स्वास्थ्यका लागि लाभदायक गुच्चे च्याउ

नेपालको दुर्गम जिल्ला हुम्लामा निकै कठिन साथ जंगलमा संकलन गरिएको गुच्चे च्याउ स्थानीयले हरेक वर्ष राजधानी ल्याइपुर्‍याउँछन् । तर यसको उचित मूल्य नपाउँदा त्यसै थन्किने गर्छ ।

विदेशमा निकै महंगो र दुर्लभ मानिएको गुच्चे च्याउलाई ‘मोरेल मसरुम’ भनेर चिनिन्छ । वास्तवमा बुझ्नेले गुच्चे च्याउबाट स्वास्थ्यलाई व्यापक फाइदा हुने हुँदा खोजीखोजी खाइन्छ । विदेशमा मोरेल च्याउको तेल पनि उपलब्ध हुन्छ र जसलाई ‘ट्रोफल आयल’ भनेर चिनिन्छ, जुन अत्यन्त महंगो र बासनादार हुन्छ ।

हुम्ला र अन्य पश्चिमी जिल्लाको जंगलमा गुच्चे च्याउ पाइने भए तापनि संकलन गर्न निकै कठिनाइ छ । ‘हामीले महिनौं लगाएर खोजीखोजी संकलन गर्‍यौं तर बजार पाउन कठिन छ,’ सन्डुप दोर्जे लामाले गुनासो गरे । 

गुच्चे च्याउलाई सावधानीपूर्वक जंगलमा खोजेर होशियारीका साथ सुकाइन्छ र बजारमा पठाइन्छ । केही समय गुच्चे च्याउको व्यापक माग भए तापनि कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) संक्रमणका कारण अहिले यसले बजार पाएको छैन । अहिले च्याउ संकलन पेशामा आवद्ध सबैलाई ठूलो संकट परेको छ ।

गुच्चे च्याउ कडा खालको काठमा उम्रने एक किसिमको खान मिल्ने जंगली च्याउ हो । जुन विश्वमा निकै दुर्लभ मानिन्छ । ताजा वा सुकाएको दुवै प्रयोगमा ल्याउन सकिने गुच्चे च्याउ उच्च घरानाको लागि रोजाइमा परेको सब्जी हो । भिटामिन र मिनरल्स पर्याप्त पाइने गुच्चे च्याउ स्वास्थ्यका लागि निकै राम्रो मानिएको हुँदा यसको माग बढ्दो छ ।

कपर, आइरन, म्यागनेसियम, जिंक पाइने हुँदा पनि गुच्चे च्याउ फाइदाजनक मानिन्छ । निकै आकर्षक देखिने गुच्चे च्याउ सिटाकी च्याउकै समूहमा परे तापनि बनावटमा पृथक र भिन्न छ । शरीरमा नयाँ ब्लड सेल (रक्त कोषिका) उत्पादन गर्न गुच्चे च्याउ निकै राम्रो मानिन्छ । दाँत र हड्डीको मजबुतीका लागि पनि उत्तम सब्जी हो मोरेल च्याउ । शरीरमा प्रतिरोधात्मक प्रणाली र अंगको विकासका लागि पनि राम्रो मानिएको गुच्चे च्याउ खोजीखोजी खाँदा राम्रो छ ।

गुच्चे च्याउको सलाद, तरकारी, सादेर, ब्रेक फास्टमा भुटेर, छोइला बनाएर, चिल्ली मसरुम बनाएर, किमा बनाएर जसरी खाँदा पनि निकै स्वादिलो र स्वास्थ्यबद्र्धक छ ।

सुकेको गुच्चे च्याउलाई लामो समयसम्म भण्डारण गरेर पनि राख्न सकिन्छ, जुन पकाउँदा वा प्रयोगमा ल्याउँदा मन तातो पानीमा भिजाउनुपर्छ । एन्टी अक्सिडेन्टको मुख्य स्रोत मानिएको गुच्चे च्याउ नियमित खाँदा मुटुलाई पनि फाइदा पुर्‍याउँछ । 

लिभरको समस्या हुनेका लागि पनि गुच्चे च्याउ उत्तम मानिएको छ । मोरेल मसरुमलाई शिकारीको कठिन परिश्रमले जंगलबाट ल्याइएको एक अमूल्य अग्र्यानिक औषधिको रूपमा लिनु आजको आवश्यकता हो । सबैले यसको मूल्य बुझेर उपभोग गर्नाले फाइदै–फाइदा पुर्‍याउँछ । अग्र्यानिक खानाको खोजी गरेर हिँड्नेहरूले पनि गुच्छे च्याउको महत्त्व बुझेर प्रचारप्रसार गरी श्रमिकको उचित परिश्रम पाउनुपर्ने सबैको माग छ ।

संसारकै सबैभन्दा महंगो सब्जी मानिने गुच्छे च्याउ व्यवस्थित र उचित बजार नपाउँदा संकटमा परेको छ । समुन्द्री सतहबाट २००० देखि ४००० मिटर उचाइसम्मका हिमाली जिल्लाको वन जंगलमा पाइने गुच्चे च्याउ चैत्रको पहिलो हप्तादेखि जेठसम्म मात्र पाइन्छ । विदेशमा गुच्चे च्याउ धेरै महंगो डलरमा बिक्री हुन्छ । नेपालमा पनि सुकाएको गुच्चे च्याउको सरदर मूल्य १५ हजारदेखि २२ हजार रुपैयाँसम्म छ । पहिले स्थानीय स्तरमा मात्र प्रयोग गरिने गुच्चे च्याउ शारीरिक शक्तिबद्र्धक हुने भनिएपछि राजधानी र भिन्न शहर लगायत देशविदेशबाट व्यापक माग हुँदै आएको छ ।

यार्सा गुम्बा खोजे जस्तै गुच्चे सब्जी पनि जोखिम मोलेर जंगल–जंगलमा घुमेर शिकारीले महिनै लगाएर खोज्छन् । जंगलमा पनि सहज रूपमा पाउन सकिन्न, झाडी, लहरा, रुख पत्कर छिचोल्दै खोज्नुपर्ने हुँदा यसको वायल हन्टिङ पनि सजिलो छैन । कुनै पनि खानाको फिनिसिङ टर्चका लागि मसरुप आयल (जसलाई ट्रोफल आयल भनिन्छ) अत्यन्त उपयोगी मानिन्छ । जसले खानालाई बासनादार मात्र बनाउँदैन, एक किसिमले स्वादमा भिन्न खालको आयाम थपिदिन्छ । जसका कारण युरोप, अमेरिकातिर पाककलामा यो तेललाई निकै उपयोगी सेक्रेट इङ्डेन्टको रूपमा लिइन्छ । बुझ्नेले यसलाई नियमित प्रयोगमा ल्याउने अभ्यास गर्छन् । यी वायल्ड मसरुमहरू एसेन्स बनाउन पनि निकै उपयोगी हुन्छन् ।