पोखराको बसपार्क छेउमा सुकुम्वासी बस्ती छ । शिव टोल भनिने बस्तीमा गुजमुज्ज गरी डेढ सयजति घर छन्, सबै टिनले छाएका । 

ओत लाग्ने छानो मुन्तिर एक पुरुष एकतमासले चुरोट पिइरहेका छन् । गाला चाउरिँदै गरेका । आँखा गडिसकेका छन् उनको । निन्याउरो देखिन्छन् । 

नजिकैको बसपार्कमा दशैंका लागि घर फर्किनेहरूको भीड देखिन्छ । गाडीको आवाज एकनाससँग बजिरहेको छ । शहरमा विभिन्न पेशा व्यवसाय गरी बस्दै आएकाहरू वर्ष दिनपछिको दशैं मान्न हिँडेका हुन् । त्यो दृश्य घर छेउबाट प्रस्टै देखिन्छ तर उनलाई कुनै परवाह छैन । 

दशैं लागेन दाइ ? 
लोकान्तरको जिज्ञासामा उनी झस्के र प्रतिप्रश्न गरे, ‘बावु को हुनुहुन्छ, कहाँबाट आउनुभएको हो ?’ 

परिचय पाइसकेपछि उनले निर्धक्कसँग भने, ‘हामी गरीबलाई केको दशैं लाग्थ्यो र ! काम नगरी खान छैन ।’

कृष्ण विक नाम बताउने उनी ६१ वर्षका भए । उनको जन्म तनहुँको जामुनामा २०१७ मंसिर १७ गते भएको हो । उनका अनुसार जन्म साल र गते सत्र भए पनि उनको जीवनमा कहिल्यै सत्र भएन, बरु साढेसातका दशाले घेरिरह्यो । त्यसैले ५ पत्नीसम्म भित्र्याएका उनको साथमा अहिले चाडबाडको बेला कोही छैनन्, छन् त १ छोरा मात्र ।

असरल्ल सामान देखिने छेउको कोठामा भर्खरैको ठिटोले केही पकाउँदै थिए । उनी कृष्णका छोरा हुन् । 

छोराको नाम सञ्जीव विक । उमेर भर्खरै २० कटेका । दुःखमा बुवाको स्याहार गर्छन्, खाना पकाउँछन् । दिउँसो ज्यानले सके जति मजदुरी गर्छन् । उनले मजदुरी गर्न बुवाबाट सिके । 

... ... ... 

घरको आयस्रोत केही नभएपछि कृष्ण किशोरवय उमेरमै गाडीलाइनमा लागे । पछि घर बनाउने काम सिके । डकर्मी, सिकर्मी बने । ज्यानले सकुँञ्जेल काम गरे । अहिले हातगोडा झम्झमाउँछन् । पहिलेजस्तो काम गर्न सक्दैनन् । २ वर्ष कोरोनाले थला पार्‍यो । गत वर्षको दशैं लकडाउनमै बित्यो । अहिले कोरोना प्रभाव कम हुँदै लकडाउन पूर्ण रूपमा खुले पनि उनको दुःखको पहाड उस्तै छ । 

आफूलाई दशैंको कुनै रौनक नभएको गुनासो पोख्दै कृष्णले भने, ‘पैसो छैन, कसरी मान्ने दशैं ? सबै कुरा पैसोले गर्दो रहेछ ।’ 

गत वर्ष लमजुङ बेंशीशहरमा बाटो बनाउने काममा ३ महिनासम्म खटिएका कृष्णलाई पछि रित्तै हात फर्काइयो । बाटो बनाउने ठेकेदार भागेपछि ३ महिनासम्म दिनभरका दिनभर बगाएको पसिना त्यसै खेर गएको पनि उनले सुनाए । २०७८ साल लागेपछि काम गर्न सकेका छैनन् । बेलाबेलामा ढाड दुखेर हैरान पार्ने उनको गुनासो छ । 

