काठमाडौं, ५ असोज– कहिलेकाही हामी सामान्य कुरा पनि विर्सीरहेका हुन्छौं । आफैसंग भएको मोवाइल फोन, पर्स, सवारी साधन या घरको चाँबी होस् वा अरु कुनै सामान कहाँ राखेको हुन्छौं थाहै पाउदैनौं । तर एकछिन पछि हाम्रो होस खुल्छ । राखेकोे ठाउँ संझन्छौं ।

यो कुनै रोग भने होइन । जब हामी सामान हराएपछि त्यसको बारेमा चिन्तन गरिन्छ । कहाँ राखेको छु भनेर सोच्न थाल्छौं । अनि याद पनि आउछ । यो मानिसलाई कहिलेकाही हुने गर्दछ ।

तर जब उमेर बढ्दै गएपछि विर्सने बानी हुन्छ । हाम्रा बा आमाले आफ्नो सामान हराउछन् । र उनीहरुलाई हराएको समानको बारेमा चासो नै हुदैन भने चाँहि यसलाई सामान्य रुपमा लिनु हुदैन । किनकि यो विर्सने रोग अर्थात अल्जाइमरको लक्षण हुनसक्छ ।

विशेषगरी ६० वर्षको उमेर पछि वृद्धवृद्धाहरुले आफूले खाना खाइसकेपछि खानै पाएको छैन भन्ने र एउटै कुरा बारम्बार दोहो¥याएर किचकिच गरीरहन छन् भने उनीहरुमा अल्झाइमरको लक्षण देखिएको हो ।

अल्जाइमर रोग भनेको मानिसको संझने सक्ने क्षमतामा कमि हुनु हो । वृद्धा अवस्था सुरुभएपछि धेरै मानिसमा अल्जाइमर रोग लाग्न सक्छ । यहि अल्जाइमर रोग बारे जनचेतना फैलाउन हरेक वर्षको सेप्टेम्बर महिनालाई विश्व अल्जाइमर महिनाको रुपमा लिइन्छ ।

सन् १९९४ देखि सेम्टेम्बर २१ लाई विश्व अल्झाइमर चेतना दिवसको रुपमा मनाउने गरिएको छ । दिवसको दिन अल्जाइमर रोगबाट पीडित व्यक्ति, तिनका परिवार, स्याहारकर्ता र यस रोगसँग सम्बन्धित कार्य गर्ने संघ संस्थाहरुले विभिन्नकार्यक्रमको आयोजना गरि अल्जाइमर रोग बारेमा जनचेतना फैलाउने कार्य हुने गरेको छ । यस वर्ष पनि गत सोमबार हामीलाई सम्झ भन्ने नाराका साथ नेपाल सरकार महिला, बालबालिका तथा समाज कल्याण मन्त्रालय, राष्ट्रिय ज्येष्ठ नागरिक महासंघ र अल्जाइमर विस्मृति समाज नेपालको संयुक्त आयोजनामा २४ औं विश्व अल्जाईमर चेतना दिवस मनाइएको छ ।

विशेष गरी वृद्धा अवस्था सुरु भएसंगै अल्जाइमर रोग लाग्ने गर्दछ । नेपालमा ७८ हजार व्यक्तिमा अल्जाइमर अर्थात विर्सने रोगको समस्या रहेको विश्व अल्जाइमर रोग संघको अनुमान छ । हरेक ३ सेकेण्डमा एक व्यक्तिमा अल्जाइमर रोग लाग्ने अल्जाइमर विस्मृति समाज नेपालका महासचिव मनोहर उप्रेतीले बताए ।

उप्रेतीका अनुसार अल्जाइमर रोग पहिलादेखि नै मानिसमा देखिदै आएको भएपनि यसको बारेमा जानकारी र चासो कसैमा थिएन । वि. सं. २०६६ सालमा नेपाल सरकारको सहयोगमा अल्जाइमर रोगको विषयमा जनचेतनाको कार्य सुरु भएको हो । नेपालमा अल्झाइमरको विरामीहरु धेरै भएपनि जनचेतना र उपचारको पहुँच नहुदा विरामीहरुले उपचार नै नगराउने गरेको सरोकारवालाहरुले बताएका छन् ।

पाटन अस्पतलका वरिष्ठ मानसिक रोग विशेषज्ञ डा. रमेश कडेलका अनुसार उमेर बढ्दै गएसंगै वृद्धवृद्धामा विर्सने समस्या हुनु नै अल्झाइमरको लक्षण हो । उनका अनुसार अल्झाइमरको लक्षण तीन चरणको हुन्छ ।

