रोल्पाका देवराज बुढामगर गाउँकै साधारण किसान हुन् । परिवर्तन गाउँपालिका–४ पाथावाङ निवासी देवराजका ६ छोरी र एक छोरा सरकारी जागिरे छन् । छोराको आसमा ६ छोरी जन्माए देवराज र उनकी श्रीमती नन्दाले । हुन पनि त्यतिबेलाको समाजका कारण उनीहरू छोरा पाउन बाध्य भए । पाँच छोरीपछि छोरा आकाश जन्मिए । त्यसपछि अर्की छोरी जन्मिइन् खुसी । देवराज र नन्दाका सबै सन्तान विभिन्न पदमा रहेर सरकारी सेवामा काम गरिरहेका छन् । छोरीहरू झनै एकसे एक निस्किएका छन् । यसमा उनीहरूले कति गर्व गर्ने साँधी नै छैन ।

बाआमा ।

रोल्पा लुम्बिनी प्रदेशको विकट हो । त्यसमा पनि सशस्त्र द्घन्द्घबाट सबैभन्दा बढी प्रभावित गाउँमा पर्छ पाथावाङ । त्यहाँ मगर समुदाय पनि अधिकांश जनयुद्धमा होमिएका थिए । तर अहिले यहाँको परिचय नै फेरिएको छ । यहाँको एक मगर परिवारका सदस्य पालैपालो सरकारी जागिरमा प्रवेश गरेपछि यहाँ अहिले जनयुद्धको भन्दा चर्चा यसको हुन थालेको हो ।

कुनैबेला देवराज र उनकी श्रीमती नन्दाले दिनरात गाउँमै मेहनत गर्दा पनि परिवारमा दुई छाक टार्नसमेत मुस्किल थियो । उनीहरूले आफ्ना सन्तानलाई दुःख सहेरै भए पनि पढाउने अठोट गरे । यसै मेसोमा देवराज सन्तानलाई राम्रो शिक्षा दिलाउने उद्देश्यले पैसा कमाउन भनेर परदेशसम्म गए । त्यो दुःखले सार्थकता पाएपछि उनीहरू अहिले दंग छन् ।  अझै कान्छी छोरी खुसीले एकै वर्ष सात ठाउँमा लोकसेवा उत्तीर्ण गरेर देशभर प्रभाव छाडेपछि त देवराज र नन्दाको खुसीको सीमा छैन । 

नीमा बुढामगर ।

स्थायी शिक्षक जेठी छोरी नीमा रोल्पाकै गंगादेव गाउँपालिकामा रशेको गंगा माध्यमिक विद्यालयमा शिक्षण गर्छिन् । माइली छोरी दुर्गा पनि रोल्पाकै दिव्यज्योति माविमा पढाउँछिन् । साइली छोरी चन्द्रा जनता प्रावि, लिवाङकी शिक्षक हुन् ।

दुर्गा बुढामगर ।

काइली छोरी दीपा भेटनरी अस्पताल तथा पशु सेवा विज्ञ केन्द्र रोल्पामा कार्यरत छिन् । त्यस्तैगरी राइली छोरी प्रगति राइजोविनय तथा घाँसेबाली बिउबिजन प्रयोगशाला जनकपुरधाम, धनुषामा कार्यरत छिन् । त्यस्तै छोरा आकाश हल्दीबारी गाउँपालिका, झापामा सब–इन्जिनियरको रूपमा कार्यरत छन् । कान्छी छोरी खुसी पश्चिम नवलपरासीको बर्दघाट नगरपालिका मत्स्य विकास केन्द्रमा कार्यरत छिन् । 

जागिरे छोराछोरीले देवराजको अनुहारमा खुसी थपिदिएका छन् । आफू ५ कक्षाभन्दा माथि पढ्न नपाएकाले देवराजले सबै छोराछोरीले राम्रो पढेर जागिर खाउन् भन्ने सोचेका थिए । नीमा र दुर्गापछि एकपछि अर्को गर्दै सबैले सरकारी जागिर खान शुरू गरे । धेरै सन्तान भएकाले देवराजले सबैलाई राम्रो विद्यालय र बोर्डिङ स्कूलमा पढाउन सकेनन् । तथापि, गाउँकै स्कुलमा पढेर पनि छोराछोरी सबै अब्बल ठहरिए । ‘दुईवटी दिदी राहत शिक्षक हुनुहुन्छ,’ आकाश भन्छन्, ‘उहाँहरू पनि सबै सरकारी जागिरेमै गनिनु हुन्छ । दुवै दिदीले आयोगका पहिलो चरणका परीक्षा पास गर्नुभएको छ । उहाँहरू पनि अबको केही समयमा पूर्ण स्थायी बन्नुहुन्छ भन्ने आस छ ।’