पहिलेझैं काम गर्न नसकेकाले अहिले सबै यही छोराको भर हो । ‘सानोतिनो मजदुरी गरेर केही कमाएर ल्याउँछ । मलाई हेरेको छ,’ कृष्णले भने । 

कृष्णले विगत सम्झे, ‘पहिले–पहिले काम खोज्दै काठमाडौंतिर पनि गएँ । स्याङ्जातिर पनि गए । २०४० सालदेखि पोखरामा छु । बीचमा मविरुद्ध सार्वजनिक मुद्दा पनि हाले तर लामो लडाइँपछि मैले जीतें ।’

पहिले भाडामा बस्दै आएका उनले १५ वर्षदेखि सुकुम्वासी टोलमा २ कोठाको टहरोमा जीवनको ओत लगाएका छन् । पछिल्लो पटक बिहे गरेर भित्र्याएकी उनकी पाँचौं पत्नी थिइन् । दुर्भाग्य ! ८ वर्षअघि जण्डिसका कारण पति, १ छोरा र १ छोरीलाई छाडेर संसारबाट बिदा भएकी उनले दुःखका साथ सुनाए । उपचारमा लाग्ने ठूलो रकम खर्च गर्न नसक्दा पत्नी गुमाउनुको पीडा रहेछ कृष्णलाई ।

दशैंको बेलामा भएको घटनाले उनलाई यतिबेला खुब याद दिलाउँदो रहेछ । ‘गण्डकी अस्पताल (पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अस्पताल) मा बितेकी हुन्, दशैंको टीको आउन–आउन लागेको थियो,’ कृष्णले ८ वर्षअघिको घटनाको स्मरण गरे । 

बिहे गरेर स्याङ्जामा दिएकी १ छोरी बेलाबेलामा भेट्न आउँछिन् । ‘अहिलेको दशैंमा टीका लगाउन आउने भनेकी छ, रित्तो हातको टीका कसरी लगाउने हो ?’ उनी योजनाविहीन छन्, ‘पैसा चोरेर ल्याउने कुरो भएन । काम गरेको ठाउँमा त्यस्तै हुन्छ ।’

कहिलेकाहीँ काममा गयो, साहुले दिनको ५०–१०० रुपैयाँ मात्र दिँदा उनलाई दिक्क लाग्दो रहेछ । ‘श्रमको मूल्य त दिनुपर्‍यो नि !’ उनी भन्छन्, ‘कसरी हुन्छ, मजदुरलाई निचोर्ने काम गर्छन् । नयाँ–नयाँ सरकार आयो भन्छन्, खै हामीलाई कुनै सरकारले केही गरेन ।’ 

उनलाई पाँचै पत्नी पनि फलिफाप भएन । ४ जना छाडेर अरुसँगै गइन् । पछिल्लो पाँचौं पत्नी जण्डिसका कारण ज्यान गुमाइन् । ‘५ पत्नी ल्याएँ । अहिले एउटा पनि छैनन्,’ कृष्णले भने, ‘ढाँट्ने कुरा भएन । यो उमेरमा कोही साथमा भएनन् ।’

उनले २२ वर्षको छँदा पहिलो पत्नी भित्र्याएको बताए । पछि क्रमशः गोठैसित (छोराछोरीसहित) ल्याए पनि छाडेर (पोइला) गएको कृष्णले बताए । 

आफूहरूले पाँचै दिनसम्म दशैं मान्ने परम्परा रहे पनि मुख्यदिन दशमीको दिन हुने कृष्णले बताए । सो दिन मान्यजनकहाँ टीका थाप्न जाने प्रचलन रहेकोमा उनी भने वर्षौंदेखि कहीँकतै जाने गरेका छैनन् । अहिले छोराछोरीलाई टीका लगाउने र भान्छामा जे पाक्यो त्यही खाएर मनाउने कृष्णले बताए ।

‘सकेमा १ किलोसम्म खसीको मासु किन्ने हो,’ उनले भने ।