पाकिस्तानमा आसिया बीबीलाई अदालतले सफाइ दिएपछि फैलिएको विरोध प्रदर्शनले इस्लामी सोचको असहिष्णुताको गहिराइ उजागर गरेको छ । हजारौं विरोधकर्ताहरू भेला भएर आसियालाई मृत्युदण्ड दिनुपर्ने बताइरहेका छन् । दंगा गर्नेहरूले कारमा ढुंगा हानेका छन् अनि टायर बालेका छन् र पाकिस्तानी सांसदहरूलाई सोच परिवर्तन गर्न अनुरोध गरेका छन् । सडकमा ठूल्ठूला कन्टेनरहरू तेर्स्याइएका छन् । एकजना विरोधकर्ताले आसिया बीबीलाई नझुण्ड्याएसम्म सडक अवरुद्ध रहने भनेका छन् । 

यो सबै विरोधका पछाडि सन् २००९ मा भएको घटना कारणका रूपमा रहेको छ । क्रिस्चियन महिला आसियाले बयर टिप्दै गर्दा प्यास लागेकाले एउटा इनारनजिकको तामाको कचौराबाट पानी पिइन् । यो देखेपछि आसियासँग ठाकठुक परिरहने मुसलमान छिमेकीले त्यसरी कचौराबाट पानी पिउँदा तल्लो जातका क्रिस्चियनले माथिल्लो जातका मुसलमानलाई बिटुल्याएको आरोप लगाइन् । यसरी छिमेकीले अपमान गरेपछि आसियाले पैगम्बर मुहम्मदको निन्दा गरेको आरोप छ । त्यसपछि आसियालाई विलम्बित मृत्युदण्ड दिइयो र उनले नौ वर्षको कारावास सजाय भोग्नुपर्‍यो । 

यो मुद्दाले पाकिस्तानमा रहेको अनुदारवादी ईश्वरनिन्दा कानूनका बारेमा उजागर गर्‍यो । तर त्यससँगैको समस्या मृत्युदण्डप्रतिको समर्थन अहिले सडकमा छताछुल्ल हुन आएर जन्मिएको छ । विरोधमा सारा जनताको समर्थन छैन । विरोध कार्यक्रम उग्रपन्थी तेहरीक–ए–लब्बैक नामक संस्थाले आयोजना गरेको हो र यो संस्था आसियाको मुद्दासँग टाँसिन आएको हो । यसको नाम पनि तिनै अंगरक्षकको नाममा राखिएको छ जसले पञ्जाब प्रान्तका उदारवादी गभर्नर सलमान तासीरलाई सन् २०११ मा हत्या गरेका थिए । तासीरले आसियाको प्रतिरक्षा गरेकाले उनको हत्या भएको हो ।  

अनि के कुरा पनि साँचो हो भने पाकिस्तानको क्रिस्चियन अल्पसंख्यकमाथि व्यापक दमन र विभेद हुने गरेको छ । विगत दश वर्षमा मात्र उग्रवादी इस्लामी समूहहरूले केही राजनीतिक दलको मौन समर्थनमा चर्च तथा क्रिस्चियनहरू भेला हुने अन्य स्थानमा आक्रमण गर्ने गरेका छन् । अनि संस्थानहरूले क्रिस्चियनलाई विभेद गर्दै तल्लो स्तरको काममा लगाउने गरेका छन् । 

क्रिस्चियन (र अन्य धार्मिक अल्पसंख्यकहरू) माथि पाकिस्तानमा किन यतिविघ्न घृणा छ त ?

