कछुवा गतिमा बुटवल–नारायणगढ सडक स्तरोन्नति : कहिलेसम्म हो यात्रुलाई सास्ती ?

विगतमा स्थलमार्गबाट सार्वजनिक गाडीमा बुटवलदेखि राजधानी काठमाडौं साढे ६ देखि ७ घण्टामा पुगिन्थ्यो । रूपन्देहीसहित पश्चिम क्षेत्रका यात्रु हवाइमार्ग भन्दा स्थलमार्ग रोज्थे । तर, यो अवस्था फेरिएको करिब चार वर्ष पुग्न थाल्यो । बुटवल–नारायणगढ सडक विस्तारको काम बेलैमा नसकिँदा भताभुंग र बेहाल छ । अहिले यो सडक भएर सकसपूर्ण यात्रा गरी बुटवलबाट नारायणगढ पुग्न मात्रै ८ घण्टासम्म लाग्ने गर्छ । 

धूलो, धुवाँ र हिलोमा डुबेर यात्रा गर्नुपर्ने सर्वसाधारणको बाध्यता छ । सडक खण्डमा पर्ने मुख्य बजार क्षेत्र धूलो र खाल्डाखुल्डीले हिँड्नै नसक्ने अवस्था भएको रुपन्देहीको देवदहका स्थानीय दीपक न्यौपाने बताउँछन् ।

‘कतै पनि सग्लो र कालोपत्रे सडक भेट्टाउन मुस्किल पर्छ,’ न्यौपाने भन्छन्, ‘बाटोमा निस्कनै सकिन्न । धूलोले सास फेर्न समेत मुस्किल बनाउँछ । सडकमा पानी नहालेको दिन त झनै गाह्रो पर्छ ।’

पूर्वपश्चिम राजमार्गअन्तर्गत बुटवल–नारायणगढ ११४ किलोमिटर सडक खण्डको स्तरोन्नतिले अपेक्षित गति नलिँदा यात्रु, पर्यटक र यातायात व्यवसायीले ठूलो मार खेप्दै आएका छन् । तीन जिल्लाका दर्जनौं पालिका, बस्तीसँगै दैनिक हजारौं यातायातका साधन र यात्रुहरू ठूलो जोखिम व्यहोर्दै घण्टौंसम्म सडकमा बस्ने बाध्यतालाई सरकारले अझै देख्न सकेको छैन । 

संघीय सरकारले एसियाली विकास बैंक (एडिबी) को ऋण सहयोगमा  सडकको स्तरोन्नतिको काम अघि बढाइरहेको छ । ठेकेदार कम्पनीको ढिलासुस्ती र आलटालकै कारण यो मुख्य राजमार्गको महत्त्वपूर्ण खण्डमा यात्रा गर्ने सर्वसाधारणले विभिन्न खालका सास्ती बेहोर्नुपरेको देखिन्छ  ।

तीन वर्षमा सक्ने गरी ‘चाइना स्टेट कन्स्ट्रक्सन इन्जिनीयरिङ कर्पोरेसन’ ले वि.सं. २०७५ देखि काम शुरू गरे पनि अहिलेसम्म जम्मा ४५ प्रतिशतमात्र भौतिक प्रगति भएको छ । थपिएको म्याद सकिन जम्मा ६ महिना मात्र बाँकी रहँदा पनि ५५ प्रतिशत काम बाँकी रहनुले अझै दुई वर्षभन्दा बढी यो सडक सम्पन्न हुने सम्भावना देखिँदैन । पछिल्लोपटक असार वि.सं.२०८१ सम्मलाई सडक निर्माणको म्याद दिइएको छ । 

ठेकेदार कम्पनीको ढिलासुस्तीका कारण अपेक्षित प्रगति हुन सकेको छैन । परियोजनाका लागि राज्यका तर्फबाट निर्माण सामग्री आपूर्ति रोकिएर झञ्झट समेत बेर्होदै आएको छ । बुटवल–नारायणगढ सडक आयोजना पश्चिम खण्डका प्रमुख शशांक मिश्रले नदीजन्य पदार्थको अभावले गर्दा कालोपत्र गर्ने अवस्थामा पुगेको खण्डमा पनि काम हुन नसकेको दाबी गर्छन् ।

‘हामीलाई अहिले ९ लाख घनमिटर नदीजन्य पदार्थ (ढुंगा, बालुवा र मिस्कट) आवश्यक छ,’ प्रमुख मिश्रले लोकान्तरसँग भने, ‘जम्मा ५० हजार घनमिटर मात्र सुनिश्चित भएको छ । धेरै पालिकासँग कुराकानी भए पनि निकाल्न पाइएको छैन । अब कालोपत्रे गर्ने तयारी अवस्था धेरै ठाउँमा पुगेका छन् ।’

‘पछिल्लो समय काम तीब्र रूपमा अघि बढेको छ । काम पनि भइरहेको छ । पुलहरू धेरै बनिसके कालोपत्रे नहुँदासम्म काम भएको नदेखिएर मात्रै हो । रुपन्देही खण्डमा कालोपत्रे अझै शुरू भएको छैन । बर्दघाट, हर्कपुललगायत धेरै ठाउँमा कालोपत्रे पनि भइरहेको छ,’ मिश्रले थपे ।

सडक दाउन्ने पूर्व र दाउन्ने पश्चिम गरी दुई खण्डमा विभाजन गरेर काम भइरहेको छ । दाउन्ने पूर्व ४८ र पश्चिम खण्ड ६५ किलोमिटर पर्छ ।

