बैशाख ४, २०८१
गजलकार एवं गीतकार प्रकट पंगेनी ‘शिव’को निधन भएको छ । जन्डिस र निमोनियाबाट गम्भीर बिरामी उनको पोखराको मणिपाल शिक्षण अस्पतालमा उपचारका क्रममा मंगलवार निधन भएको हो । स्वास्थ्यमा समस्या आएपछि पंगे...
केही दिनअघि अचानक फोन आएको थियो नइ प्रकाशनबाट । फोन रहेछ सदस्य सचिव नरेन्द्रराज प्रसाईंको ।
उनले भने, ‘प्रथम नारीस्रष्टा ललितत्रिपुरसुन्दरीको जीवनी पुनः प्रकाशित गराउँदैछौं भूमिका लेखिदिनुहुन्छ कि ?’
कुरा ठीक लाग्यो तर पुस्तक थिएन मसँग । प्रत्युत्तरमा भनें, ‘लेख्न त हुन्थ्यो तर सो पुस्तक पनि छैन र पढ्न भ्याएको पनि छैन ।’
कुरा टुंगिन नपाउँदै उनले थपे, ‘पुस्तकको चिन्ता नगर्नुस् मसँग छ ।’ हुन्छ, भइहाल्छ नि भनेर फोन राखें ।
पुस्तक प्राप्त भयो लगत्तैजसो । साथमा उनैद्वारा लिखित शताब्दी पुरुषको सय वर्ष नामक (लघु जीवनी) पुस्तक पनि पठाइदिएका रहेछन् । खुशी लाग्यो, साधुवाद दिएँ मनमनै ।
नेपाली साहित्य र संस्कृतिका क्षेत्रका सगरमाथा नै हुन् वाङमय शताब्दी पुरुष सत्यमोहन जोशी । नइको पहलमा सरकारले वाङमय शताब्दी पुरुषको उपाधि दिएको छ उनलाई ।
यसबाहेक १० रुपैयाँ मूल्यको हुलाक टिकट समेत प्रकाशित भइसकेको छ उनका नाममा । यसका लागि पनि को कसले के कति पापड बेले वा बेल्नुपर्यो त्यतातिर नजाउँ ।
सायद आफू जीवित छँदै टिकट प्रकाशनको सौभाग्य पाउने जोशीजी नै पहिलो व्यक्ति हुनुपर्छ नेपालको इतिहासमा । केही दिनअघि मरणोपरान्त शरीर दान गरी उचाइ थप बढाएका छन् जोशी दम्पती आफैंले पनि ।
मदन पुरस्कार लगायत थुप्रै पुरस्कार तथा मान पदवीले विभूषित जोशीका झण्डै ७ दर्जन साहित्य र संस्कृति सम्बन्धी पुस्तक प्रकाशित छन् । तिनमा नेपाली तथा नेवारी भाषामा लेखिएका पुस्तक पर्छन् । यसबाहेक एकाध अंगे्रजी भाषाका पनि देखिएका छन् ।
उनकै बारेमा लेखिएका पनि केही पुस्तक छन् । नइ दम्पतीको विशेष योगदान देखिन्छ यस पुनित कार्यमा । नरेन्द्रराज प्रसाई आफैं सिद्धहस्त लेखक हुन् । उनका पनि झण्डै त्यति नै हाराहारीका पुस्तक प्रकाशित छन् ।
खासगरी जीवनी साहित्य लेख्न बढी मन पराउँछन् उनी । शताब्दी पुरुषको सय वर्ष पनि यस्तै किसिमको कृति हो । यस्ता काममा नइ प्रकाशनलाई समेत सक्रिय पार्दै आएका छन् नइ दम्पतीले । देश–विदेशमा छरिएर रहेका प्रतिभाको खोजी गरी तिनका सम्मानकै खातिर नइ प्रकाशनको व्यवस्था गरेका हुन् उनीहरूले । हालसम्म सयौं प्रतिभा, हुनसक्छ हजारौं पनि लाभान्वित भइसकेका छन् यसबाट ।
विभिन्न महामनाहरूद्वारा प्राप्त रकमलाई अक्षय कोषमा राखी त्यसको व्याजबाट प्रतिभाहरू खोज गरी पुरस्कृत गर्दै आएको नइको अक्षय कोषमा हालसम्म कति रकम जम्मा भएको छ त्यो त थाहा छैन तर मेरो अनुमान गलत छैन भने करोडभन्दा बढी हुनुपर्छ, जसको व्याजबाट राष्ट्रिय प्रतिभालाई पुरस्कृत गर्नेदेखि जीवनी ग्रन्थ लेखेर प्रकाशित गराउने समेतको काम हुँदै आएको छ । शताब्दी पुरुषको सय वर्ष नामक पुस्तक पनि यस्तै एउटा हो ।