खाएको कुरा विर्सने ।

एउटै कुरा बारम्बार दोहो¥याइ रहने ।

जटिल बाक्यहरु संझन नसक्ने ।

समाजमा घुलमिल हुन नचाहने ।

एकोहोरी रहने ।

घर फर्किने बाटो विर्सने ।

सधै भेटिरहने आफन्तहरु र परिवार भित्रैका आफनतहरुलाई पनि नचिन्ने ।

अनावश्यक शंका गर्नु ।

भर्खरै सिकेका वा जानेका कुराहरु विर्सने ।

ऐनामा आफ्नै अनुहार पनि नचिन्ने ।

आफ्नो विगतका क्षणहरू बिर्सने ।

निन्द्रामा समस्या पर्नु, निन्द्रामा हिँड्ने ।

राम्रो, नराम्रो वा खतरापूर्ण वस्तु पहिचान गर्न नसक्ने ।

अप्रासंगिक कुराहरू गर्नु, उच्चारण गलत गर्नु, अस्पष्ट वाक्य बोल्नु, बेसुराका कुरा गर्ने ।

भ्रम, अवसाद, सन्कने, रसि, चिन्ता, शंका, बढि हुने।

समान्य कुरामा पनि अरुको सहायता खोज्ने ।

पहिलो र दोस्रो चरणको समस्याहरु झनै बढ्दै जाने ।

सामाजिक रुपमा आपत्तिजनका काम व्यवहार र भाषाको प्रयोग गर्नु ।

समवेदना हराउने, कुरा नबुझ्ने।

वजन घट्दै जाने ।

आफन्त, साथी एवं परविारका सदस्यहरूलाई नचिन्ने।

दैनिक आफुले गर्ने समान्य क्रियाकलाप पनि गर्न नसक्ने । जस्तै खान, लगाउन, नुहाउन, बस्न

खानेकुरा चपाउन तथा निल्न नसक्ने ।

ओछ्यानमा थला पर्ने, दिसापिसाबको नियन्त्रण जथाभावी गर्दिने, अरूको बोली नबुझ्ने, बोल्न नसक्ने।

मानसिक सन्तुलन घुमाउने ।

यदि वृद्धवृद्धाहरुमा यस्तो प्रकारको लक्षणहरु देखिन्छ भने अल्झाइमर रोग लागको हुनसक्ने डा. कडेलको भनाइ छ ।

अल्झाइमर के कारणले हुन्छ भन्ने अहिलेसम्म पत्ता लागेको छैन । यो रोगको निधान सम्भव भने नभएको डा. कडेलले बताए । ‘यो रोग लागेपछि पूर्ण रुपमा निको त हुँदैन तर रोग नियन्त्रण गर्न सकिन्छ ।’ उनले लोकान्तरसँग भने, ‘अल्जाइमर भएपछि उपचार गरिएन भने विरामीको आयु बढिमा ४ वर्षसम्म मात्रै हुन्छ । समयमा उपचार गरेमा विरामीको आयु बढाउन सकिन्छ । हामीले उपचार गरेका विरामीहरु १५वर्ष सम्म पनि बाचेका छन् ।’

ग्रामीण क्षेत्रमा अल्जाइमर रोगको विषयमा जनचेतना र उपचारको पहँुच नहुदा धेरै रोगीको अनाहकमै मृत्यु हुने गरेको समेत डा. कडेलको भनाइ छ । नेपालमा काठमाडौंको पाटन, त्रिवि शिक्षण र वीर अस्पताल तथा उपत्यका बाहिर धारानमा मात्रै अल्जाइमरको उपचार हुने गरेको उनले बताए ।

अल्जाइमर रोगको उपचारमा पनि सरकारले एक लाख रुपैया दिने भएपनि झंजटिलो प्रकृयाको कारण विरामीले सेवा लिन नसकेका छैनन् । पाटन अस्पतालमा पछिल्लो एक वर्षमा एक सय ४० जना अल्जाइमरको विरामी पाटनमा उपचारको लागि आएकोमा ९ जनाले मात्रै सरकारको एक लाख अनुदान सुविधा लिएको कडेलको भनाइ छ । विर्सने रोग लागेपछि प्रयोग गर्ने औषधी निकै महंगो छ ।