यसको उत्तर आंशिक रूपमा सन् १९४७ मा पाकिस्तान राष्ट्र निर्माण हुँदाको तनावमै निहित छ । बेलायती साम्राज्यवादी शासनबाट मुक्ति पाएकै क्षणमा जन्मेको मुलुक पाकिस्तान खासमा धर्मनिरपेक्ष राज्यका रूपमा कल्पना गरिएको थियो । तर सबैलाई थाहै छ, स्वतन्त्रताको उक्त क्षणमा भारतीय उपमहाद्वीप धार्मिक आधारका विभाजित भएको थियो । भारत हिन्दूहरूका लागि अनि पाकिस्तान मुसलमानहरूका लागि मातृभूमि मानिएको थियो । त्यसैले पाकिस्तान रूपमा धर्मनिरपेक्ष भएपनि सारमा इस्लामी थियो । यसको अर्थ प्रायः के लगाइन्छ भने पाकिस्तान राज्य अन्ततोगत्वा इस्लाममा निर्भर छ र यसको पहिचान इस्लामीका साथै भारतविरोधी पनि हो । अनि त राज्यले धार्मिक अल्पसंख्यकहरूसँगको सम्बन्ध जहिले पनि सुषुप्त रूपमा द्वेषपूर्ण नै राख्नुपर्ने हुन्छ । 

तनावहरू शुरूआतदेखि नै थिए । पाकिस्तानका संस्थापक मुहम्मद अली जिन्ना आफैं चाहिँ उदारवादी तथा धर्मनिरपेक्षताका समर्थक थिए । तर उनले भारतीय राष्ट्रिय कंग्रेसले धर्मनिरपेक्षताप्रति जनाएको प्रतिबद्धतालाई विश्वास गर्दैनथिए । त्यसैले उनले सन् १९४० को दशकमा स्वतन्त्रतासँगै दुई राज्यको अवधारणाको पैरवी गर्न थालेका थिए । ‘हिन्दू र मुसलमानहरू साझा राष्ट्रियताका रूपमा विकसित हुन्छन् भन्नु सपना मात्र हो,’ उनले बिलौना गरे । ‘हिन्दू र मुसलमानहरूको दुई फरक धार्मिक दर्शन, सामाजिक मान्यता र साहित्यिक परम्परा छ । उनीहरू एकअर्कासँग विवाह गर्दैनन् र सँगै खाँदैनन् अनि वास्तवमै दुई फरक सभ्यताबाट आएका हुन् । ती सभ्यता प्रमुख रूपमा विरोधाभासी विचार र अवधारणामा आधारित छन् ।’

सन् १९४७ मा ब्रिटिश इन्डियाको विभाजन भएपछि पाकिस्तान छुट्टै धर्मनिरपेक्ष राज्य र बेलायती इन्डियामा बस्ने मुसलमानका लागि घर तथा शरणस्थलका रूपमा स्थापित भयो । यो विभाजनले लाखौंलाई थातथलो छोड्न बाध्य बनायो अनि हजारौंको ज्यान लियो । यसले जातीय, सांस्कृतिक, वर्गीय, भाषिक र भौगोलिक रूपमा विभाजित जनतालाई राष्ट्रिय पहिचानको आधार इस्लामलाई बनाउन लगायो । पाकिस्तानी राज्यको वैधता दिने शक्ति नै इस्लाम हो । त्यसैले ईश्वरनिन्दा कानूनसहितको इस्लामलाई संरक्षण गर्नुमा पाकिस्तानको अस्तित्व टिकेको छ ।

त्यसो त पाकिस्तान इस्लामी बाटोमा सीधासीधा हिँडेको पनि हैन । खासमा सन् १९४० को दशकको अन्त्यतिर इस्लामी उग्रवादीहरूलाई जिन्नाले गरेको विरोधदेखि वर्तमान अवस्थामा धर्मनिरपेक्ष राज्य र इस्लामी दल तथा समूहबीचको असहज सम्झौतासम्म आउँदा अन्तर्निहित तनावहरू समाधान हुने लक्षण देखिएको छैन । इस्लामी सोच पाकिस्तानको राजनीतिक जीवनमा गहिरो गरी पसेका विभिन्न क्षणहरू छन् । उदाहरणका लागि, जिया उल–हकको सैन्य शासनलाई लिनुस् । सन् १९७७ देखि १९८८ सम्म उनले आफ्नो निरंकुश शासनलाई वैधता दिन इस्लामको सहारा लिए र विशेषगरी जमात–ए–इस्लाम लगायतका धार्मिक दलहरूको एजेन्डा हत्याए । उनले नयाँ इस्लामी कानूनहरू ल्याए, संघीय शरिया अदालत गठन गरे र विद्यालयहरूमा इस्लामको पढाइ गराउन आग्रह गरे । अनि उनले यो सबै पश्चिमको समर्थनमा गरे । पश्चिमले अफगानिस्तानमा सोभियत संघविरुद्धको युद्धमा इस्लामी मुजाहिद्दीनलाई हतियार दिने अनि सहयोग गर्ने पाकिस्तानी कदमलाई पूर्ण समर्थन गरेको थियो । 