आकाश बुढामगर ।

एक जनाबाहेक आफ्ना सबै भिनाजु सरकारी जागिरे रहेको आकाशले बताए । ‘हामी मात्र होइन एक जनाबाहेक हाम्रा सबै भिनाजु सरकारी जागिर नै हुनुहुन्छ । एक जना भने व्यवसायी हो,’ उनले थपे, उनका अनुसार नीमाका श्रीमान् कमलराज पुन सरकारी जागिरे हुन् । चन्द्राका श्रीमान् शिक्षक र दीपाका श्रीमान् इन्जिनियर छन् । प्रगतिका श्रीमान् पनि सरकारी जागिरे नै हुन् । कान्छी बहिनी खुसीको भने बिहे गरेको छैन ।

यो सबै अहुनुको पछाडि आफ्ना बुवाआमाको हात रहेको उनीहरू बताउँछन् । ‘हामी सबैलाई यो अवस्थामा पुर्याउनुमा प्रमुख भूमिका हाम्रा आमाबुवाको रहेको छ,’ कान्छी छोरी खुसी भन्छिन्, ‘उहाँहरूले हाम्रा लागि यति नगरिएको भए सायद पढ्ने एउटा सपना मात्र हुन्थ्यो होला । बुवाले परदेशीको भूमिमा आफ्नो पसिना बगाउनुभयो । हाम्रा लागि दुःख कति गर्नुभयो त्यो भनिसाध्य छैन । हामी सबै छोराछोरी पनि राम्रो मार्गमा हिँड्यौँ, जसका कारण आज यो सम्भव भयो ।’

चन्द्र बुढामगर । 

अग्रज र दिदीहरूले पढेर सरकारी जागिर खानुपर्छ भन्ने सुझाव दिएपछि आफूले पनि सरकारी सेवामा प्रवेश गरेको इन्जिनियर आकाश बताउँछन् । बुवाआमाले खेतीपाती र घाँस दाउराका लागि गरेकोजस्तो दुःख गर्न नपर्ने र इज्जत पनि हुने भएर सरकारी जागिरे सबैलाई आकर्षित गर्यो,’ आकाश भन्छन्, ‘यद्यपि, हामीले यो सफलता गाउँकै सामान्य स्कूलमा पढेर बिहान बेलुका घाँसपात र खेतीपातीमा बुवाआमालाई सहयोग गरेर हासिल गरेका हौँ ।’

गाउँकै योगदानलाई कायम राख्न र देशमै बसेर जनताको सेवा गर्ने यो अवसरमा पछिल्लो पुस्तालाई जोड्न आवश्यक रहेको इन्जिनियर आकाशको भनाइ छ । २३ वर्षका आकाश अहिले झापाको बिर्तामोर्डस्थित पाथिभरा इन्जिनियरिङ कलेजमा बिहान पढ्छन् भने दिउँसो कार्यालय जान्छन् ।

दीपा बुढामगर ।

आफूहरू सबैलाई सत्मार्गमा हिड्न सिकाउने भिनाजु कमलराज पुन भएको आकाश बताउँछन् । ‘कान्छी बहिनी अलि ट्यालेन्ट हो । अरु हामी सबै औसत हौँ । मैले लकडाउनका बेला घरमै बसेर ‘सेल्फ स्टडी’ गरेर नाम निकालेको हुँ,’ उनले भने, ‘प्लस टू’ सकेपछि सबैले संघर्ष गरेर सफलता हासिल गरेका हौँ । कोचिङ वा टयुसन कक्षा लिएको कसैले पनि होइन ।’

मुलुक संघीयतामा गएर प्रदेश तथा स्थानीय सरकार बनिसकेपछि सरकारी सेवामा प्रशस्त अवसर खुलिरहेका छन् । सरकारी जागिरप्रतिको मोह र त्यसमा भविष्य देख्ने खुसी र आकाशको परिवारजस्ता हजारौं युवा यतिबेला लोकसेवा परीक्षाको तयारी गरिरहेका छन् । काठमाडौं र मोफसलमा जिल्लामा खुलेका लोकसेवा तयारी कक्षा चलाइरहेका इन्स्टिच्युटहरूमा विद्यार्थीको चाप हेर्दा सरकारी जागिरप्रतिको मोह बढेर गएको पाइन्छ ।

