काठमाडौं –ललितपुरको कुमारीपाटीस्थित जिल्ला समन्वय समिति (जिसस) प्रांगणभित्रको अर्को भवन ।

जिल्ला सरकारी वकिलको कार्यालय, ललितपुर ।

समय : बिहीवार दिनको १ः३० बजे ।

कार्यालय प्रमुख, मोना सिंह (भित्र) लेखिएको नेमप्लेट ढोकाको सामुन्नेमै टाँसिएको छ ।

कोठाभित्र प्रवेश गर्दा एक महिला ४ जना व्यक्तिसँग कुराकानी गरिरहेकी छन् ।

उनी हुन्, प्रमुख जिल्ला न्यायाधीवक्ता मोना सिंह ।

...

ललितपुरको जिल्ला सरकारी वकिलको कार्यालय महिलाहरूले मात्र चलाइरहेको सुनेपछि म त्यहाँ पुगेको थिएँ ।

क्यामेरा बोकेको व्यक्ति देखेपछि शायद पत्रकार नै सोचिछन्, ‘लोकान्तरबाट गगनजी हो ? एकछिन है ।’ उनले मलाई केहीबेर पर्खिन आग्रह गरिन् ।

कार्यालयमा पुग्नुअघि नम्बर खोजेर एक पटक फोन पनि गरेको थिएँ । परिचयसँगै समाचारका लागि आउन लागेको फोनमै बताएको थिएँ । नाम याद गरेकी रहिछन् ।

म त्यहाँ पुग्नुको प्रयोजन बताइराख्नुपरेन । चिया पिउँदै केहीबेर प्रतिक्षा गरेँ । मैले चिया पिएर नसक्दै कालो कोट लगाएका तीन महिला त्यहीँ आइपुगे ।

उनीहरू वकिल रहेको कुरा त पोशाकले नै झल्काउँथ्यो । सबैले आ–आफ्नो परिचय दिए – म उर्मिला जिसी (काठमाडौं), म सीतादेवी सुवेदी (बाग्लुङ) र म बिना खड्का (बर्दिया) ।

कुराकानीका क्रममा महसूस भयो, निकै व्यवस्थित ढंगले चलेको रहेछ महिलाहरूले मात्र चलाएको कार्यालय ।

...

बिनाको काम गुनासो सुन्ने हो । सूचना अधिकारीको जिम्मेवारी उर्मिलालाई छ ।

दैनिकजसो सरदर १० वटा मुद्दा फर्छ्यौट गर्ने गरेको सूचना अधिकारी उर्मिलाले बताइन् ।

‘हामी चारजनाले गरेर दिनमा १० वटा मुद्दा हेरेर टुङ्गाउँछौं । कार्यालय आउने कुनै पनि सेवाग्राहीले अहिलेसम्म हाम्रा कारण ढिलासुस्ती खेप्नुपरेको छैन,’ उनले दाबी गरिन् ।

‘हामी भोलि आउनुस्, पर्सि आउनुस् भनेर फर्काउँदैनौं । हामीकहाँ आएका फाइलहरू अदालत पठाउनुपर्ने भए अदालतमा, सीडीओ कार्यालय पठाउनुपर्ने भए सीडीओ कार्यालयमा तत्काल पठाउने गरेका छौं,’ सँगै रहेकी बिनाले भनिन् ।

सकेसम्म कम झन्झट हुने गरी काम सम्पन्न गर्ने गरेको उनको भनाइ छ ।

‘सेवाग्राहीलाई कुराउने र यो टेबुलमा जानुस्, त्यो टेबुलमा जानुस् भन्ने गरेका छैनौं । जसले गर्न सक्ने हो, त्यो आफैं गरेर पठाउने गरेका छौं,’ उनले थपिन् ।

कार्यालयमा धेरैजसो महिला हिंसा तथा बलात्कारका घटना आउने गरेका छन् । महिलासम्बन्धी घटनाका मुद्दा करीब ६० प्रतिशत आउने गरेको कार्यालय प्रमुख मोना सिंह बताउँछिन् ।

महिला मात्र भएर कार्यालय चलाउन थालेयता ३ सय ६८ वटा मुद्दा हेरिसकेको उनको भनाइ छ ।

सिंहसँग केही नमीठो अनुभव पनि छ ।

‘काम बिग्रिएमा महिला न हो बिगारिछ भन्ने पुरुष मानसिकता छ । पुरुषहरूले बिगार्दा कामको लोड भयो होला भन्नेहरूले पनि महिलाको निर्णयलाई स्वीकार्न समय लगाउँछन्,’ उनले गुनासो पोखिन् ।

सिंहले थपिन्, ‘कार्यालयमा कोही पुरुष आउनुभयो भने महिला मात्र देख्दा हो कि होइन, २/३ पटक कन्फर्म गरेर मात्र छिर्नुहुन्छ ।’ 

महिलाहरूले गरेका निर्णय दिगो हुने र कसैले औंला उठाउन नसक्ने उनको जिकिर छ ।

...

दिनभरि प्रमुखको भूमिकामा कार्यालय सञ्चालन गरे पनि घरमा सिंहको भूमिका आम गृहिणीको भन्दा फरक छैन ।

‘बिहान उठेपछि चियानास्ता बनाउने, छोराछोरीलाई खाना खुवाएर विद्यालय पठाउने, श्रीमानलाई अफिस पठाउने गर्नुपर्छ,’ सिंहको यो भनाइमा अन्य वकिलले पनि हाँसेर सही थापे ।

‘महिलाहरूले अरूले भन्दा दैनिक ३ गुणा बढी काम गर्नुपर्छ- घरको काम, अफिसको काम, आफन्तहरूको जिम्मेवारी, अझ भन्ने हो भने त शनिवार उहाँहरू (पुरुषहरू) मस्तले टीभी हेर्ने, ब्याडमिन्टन खेल्ने गर्नुहुन्छ हामीलाई खाना पकाउ, हप्ताभरीको लुगा धोउ ...., उहाँहरूले पनि सघाए हुन्थ्यो नि !’ सिंहले भनिन्, ‘अझै पनि सामाजिक चेतनामा परिवर्तन आएको छैन । अफिसबाट थाकेर आएकी छ, अलिकति सहयोग गरौं भन्ने कोही पनि हुँदैन, हाम्रो काम त चौबीसै घण्टा, सातै दिन चलि नै रहन्छ ।’

कार्यालयभन्दा घरमा महिलाको भूमिका चुनौतीपूर्ण लाग्छ उनलाई ।

‘कार्यालयमा त कानूनी रूपमा बोल्ड डिसिजन हुन्छ, निर्णय शतप्रतिशत कार्यान्वयन हुन्छ, तर घरमा भने महिलाको निर्णय ५० प्रतिशत पनि लागू हुँदैन,’ सिंहले भनिन्, ‘बुवा, श्रीमानले भनेकै चल्छ ।’

‘समानता पुस्तकमा मात्र सीमित छ, चाहे कर्णालीको दुर्गम गाउँ होस्, काठमाडौंको सुगम बजारमा किन नहोस्, पुरातन मानसिकता हटाउन समय लाग्छ,' सँगै रहेकी सीतादेवी सुवेदीले थपिन् ।