हालसालैको कुरा गर्दा सन् २००० को दशकमा आतंकवादविरुद्धको युद्धमा पाकिस्तानले अमेरिकालाई समर्थन गर्दै इस्लामी अतिवादीलाई पनि सहयोग गरेको थियो । आतंकवादविरुद्धको युद्धले पाकिस्तानी समाजमा रहेको अतिवादी प्रवृत्तिलाई नियन्त्रण गर्नुको साटो चर्कायो । 

राष्ट्रिय एकताको अर्को स्रोतको अभावमा पाकिस्तानी शासकहरूले राज्यसञ्चालनका लागि इस्लामको प्रयोग गर्ने गरेका छन् । इस्लामको उपयोगिता यति धेरै छ कि पाकिस्तानका बहालवाला प्रधानमन्त्री इमरान खानले चुनावी अभियानमा ईश्वरनिन्दा कानूनको समर्थन गर्ने प्रतिज्ञा गरेका थिए । त्यही ईश्वरनिन्दा कानूनले आसियालाई मृत्युदण्ड दिलाएको हो । 

इस्लाम धर्म र मुसलमानहरूको संरक्षणलाई नै आधार बनाएर खडा भएको राज्यमा ईश्वरनिन्दा कानूनहरू कायम रहनु अनि क्रिस्चियनहरूविरुद्ध विभेद गरेर दमन गरिनु आश्चर्यको कुरा हो र ?  

हुन त यो अधिकांशतया साम्राज्यवादी विरासत हो । उन्नाईसौं र बीसौं शताब्दीमा बेलायती अधिकारीहरूले भारतलाई नियन्त्रणमा राख्नका लागि फुटाऊ र शासन गरको नीति अपनाएका थिए । त्यसक्रममा उनीहरूले भारतमा विद्यमान परम्परागत जात व्यवस्थालाई झनै चर्काए अनि भारतीयहरूलाई जात, धर्म र भाषाको वर्गमा विभाजित गरे । रडयार्ड किप्लिङले दी एजुकेसन अफ ओटिस यीरेमा लेखेका छन्, ‘कठोर सुपरीवेक्षण र उनीहरूलाई एकअर्का विरुद्ध लडाउने काम । हाम्रो सरकारको रहस्य यही हो ।’ त्यसैले त साम्राज्यवादी अधिकारीहरूले भारतीयहरूमाझ विभाजन र पारस्परिक शंका जन्माए जसलाई भारतीय राष्ट्रिय कंग्रेसका नेताहरूले निर्मूल पार्न सकेनन् ।

त्यसैले पाकिस्तान साम्राज्यवादी विरासतको पकडमा छ । तर त्यही नै उसको नियति होइन । पाकिस्तानको धर्मनिरपेक्षता र धार्मिक यथार्थताको द्वन्द्वमा अहिले धार्मिकता भारी भएको देखिन्छ । तर यो सधैं यस्तै हुनुपर्छ भन्ने छैन । उदारवादी धर्मनिरपेक्ष विरासत पाकिस्तानमा अझै विद्यमान छ । पाकिस्तान अहिले पनि जिन्नाले भनेजस्तै राष्ट्र बन्न सक्छ जहाँ ‘तिमी आफ्ना मन्दिर जान स्वतन्त्र छौ । तिमी आफ्ना मस्जिद जान स्वतन्त्र छौ । पाकिस्तान राज्यमा प्रार्थनाका लागि तिमी कुनै पनि ठाउँमा जान स्वतन्त्र छौ । तिमी जुनसुकै धर्म वा जात वा समुदायको भएपनि राज्यलाई त्यसको कुनै मतलब छैन ।’

स्पाइक्डमा प्रकाशित टिम ब्ल्याकको विश्लेषणको भावानुवाद