खुसी बुढामगर ।

सरकारी सेवामा युवाको आकर्षण बढ्नुको प्रमुख कारण सुरक्षित जीवनयापन र निष्पक्ष परीक्षा प्रणाली रहेको जेठी छोरी नीमा बताउँछिन् । ‘द्वन्द्वकालमा तत्कालीन माओवादीका कार्यकर्ताले अभियानमा हिँड्नुपर्छ भनेर हामीलाई पनि बाध्य गराउँथे,’ उनी भन्छिन्, ‘लुकीलुकी पढियो । धेरै सन्तान भएपछि आमाले हामीलाई अब तिमीहरू स्कुल छाडेर काम गर भन्दा पनि बाबाले पढाइ छोडाउन दिनुभएन । म पछिका सबै भाइबहिनीले पनि सही लाइन समाते । एक्लो भाइ पनि बिग्रिन्छ कि भन्ने हामी छ बैनीको पिरलो हुन्थ्यो । भाइ पनि सही बाटो समात्यो हामी सबै खुसी छौँ ।’

पछिल्लो समय लोकसेवामा नयाँ पुस्ता उदाउन थालेका छन् । उमेरले दुई दशक वरपर नै राष्ट्रसेवक कर्मचारी बन्ने युवा पुस्ताले लोकसेवा आयोग उत्तीर्ण गरेपछि त्यसको चर्चा परिचर्चा देशभर हुन थालेको छ । यस्तै सरकारी जागिरमा तलब र सेवासुविधा प्रत्येक वर्ष बढ्दै जान्छ । तलब नबढे पनि अन्य सुविधा हुन्छन् । यसले गर्दा पनि सरकारी जागिरमा युवाको आकर्षण बढेको नीमा बताउँछिन् । 

प्रगति बुढामगर ।

‘सेवा, सुविधा, प्रतिष्ठा र सामान्य जीवनयापन गर्न सहज हुने बुझेर ममा शिक्षक सेवा पढ्ने रुचि बढेको हो,’ उनी भन्छिन्, ‘तलब र सेवा–सुविधा प्रत्येक वर्ष बढ्दै जान्छ । तलब नबढे पनि अन्य अन्य सुविधा पनि हुन्छन् । आवश्यकताअनुसार सरकारले विशेष निर्णय र ऐनमार्फत् भए पनि सेवा–सुविधा बढाइरहन्छ ।’ 

देवराजकी कान्छी छोरी खुसीले १० महिनामा ७ वटा लोकसेवाका परीक्षा उत्तीर्ण गरेकी हुन् । उनले यसै साल (२०८०)मा लुम्बिनी, कर्णाली, सुदूरपश्चिम र कोशी प्रदेश तथा संघीय गरी सात ठाउँमा नाम निकालेकी हुन् । 

प्लस टू उत्तीर्ण गरेपछि युवा–युवती विदेश जाने लहर चलेकोप्रति सुखी खासै खुसी छैनन् । मेहनत गरे देशमै धेरै कुरा सम्भव रहेको उनको भनाइ छ । ‘सरकारी कार्यालयमा जाँदा ढिलासुस्ती र चित्तबुझ्दो काम हुँदैन भन्ने जनतामा परेको प्रभावलाई हामीजस्ता नयाँ र युवा कर्मचारीले परिवर्तन ल्याउन जरुरी छ । म परिवर्तनका लागि सधैँ लाग्ने प्रतिबद्धता जनाउन चाहन्छु,’ उनी थप्छिन् ।

जे होस् अहिले सुखी र उनका दिदीदाजुले संघर्षबाट सफलता प्राप्त हुन्छ र गाउँघरमै बसेर पनि अब्बल हुन सकिन्छ भन्ने सन्देश दिएका छन् । यसले गाउँका विद्यालय र समुदायस्तरमा पनि नयाँ बहस सिर्जना गराएको छ । खुसी भने अरूलाई देखाउन नभई आफ्नो सपना पूरा गर्न मेहनत गरेको र सफलता पनि मिलेको बताउँछिन् ।