पुस्तकको विषयवस्तु रोचक छ । शैली वायुपंखी घोडा बनेर कुदेको छ । सत्यमोहन जोशी आफैं बेजोड राष्ट्रिय प्रतिभा हुन् । धर्मवीर, कर्मवीर, ज्ञानवीर नागरिक भनेका छन् लेखक प्रसाईले उनलाई । त्यसमाथि प्रस्तुत कृतिले उनको उचाइमा थप चाँद लगाएको देखिन्छ । जसका बारेमा लेखिएको हो उनी आफैं विशिष्ट छन्, जसले लेखेका हुन् उनको लेखन शैली विशिष्ट छ र विशिष्ट छ विषयवस्तु आफैं पनि ।
यसरी हेर्दा विशिष्टै विशिष्टको त्रिवेणी बन्न पुगेको छ भन्दा फरक पर्दैन पुस्तकलाई । कलेवरको हिसाबले खासै ठूलो छैन पुस्तक यो । पुस्तकको नामै लघु जीवनी रहेको छ तर विषयगत र प्रस्तुतिगत गाम्भीर्यलाई मनन गर्दा कुनै बृहताकारका ठेलीभन्दा कम छैन भन्नैपर्छ ।
भूमिका अर्को लोभलाग्दो पक्ष हो यस पुस्तकको, जसका लेखक प्रा. राजेन्द्र सुवेदी हुन् । सुवेदीजी आफैं जाने–माने लेखकमा पर्छन् । लेखकभन्दा बढी समालोचक भन्नु मनासिव हुनेछ उनलाई । लेखक जो पनि हुनसक्छ तर समालोचक हुन लर्तरो खुबीले सक्दैन, भ्याउँदैन । त्यसमा पनि राजेन्द्र सुवेदी अग्रपंक्तिमै पर्छन् ।
नेपाली समालोचना हराए राजेन्द्र सुवेदीलाई खोज्नु भनेका रहेछन् महासमालोचक वासुदेव त्रिपाठीले अघि कुनै बेला । उनका समालोचनात्मक भूमिकाले पुस्तकलाई चिनाउन थप सघाएको छ ।
पुस्तकमा २ प्रकरण छन्, यिनमा शताब्दी पुरुष किन, कसरी र शताब्दी पुरुषको जीवन गाथा पर्छन् । पहिलोले नइ दम्पतीबाट सत्यमोहन जोशीलाई वाङमय शताब्दी पुरुषको पदवी दिलाउन भएका प्रयास, खाएका हण्डर पाएका खिसिट्युरी र उपलब्धि सम्बन्धी विवरण छन् । दोस्रोमा शताब्दी पुरुषका जीवनका विविध आयामलाई केलाउने प्रयास गरिएको छ ।
सरकारमा हुनेहरू राष्ट्रिय प्रतिभाको सम्मानमा बढी नै कन्जुस्याइँ गर्छन् । प्रजातन्त्र हुँदै गणतन्त्र युगसम्म आइपुग्दा स्थिति झन् बिग्रेको देख्छु । विशिष्ट प्रतिभा, विज्ञ र विद्वान् भनेका आफ्नै पार्टीको, त्यसमा पनि आफ्नै गुटका मानिस मात्र हुन्छन् भन्ने मानसिक रोगले नराम्ररी गाँज्दै आएको छ सत्ताधारीलाई । पार्टीका झण्डा नबोक्ने र नेताका अघिपछि नलाग्नेहरू प्रतिभा होइनन्, हुँदैनन् भन्ने मानसिकता छ उनीहरूको ।
यस्तो अवस्थामा राष्ट्रिय पुरस्कार तथा मान सम्मान पाउन कि पार्टीको झण्डा बोक्नुपर्छ कि नेताको वरिपरि घुम्नुपर्छ । बाँकीले ओझेलमै चित्त बुझाउनुपर्छ । यहाँ यो दल वा त्यो दल भन्ने छैन । बीस, उन्नाइस भए छुट्टै कुरा, होइन भने प्राय सबै एउटै ड्याङका मुला देखिन्छन् । यसको अर्थ अपवाद नै नभएको भन्ने पनि हो । केही अपवादमा पनि देखिएका छन् । त्यस्तै अपवादका बेला नै स्वर्गीय माधवप्रसाद घिमिरेले राष्ट्रकविको पदवी पाएका हुन् ।
वाङमय शताब्दी पुरुषको उपाधि पनि यस्तै अपवादका बेला सम्भव भएको हो । होइन भने स्वयं देशको प्रधानमन्त्री आफैंले सार्वजनिक समारोहबाटै शताब्दी पुरुष भनेको के हो ? यो शब्द कहाँबाट आयो ? मैले शताब्दी पुरुषको अर्थ बुझेको छैन भनेर सम्मानित व्यक्तिलाई नै लाजमर्दो गराउने धृष्टता पक्कै गर्ने थिएनन् । कुरा सुन्दै पनि लाज लागेर आउँछ तर लाज लागेर के गर्ने हाम्रा सत्तासिनहरूको मति यस्तै छ, हाम्रो नियति यस्तै छ ।
