चीजको एउटा अति हुन्छ, जसलाई हामी सीमा भन्ने गर्छौँ, जलाई उसले आउँदा सँगै लिएर आएको हुन्छ र जेजति गर्छ यसैभित्रै रहेर गर्छ । अति पार गर्नासाथ उसको अस्तित्व पनि समाप्त हुन पुग्छ । अति पार गरेपछि नदी...
नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलन कतिपटक विभाजन भयो ? पुनः एकता, मोर्चा गठन, विघटनलाई हेर्दा यसको जोडघटाउको लामै शृङ्खला बन्छ । र, त्यसमा मूलधारको राजनीतिबाट विभाजित कम्युनिस्ट पार्टी अर्थात् वामपन्थी पार्टीहरूको विसर्...