सडक विस्तार पूर्वी खण्डका प्रमुख आशिष थापा मगरले ठेकेदारलाई कामको गति बढाउन दबाब दिए पनि प्रभावकारी काम हुन नसकेको बताए । 

‘गति बढाउन निरन्तर दबाब र खबरदारी भइरहेको छ । तर, कामको गति कछुवा गतिमा छ,’ आशिषले भने ।

शुरूको चरणमा बिजुलीका पोल सार्ने, खानेपानी पाइप, रूख काट्ने, घर भत्काउने जस्ता प्रक्रियागत विषयले ढिला बनाएको थियो । 

‘सडकको दुरावस्थाले यातायात र आर्थिक क्षेत्रमा ठूलो धक्का पुगेको छ,’ बुटवलका यातायात व्यवसायी जीवनकुमार बञ्जाडेले भने, ‘सरकारले यो सडक स्तरोन्नतिको काम छिटो सकाउन पहल गर्नुपर्छ । अहिले यो सडक राज्यले बिच्छ्याएको वैधानिक धरापजस्तै भएको छ । यसबाट यातायात क्षेत्रले ठूलो मूल्य चुकाउनु परिरहेको छ । गाडीको मर्मत खर्च थेगिसाध्य छैन । दश वर्ष बढी चल्ने गाडी कामै लाग्ने भइसकेका छन ।’ 

केही दिन अघि सडकखण्डको डाइभर्सनमा खसेर रुपन्देहीको देवदहका २२ वर्षका निराजन श्रीषको मृत्यु भएको थियो । 

निर्माण कम्पनी कर्पोरेसनलाई अहिले प्रयोग गरेको जनशक्ति र मशिन अपर्याप्त छ, जसले गर्दा जुन गतिमा प्रगति हासिल गर्नुपर्ने हो त्यसो हुन सकेको छैन । निर्माणको गति न्यून रहेकाले कामको प्रगति बढाउन निर्देशन गरिरहेको प्रमुख थापाले बताए । 

भारतबाट आउने मालबाहक ट्रकदेखि काठमाडौंबाट पश्चिमका विभिन्न जिल्लामा जाने गाडीका लागि यो एक मात्र सडक हो । सडक विस्तार कार्यको तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले वि.सं.२०७५ चैत ८ गते बुटवलमा शिलान्यास गरेका थिए । एसियाली विकास बैंकको ऋण सहयोगमा बन्ने सडकका लागि १६ अर्ब ९९ करोड ५२ लाख रूपैयाँमा लागत अनुमान छ । सडक समयमा निर्माण नहुँदा लागत बढ्ने देखिएको छ ।

आर्थिक केन्द्र बुटवल र पर्यटकीय केन्द्र चितवनको नारायणगढलाई ‘फास्ट ट्रयाक’ सडकले जोड्न सडक विस्तार शुरू गरिएको हो । 

भारतबाट भैरहवा हुँदै आउने मालबाहक ट्रकदेखि काठमाडौंबाट पश्चिमका विभिन्न जिल्लामा जाने गाडीका लागि यो एक मात्र सडक हो ।

चौबीसै घण्टा गाडीको चाप हुने सडक आसपासका बस्ती सेताम्मे देखिन्छन् । यो सडक खण्ड रूपन्देही, पश्चिम नवलपरासी र नवलपुर गरी तीन जिल्लामा पर्छ । सडकसँग जोडिएका गैंडाकोट, देवचुली, कावासोती, मध्यबिन्दु, विनयत्रिवेणी, बर्दघाट, सुनवल, देवदह र बुटवलपालिका पर्छन् ।

ट्राफिक प्रहरीका अनुसार यो सडकमा दैनिक सरदर ३ हजार मालबहाक ट्रक, १ हजार ५०० यात्रुबाहक बस, ३ हजार ५० कार, ३ हजार ७०० मोटरसाइकल र ८०० अन्य सवारी साधन ओहोरदोहार गर्छन् । यो सडक बनाउँदा ४६ हजार रूख काटिएका थिए । 

सडक निर्माणको कूल लागतमध्ये एसियाली विकास बैंक (एडीबी) ले ८५ प्रतिशत रकम ऋण उपलब्ध गराएको छ भने बाँकी रकम नेपाल सरकारकै लगानी हुनेछ । पूर्वपश्चिम राजमार्ग वि.सं. २०२२ सालमा तत्कालीन राजा महेन्द्रको योजनाअनुसार शिलान्यास भई वि.सं.२०२८ सालमा निर्माण सम्पन्न भएको थियो । 

सडक निर्माण पूरा भएपछि बुटवलबाट नारायणगढ डेढ घण्टामै पुग्न सकिने छ । विस्तारित सडक बस्तीमा छ लेन र जंगलमा चार लेनको हुनेछ ।

प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड, गृहमन्त्री नारायणकाजी श्रेष्ठ, भौतिक पूर्वधार मन्त्री प्रकाश ज्वालाले निरीक्षण र कामलाई तीव्रता दिन निर्देशन दिए पनि प्रभावकारी रूपमा काम भएको छैन । त्यस्तै राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका सभापति रवि लामिछानेले सडक विस्तारलाई दबाब दिन केही दिन अघिमात्रै नारायणगढबाट बुटवलसम्म तीन दिन पैदलयात्रा समेत गरेका थिए ।