जोशीजी प्रधानमन्त्रीका दलका थिएनन्, गुटका थिएनन् । उनी त दलहरूको दलदलभन्दा निकै माथि उठेका गहना थिए । यस्तो अवस्थामा आफ्ना दल र गुटका मानिसबाहेक अरुलाई नटेर्ने बानी परेका प्रधानमन्त्रीलाई त्यस्तो लाग्नु अस्वाभाविक थिएन ।
आफ्ना पार्टीका मानिस भएका भए पक्कै त्यसो भन्ने थिएनन् । जब मुलुकको प्रधानमन्त्रीकै अवस्था यस्तो छ भने अरुको के कुरा गर्ने । जे होस् नइ दम्पतीको प्रयास खेर गएन, खेर जान पाएन । उनीहरू सितिमिति कुराको उठान गर्दैनन्, उठान गरेपछि हार खान जान्दैनन् । पानीमुनि पुगेर पनि काम फत्ते नगरी छाड्दैनन् । पंक्तिकारले यस्तो कुरा पहिले पनि कतै गरेको थियो । यहाँ पनि दोहोर्याउन चाहन्छ ।
पुस्तक वाङमय शताब्दी पुरुषबारे जान्न तथा बुझ्न चाहने सबैका लागि पठनीय छ । उनीबारे अध्ययन, अनुसन्धान गर्न चाहने पाठकका लागि झनै पठनीय मात्र होइन, संग्रहणीय समेत हुन पुगेको छ । अन्त्यमा ‘श्रेयांसि बहु बिघ्नानि’ भन्ने पद्यांश उल्लेख गर्दै कलम रोक्न चाहन्छु ।
गजलकार एवं गीतकार प्रकट पंगेनी ‘शिव’को निधन भएको छ । जन्डिस र निमोनियाबाट गम्भीर बिरामी उनको पोखराको मणिपाल शिक्षण अस्पतालमा उपचारका क्रममा मंगलवार निधन भएको हो । स्वास्थ्यमा समस्या आएपछि पंगे...
गोपी मैनाली कविहरूले केका लागि कविता लेख्छन् भन्नेमा मत्यैक्यता पाइँदैन । कोही आनन्दका लागि भन्छन्, त कोही उपयोगिताका लागि । अझ कोही त अभिव्यञ्जनाको अर्को उद्देश्य नै हुँदैन भन्ने गर्छन् । ...
लेखक एवं पत्रकार अखण्ड भण्डारीको उपन्यास ‘बोरा’ विमोचन भएको छ । अन्नपूर्ण पोस्ट दैनिकका प्रधान सम्पादक भण्डारीको ‘बोरा’ उपन्यास शुक्रवार काठमाडौंमा आयोजित कार्यक्रममा विमोचन गरिए...
पहाडमा उखु पेलेर खुदो पकाउने समय पारेर मधेशको गर्मी छल्न राजेन्द्र काका (ठूलो भुँडी लागेकाले हामीले मोटे अंकल भन्थ्यौं) गुल्मीको पहाड घरमा आउँथे । चैत–वैशाखको समयमा कोलबाट पेल्दै गरेको उखुको रस, रसेट...
गुणराज ढकाल सामाजिक सञ्जालमा अभ्यस्त हुन थालेपछि अध्ययन गर्ने बानी निकै घटेको छ । सामाजिक सञ्जालमा आउने टिप्पणीबाटै हामीले आफ्नो दृष्टिकोण बनाउने गर्दछौं । विषयको गहिराइसम्म पुगेर अध्ययन तथा विश्लेषण गर...
लोकान्तर डट्कमका स्तम्भकार कमल रिजालसहित २२ जना साहित्यकार तथा प्रतिभालाई नइ पुरस्कार प्रदान गरिएको छ । गोरखापत्रका पूर्वप्रधान सम्पादकसमेत रहेका साहित्यकार रिजाललाई संस्कृतिमा प्राज्ञिक योगदानका लागि ’नइ...
नेपालको निजामती सेवा (समग्र प्रशासन) कम व्यावसायिक भएको आरोप लाग्दै आएको छ । कर्मचारीहरूमा बुझाइको स्तर सतही देखिन थालेको छ । सकारात्मक सोच पनि खस्किएको छ । प्रस्तुतिमा आत्मविश्वास होइन, हीनभावना देखिन थालेको ...
निरन्तर १८ वर्ष लामो कन्जरभेटिभ पार्टीको सरकारलाई विस्थापित गर्दै लेबर पार्टीका नेता टोनी ब्लेयर सन् १९९७ को मे २ मा बेलायतको प्रधानमन्त्री बन्न सफल भएका थिए । लेबर पार्टीका नेता जोन स्मिथको निधनपश्चात पार्टीको ...
जनता समाजवादी पार्टीमा आएको विभाजन पहिलो पनि होइन र अन्तिम पनि होइन । राजनीतिक दलमा आएको विभाजनको लामो शृङ्खला हेर्ने हो भने पनि यो न पहिलो हो, न अन्तिम । दुःखद् कुरा के भने राजनीतिक दल विभाजनको नयाँ कोर्...